BBC Sağlık ve Bilim muhabiri James Callagher, Oxford-AstraZeneca aşısını olduktan sonra neler yaşadığını ve yan etkilerin ne anlama geldiğini anlatıyor.
Aşı olacağım için sevinçten havalara uçuyordum. Wuhan'da bir avuç insanın koronavirüse yakalanmasından beri, aşı geliştirme yarışı dahil pandemi haberlerini izliyordum.
Sıram geldi, aile hekimine gittim. Bir anlık bir şeydi.
Ama açık konuşayım aşı beni yere serdi.
Ama yanlış anlaşılmasın. Bugün olsa yine yaptırırdım. Covid-19 olmaktansa, sınırlamalarla geçen bir yıl daha yaşamaktansa ve sevdiklerime kazara virüs bulaştırma riskini almaktansa yan etkilere baş etmeyi tercih ederim.
Bana Oxford-AstraZeneca aşısı yapıldı. Sabah 09.30'da yaptırdım. O akşam kötüleştim ve üç gün boyunca yataktan doğrulamadım. En kötüsü migren ve kusmaydı. Her yerim ağrıyordu, titreme nöbetleri geçiriyordum ve bitap düşmüştüm.
Hasta yatağımda "Neden ben?" diye inliyordum.
Ama iyileştikten sonra neden bazı insanlarda yan etkiler daha güçlü oluyor diye düşündüm.
Tüm bunlar benim süper güçlü bir bağışıklık tepkisi geliştirdiğim anlamına geliyor?
Yan etkiler neden kaynaklanıyor?
Covid aşıları vücudumuzu koronavirüsle savaştığını düşünmeye itiyor. Doğal bağışıklık tepkimizi enfeksiyona karşı harekete geçiriyor.
Önce iğnenin yapıldığı kolunuzda bir reaksiyon oluşuyor. Şişme ve yanma hissi, bağışıklık sisteminin harekete geçtiğinin göstergesi.
Bu, tüm vücudunuzu etkileyebilir, ateş, titreme ve mide bulantısı dahil grip benzeri belirtiler görülebilir.
Edinbugh Üniversitesi'nden immünoloji ve enfeksiyon hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Eleanor Riley, bunun "inflamatuar yanıt"tan kaynaklandığını söyledi.
Kimyasal yangın alarmı gibi işliyor. Vücudunuza yayılan kimyasallar bir şeylerin yanlış olduğu uyarısında bulunuyor.
Prof. Riley'e göre bu bağışıklık yanıtını harekete geçiriyor ne olup bittiğine bakması için bağışıklık hücrelerini kolunuza gönderiyor. Bizim geçici olarak kötü hissetmemize neden olanlar da bu kimyasallar.
Neden bazı insanlarda daha fazla yan etki görülüyor?
Fakat yan etkiler insandan insana değişiyor. Bazıları hiçbir şey hissetmiyor. Bazıları halsiz ama işe gidebilecek kadar iyi hissediyor bazıları da yataktan kalkamıyor.
Oxford-AstraZeneca aşı denemelerine öncülük eden Prof. Andrew Pollard, bana bunun yaşımla (30'lu yaşlardayım) ilgisi olduğunu söyledi:
"Yaşın ne kadar çoksa yan etkiler o kadar az olur. 70 yaşın üstündekilerde hemen hemen hiç yan etki görülmez."
Ama aynı yaştaki iki kişinin tamamen farklı tepkiler vermesi de olası.
Prof. Riley bunu "Bağışıklık sistemlerimizde muazzam bir genetik çeşitlilik var. Fark buradan kaynaklanıyor. Bu çeşitlilik, bazı insanların bağışıklık sistemlerinin daha 'ateşli' çalışmasına ve daha agresif tepki vermesine neden oluyor" diye açıklıyor.
Riley, "Senin gibi şiddetli grip benzeri belirtiler görülen insanlar olup bitene aşırı tepki veriyor. Sen de soğuk algınlığı ya da grip geçirdiği zaman çok kötü hasta olduğunu düşünen insanlardan biri olabilirsin. Yanlış anlama sana nanemollasın demiyorum ama onlardan biri olabilirsin" diyor.
Yan etki olasılığını hafif de olsa artıran başka bir etken de daha önceden koronavirüs enfeksiyonu geçirilmiş olması. Bu da aşı sonrası inanılmaz derecede güçlü bir bağışıklık yanıtını tetikliyor.
Güçlü yan etkiler, daha fazla korumaya mı sahibim demek?
Oysa ben bencil bir şekilde, daha önceki aşı deneyimlerimin de etkisiyle güçlü yan etkiler yaşamamın, inanılmaz derecede güçlü bir bağışıklık yanıtımın olması anlamına geldiğini düşünmüştüm.
Prof. Pollard, 2009'daki grip pandemisinde güçlü yan etkilerin güçlü bağışıklık yanıtına işaret ettiği örnekler görüldüğünü ama Covid aşısında böyle bir durumun olmadığını söylüyor ve "Aşı herkesi aşağı yukarı aynı seviyede koruyor. İleri yaştaki kişilerde daha az yan etki görülmesine rağmen herkes aynı bağışıklık yanıtını veriyor" diyor.
Bunun yanıtını da bağışıklık sisteminin iki yarısının nasıl çalıştığında aramak gerekiyor.
İlk yarı kimyasal yangın alarmı da içeren doğuştan tepki. Diğer yarı ise adaptif (uyumlayıcı) tepki. Bu yarı, virüsü bulup imha edecek antikorları üreten B hücrelerini ve vücuttaki enfekte olmuş herhangi bir hücreye saldırabilen T hücrelerini düzenleyerek enfeksiyonla nasıl savaşacağını öğrenip ezberliyor.
Prof Riley'e göre doğuştan tepkinin yaşa göre değiştiğini bunun da yan etkilerin şiddetini tayin ettiğini söylüyor.
Adaptif tepkinin tam teçhizatlı olarak B ve T hücreleriyle sizi koruyabilmesi için doğuştan tepki tarafından uyandırılması gerekiyor.
Prof. Pollard ikinci dozun ilkine kıyasla daha az yan etkisi olacağını belirtiyor.
Fakat yayımlanan veriler, Pfizer aşısının ikinci dozunda birincisinden daha şiddetli yan etkiler görülebileceğine işaret ediyor.
Yan etkiler üzerinde konuşulacak kadar önemli mi?
Az sayıda insanda aşı olduktan sonra kan pıhtılaşmasının görülmesi aşının yan etkileri haberlerde daha fazla yer bulmaya başladı.
Daha aşılama başlamadan önce rastlantı sonucu ortaya çıkacak sağlık sorunlarının, yanlış bir şekilde aşıdan kaynaklandığını düşünme riskine dikkat çekmiştim.
Avrupa Birliği'nin ilaç sektörü düzenleme kurumu Avrupa İlaç Ajansı, bu vakaların aşıdan kaynaklandığına dair hiçbir bulgu olmadığını açıkladı.
Ancak aşının gerçek yan etkileri var ve Prof. Pollard bu konuda açık ve dürüst olmak gerektiğine dikkat çekiyor.