Ukrayna’daki kriz sadece siyasi hesaplaşmalardan ibaret değil, doğalgaz da krizde büyük rol oynuyor. Dünyanın en önemli doğalgaz tedarikçilerinden olan Rusya, Avrupa’nın ihtiyacının ortalama üçte birini karşılıyor. Avrupa’nın en büyük ekonomisi Almanya ihtiyacının yüzde 40’ını, Baltık ülkeleri ise yüzde 100'ünü Rusya'dan aldığı gazla kapatıyor. Gaz sevkiyatının kilit noktasında Ukrayna yer alıyor. Ukrayna üzerinden geçen boru hatları Rus doğalgazını Ukrayna’ya taşıyor.
Rusya, 2006 yılından beri transit geçişlerle ilgili yaşanan sıkıntılar ve fiyat anlaşmazlığı nedeniyle doğalgaz vanalarını iki kez kapatmış, ayrıca Ukrayna’yı boru hatlarını delip doğalgaz çalmakla ve borcunu ödememekle suçlamıştı. Moskova, Ukraynalılara karşı doğalgaz kartını bir kez daha çıkarmaya hazırlanıyor. Rus doğalgaz şirketi Gazprom geçen hafta Ukrayna’nın borçlarını ödemesi gerektiğini, aksi takdirde uygulanan yüzde 30’luk indirimin kaldırılacağını açıkladı. Bu tehdit iflasa sürüklenen Ukrayna için yıkıcı bir darbe anlamına geliyor.
'Depolar dolu'
Ukrayna ile Rusya arasındaki gerginlik tırmanır ve Rusya gaz sevkiyatını durdurursa, bu Avrupa için ne anlama gelir? Avrupa ülkelerinin bundan çok fazla etkilenmeyeceğini savunan Zürih'teki Güvenlik Politikaları Araştırma Merkezi’nden Jonas Graetz, şu değerlendirmeyi yapıyor: “Bu Avrupa Birliği’ni çok fazla etkilemez. Macaristan ve Bulgaristan gibi bazı ülkeler, doğalgaz depoları yüzde 60’ı dolu olan Batı Avrupa ülkelerinden büyük olasılıkla daha fazla etkilenir. Depolarda dört ay yetecek kadar doğalgaz bulunuyor.”
Graetz ayrıca bu yıl ılık geçen kış aylarının gaz ihtiyacını azalttığına da dikkat çekiyor. Alman Ekonomi Araştırmaları Enstitüsü’nün enerji uzmanı Claudia Kemfert ise Avrupa’nın uzun sürecek bir krize hazırlıklı olmadığını belirterek "Uluslararası doğalgaz pazarında arz fazlası var. Dolayısıyla gözler kısa vadede diğer ülkelere çevrilebilir. Ancak Avrupa doğalgaz ihtiyacının üçte birini başka kaynaklardan karşılayabilmek için yeterli hazırlık yapmadı. Özellikle de gaz ihtiyacının büyük bölümünü Rusya’dan karşılayan güney Avrupa ülkeleri başka ülkelere yönelmekte geç bile kaldı” diyor.
Kemfert, Ukrayna üzerinden geçen boru hatlarının bloke edilmesi durumunda Rus gazının Kuzey Akımı üzerinden Avrupa’ya taşınmasının mümkün olabileceğine işaret ediyor. Baltık Denizi’nin altından geçen bu hat doğrudan Almanya’ya ulaşıyor ve henüz tam kapasite ile devreye sokulmuş değil. Beyaz Rusya ve Polonya’dan geçerek Almanya’ya ulaşan Jamal Boru hattı da bir diğer seçenek.
Enerji uzmanı Graetz, İran’la ilişkilerin düzelmesi halinde Avrupa’nın uzun vadede İran’dan da doğalgaz alabileceğini belirtiyor. Uzman, İran’ın Pakistan ve Hindistan’dan da gaz sevkiyatı yapılabilmesi için coğrafi açıdan iyi bir konumda olduğunu söylüyor.
Avrupalılar tepkili
Avrupa Komisyonu ve Almanya Hükümeti de Kırım krizinin Avrupa Birliği’ne yapılan gaz sevkiyatını tehlikeye atmayacağı yönünde açıklamalar yaptı. AB’nin Enerjiden Sorumlu Komisyon üyesi Günther Oettinger, endişelenmeye gerek olmadığını belirterek ılık geçen kış ayları nedeniyle depoların hâlâ dolu olduğunu söyledi. Almanya Ekonomi Bakanı Sigmar Gabriel de Rusya’nın en azından Batı Avrupa için üstlendiği yükümlülüğü şimdiye kadar yerine getirdiğini hatırlattı.
Rusya’nın Avrupa’ya enerji ihracatına bağımlı olduğu değerlendirmesinde bulunan Claudia Kemfert sözlerini şöyle sürdürdü: “Rusya, Avrupa'ya enerji hammaddesi satmaya mahkûmdur, denebilir. Rusya ihracat gelirinin yüzde 60’ını sattığı petrol, doğalgaz ve kömürden elde ediyor. Satışın büyük bir bölümünü de Avrupa’ya yapıyor. Bu nedenle Rusya öfkeyle kalkıp zararla oturmaz.“
Graetz de Rusya’nın Avrupa pazarına bağımlılığının altını çizerek şunları söyledi: “Gazprom, Putin için büyük önem taşıyan bir jeopolitik araçtır. Avrupa’ya gaz sevkiyatının durması Gazprom açısından çok kötü sonuçlar doğurur, çünkü gelirinin yüzde 60’ını Avrupa pazarından elde ediyor. Gazprom’da işler kötüye giderse, bu Putin açısından da sorun teşkil eder. Çünkü Putin, Soçi’deki projeleri gerçekleştirmek ya da uzak bölgelere gaz sevkiyatı yapmak için ve aynı zamanda da dış politik bir koz olarak bu şirketi kullanıyor. “
Ticari ilişkiler
Ayrıca Rusya, Avrupa'nın üçüncü büyük ticaret ortağı. Ruslar 2012 yılında 215 milyar euroluk malı Avrupa'ya ihraç ederken, 123 milyar euro hacminde de Avrupa'dan Rusya'ya ithalat yaptı. Özellikle otomobil, makine ve kimyasal ürünleri ithal ettiği Almanya, Rusya'nın üçüncü en önemli ticaret ortağı.