Irak Şam İslam Devleti örgütü, Irak’ta Amerikan işgaline ve Bağdat hükümetine karşı savaşan çeşitli radikal örgütlerin bir araya gelmesiyle kuruldu. El Kaide’nin bir kolu olarak ortaya çıkan Ebubekir el Bağdadi’nin liderliğindeki örgüt, 2013 yılında El Kaide’den koptu. Şu an Suriye ile Irak’ın batı ve kuzeyinin geniş bölümleri IŞİD’in elinde. Hedefleri, Akdeniz ve Dicle arasında bir Şeriat devleti kurmak. Şiilerin ağırlıklı olduğu Bağdat’taki Nuri el Maliki yönetimi ise tüm yaşananlara eli kolu bağlı seyirci kalmakla suçlanıyor.
İktidar boşluğu
Alman Friedrich Naumann Vakfı’nın Irak uzmanı Falko Walde, Irak’ın şu an içinde bulunduğu durumun çeşitli nedenleri olduğuna dikkat çekiyor:
“Bağdat’ta bir iktidar boşluğu var. El Maliki, Nisan’daki meclis seçimlerinden beri hâlâ koalisyon ortağı arıyor. Ama en önemli neden Sünni azınlık ve Şii çoğunluk arasındaki mezhepsel gerilim. Pek çok Sünni kendini siyasi katılımdan dışlanmış hissediyor. Bu da IŞİD milisleri için mükemmel bir beslenme zemini. Hedefli olarak uzun süredir Irak’taki Sünni kentlerde istikrarı bozuyorlar ve huzursuzluk çıkarıp bunu kendi çıkarları için kullanmada uzmanlaşmış durumdalar.”
Irak’ın ikinci büyük kenti Musul’u ele geçirmesi IŞİD için bir dönüm noktası oldu. Walde, önemli bir petrol ihracat rotası ve Suriye yolunda önemli bir istasyon olan Musul’u ele geçirmenin büyük bir psikolojik başarı olduğunu ve diğer Sünni radikallerin IŞİD’e katılmasını hızlandıracağını belirtiyor. Irak uzmanı, IŞİD’in yayılmasının Musul ile sınırlı kalmayacağını da vurguluyor.
"Şii milisler geri dönebilir"
Düşünce kuruluşu Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nden Myriam Benraad ise Irak ordusunun zayıflığı nedeniyle Suriye’de Esad’ın yanında savaşan Şii milislerin destek için Irak’a dönebileceğini belirtiyor.
“Şiilerin çoğu, cihatçıların iktidarı ele geçirmesinden korkuyor. Suriye cephesinde çarpışan Şii milislerin bazıları Irak’a geri dönebilir. Özellikle de İran, Irak ordusunun IŞİD’e karşı etkisiz kalması durumunda bu milisleri müdahaleye zorlayabilir. Aralarında Sadr grubunun da bulunduğu artık çatışmalara katılmayan bazı milis grupların yeniden silahlanıp Irak ordusunun yerine geçmesi tehlikesi var.”
"Irak bölünüyor"
Benraad, Kuzey Irak’taki Kürtlerin şimdiye kadar kendilerini Sünni ve Şii Araplar arasındaki kavganın dışında tutmaya çalıştıklarını, ancak bunu artık başaramayacaklarını söylüyor. Benraad’a göre bunun nedeni, IŞİD’in Araplarla Kürtler arasında yıllardır tartışma konusu olan petrol zengini Kerkük’e ilerleyişi ve Kürt bölgelerine kaçan mülteci sayısının giderek artması.
Irak'ta yaşananlar, ülkeyle ilgili bölünme senaryolarını da tetikledi. Benraad, yıllardır sözü edilen, ülkenin Sünni ve Şii Araplarla Kürtler arasında üçe bölünmesi senaryosunun gerçekleşmeye başladığını belirtiyor.
“Aslında bölünmenin gizliden gizliye çoktan var olduğunu söyleyebilirim. Irak’ın parçalanması çok aşikardı. Irak devletinin yıkılması ve merkezî hükümetin geniş toprakların kontrolünü yitirmesi tehlikesi gerçek. Çatışmalar çok uzun süreli ve şiddetli olacak.”
"Cihat hızla yayılabilir"
Düşünce kuruluşu Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nden Myriam Benraad, bölgedeki gelişmelerin diğer ülkeler ve Avrupa açısından da bir güvenlik tehdidi oluşturmaya başladığını belirtiyor ve ekliyor:
“Durumun göz ardı edilemeyecek bölgesel bir boyutu da var. Şu an cihatçı dalga Suriye ve Irak’ta. Ama bu Lübnan’a, Ürdün’e ve neden olmasın belki Mısır’a da yayılabilir. Libya ve Sahel bölgesinde de çok güçlü cihatçı faaliyetler var. Tüm bunlar Avrupa'nın kapısının önünde oluyor.”