ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke'nin tahvil alım programının, yıl içinde yavaşlatacağını açıklamasının ardından, göstergelerde dalgalanmalar hızlandı. Kimi iktisatçılar gelişen ülkelere yönelik 'ani duruş'tan bahsederlen, kimileri böyle bir riskin henüz bulunmadınğını savundu. Haziran ayında borsada 100 milyar TL'nin üstünde piyasa değeri kaybedilmesinin ardından, ekonomist Daron Acemoğlu Türkiye açısından böyle bir riskin dikkate alınmasını söyledi. Bunun yanı sıra Mark Mobius gibi yatırımcılar gelişmekte olan ülkeler için henüz 'ani duruş' riskinin olmadığını belirterek tartışmaya farklı bir açıdan yaklaştı.
'Ani duruş' nedir?
Hürriyet.com.tr'de konuya ilişkin yayımlanan haberine göre, Ekonomi literatüründe genellikle gelişmekte olan ülkeler için kullanılan 'sudden stop' yani 'ani duruş', piyasalara sermaye girişlerindeki ani yavaşlamaları ve duraklamaları anlatmak için kullanılan bir terim. Ülke ekonomisine ilişkin siyasi veya iktisadi istikrarsızlık gibi içsel veya küresel likidite koşullarının daralması ve bulaşıcılık etkisi gibi dışsal nedenlerle olabiliyor. Piyasalardaki 'ani duruşlar'ı genellikle para birimindeki düşüşler, faizlerdeki yükseliş ve harcamalar ve üretimde keskin düşüşler takip ediyor.
Bu tanım ilk kez ilk kez Meksika krizi sonrasında 1995'te, iktisatçılar Dornbusch, Goldfajn, and Valdes tarafından kullanıldı.
Ani duruş olasılığını artıran unsur
Ekonomilere ani sermaye çıkışlarıyla oluşan durumu ifade eden “ani duruş” kavramını inşa eden iktisatçılardan biri de 2001-2006 yıllarında Latin Amerika coğrafyasının “Dünya Bankası” olan Inter American Development Bank’ta başekonomistlik yapan Guillermo Calvo. Calvo’nun özellikle cari açık, ödemeler dengesi krizleri konusunda yazdığı makaleler en çok atıfta bulunulan makaleler arasında üst sıralarda yer alıyor.
Guillermo Calvo’ya göre Türkiye için ani duruş riski bulunuyor. 1994’te de ABD Kongresi’ne bilimsel olarak ilk “ani duruş” örneği olarak kaydedilen Meksika krizi hakkında sunum yapan Columbia Üniversitesi Öğretim Üyesi Guillermo Calvo özellikle Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın “faiz lobisi” yorumlarının Türkiye’nin ani duruş riskini artırdığını söyledi. Hürriyet’e açıklama yapan Calvo “Başbakan Erdoğan’ın son protestoların ardında yüksek faizden kar etmek isteyen finans kuruluşların olduğunu söylemesi hükümetin sermaye akımlarını kontrol edeceği korkularını artırdı. Bu ani duruş olasılığını artıran bir unsur” dedi.