AKP'nin MHP ile anlaşarak hazırladığı partili cumhurbaşkanlığı sistemine geçişi esas alan anayasa değişikliği teklifi TBMM Başkanlığı'na sunuldu. 316 AKP milletvekilinin tamamının imzasıyla verilen teklif TBMM ve halkoylamasında kabul edilirse, 1876 tarihli Kanuni Esasi'den itibaren yaklaşık 150 yıllık bir tarihi olan parlamenter sistem terk edilecek. Teklifte mevcut anayasadaki "Cumhurbaşkanı seçilen kişinin, varsa siyasi partisi ile ilişiği kesilir" hükmünün kaldırılması öngörülüyor. Anayasa değişikliği teklifinde Başbakanlık makamı ile Bakanlar Kurulu kaldırılıyor; yürütme organı "partili cumhurbaşkanı", "cumhurbaşkanı yardımcılığı", "cumhurbaşkanlığı kararnamesi", "cumhurbaşkanlığı yönetmelikleri" mekanizmaları ve cumhurbaşkanına parlamentoyu feshetme yetkileriyle inşa ediliyor.
Öngörülen sistemde cumhurbaşkanı yardımcılarının yanı sıra bakanları da atayacak ve azledecek, TBMM içinden seçilen bakanları milletvekillikleri sona erecek. Cumhurbaşkanı Meclis dışından da bakan atayabilecek. Teklifle mevcut sistemde yasama organının yürütme organını denetiminde temel yollardan olan 'gensoru' ve 'meclis soruşturması' yetkilerinin kaldırılması da öngörülüyor.
Cumhurbaşkanına kararname
ve yönetmelik yetkisi
Teklife göre cumhurbaşkanı yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelikler çıkarabilecek. Anayasa değişikliği teklifinde, kanunlardaki düzenlemeler bu durumun istisnası olarak gösterildi ve ayrıca "Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenemez" dendi.
Sandalye sayısı 600'e çıkıyor,
Yüce Divan'a sevkte 3 kademeli yol
Meclis'teki sandalye sayısının 550'den 600'e çıkarılmasını öngören teklifte, partili cumhurbaşkanının Yüce Divan'a sevki için kademeli bir usul öngörülüyor. Buna göre partili cumhurbaşkanı hakkında TBMM üye tamsayısının (600) salt çoğunluğunun (301) oyuyla soruşturma istenecek, beşte üçünün (360) oyuyla soruşturma komisyonu kurulabilecek ve Yüce Divan'a sevk kararı üçte iki çoğunluğun (400) oyuyla verilebilecek.
Karşılıklı fesih yetkisi geliyor; doğuştan 'Türk vatandaşı' şartı ekleniyor, seçilme yaşı düşüyor
Teklif uyarınca, bakanlık kurulması ya da kaldırılması Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yapılacak. Üst düzey kamu görevlilerinin atamaları partili cumhurbaşkanına bağlanacak. Teklife göre TBMM'nin yanı sıra cumhurbaşkanı da seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde TBMM ve cumhurbaşkanı seçimleri birlikte yapılacak.
Mevcut sistemde Bakanlar Kurulu'na ait olan olağanüstü hal ilanı yetkisini kullanacak olan cumhurbaşkanı OHAL kararnameleri de çıkarabilecek.
Görev süresi 5+5 olarak düzenlenen Cumhurbaşkanlığı için 'doğuştan' Türk vatandaşlığı olma şartı öngören değişiklik teklifinde seçilme yaşının 25'ten 18'e indiriliyor. Teklif, yedek milletvekilliği düzenlemesini de öngörüyor.
Teklifte, cumhurbaşkanının 5'er yıllık iki dönem seçilme sınırına istisna da getiriliyor. İkinci döneminde erken seçim kararı alınması halinde cumhurbaşkanı üçüncü kez aday olabilecek.
HSYK'ya 'yüksek' tırpanı geliyor; Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı düşüyor
Teklifle Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı, buraya birer üye gönderen Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi'nin kaldırılmalarına paralel olarak 17'den 15'e düşürülüyor.
Anayasa değişikliği teklifiyle Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun adından 'yüksek' kelimesi çıkarılıyor, üye sayısının 22'den 12'ye, daire sayısının 3'ten 2'ye düşürülmesi öngörülüyor. Adalet Bakanlığı müsteşarının Hâkimler Savcılar Kurulu (HSK) üyeliğinden çıkarılmasını öngören teklife göre, Cumhurbaşkanı beş üye atayacak, TBMM iki üye seçecek, Yargıtay üç, Danıştay bir üye gönderecek. Adalet Bakanı, başkan olarak kurulda yer almayı sürdüreceği için, HSK üyelerinin yarısını cumhurbaşkanı atamış olacak.
Mevcut durumda 10 asıl, 6 yedek üye adli ve idari yargı hâkimleri arasında yapılan seçimle belirleniyordu. HSYK için 2010 anayasa değişikliğiyle getirilen seçim usulü anayasa değişikliği teklifiyle kaldırılıyor.
Jandarma Genel Komutanı MGK'dan çıkarılıyor, 'sıkıyönetim' kaldırılıyor
Anayasa değişikliği teklifiyle Jandarma Genel Komutanı MGK'dan çıkarılacak, disiplin mahkemeleri dışında tüm askeri mahkemeler kaldırılacak. Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Devlet Denetleme Kurulu’na, Türk Silahlı Kuvvetleri de (TSK) dahil olmak üzere bütün kamu kururluşlarında "idari soruşturma" yapma yetkisi getiriliyor. Mevcut anayasada DDK'nın soruşturma, değil inceleme yetkisi vardı ve TSK bu incelemeden muaftı.
Mevcut anayasada ‘sıkıyönetim’i düzenleyen 122. madde tamamen kaldırılıyor.
Erken seçim olmazsa sistem 3 Kasım seçimleriyle devreye girecek
Anayasa değişikliği teklifi, partili cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçiminin 3 Kasım 2019'da yapılmasını öngörüyor. Bu tarih, genel seçimlerin 4 yılda bir yapılmasını emreden anayasa hükmüne dayanıyor. 1 Kasım 2015 seçimlerinden sonraki dört yılı izleyen ilk pazar günü 3 Kasım 2019'a tekabül ediyor. Ancak teklifte, Meclis'in erken seçim kararı alması halinde milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçiminin birlikte yapılacağı belirtilerek yeni sisteme geçiş için daha erken olası tarihlere de imkân tanınıyor.
İşte anayasa değişikliği teklifinin tam metni
Teklifin içeriği AKP'li Abdülhamit Gül ve MHP'li Mehmet Parsak tarafından ortak basın toplantısıyla paylaştığı teklifte 21 madde bulunuyor. Bunların 12'sinin sistem değişikliği, 9'uysa yürütme ve yürürlükle ilgili. Gül, AKP grubunun Meclis Başkanlığı'na sunduğu değişiklik teklifiyle anayasada toplam 70 maddenin değişeceğini söyledi.
AKP ve MHP kurmayları açıkladı
Abdülhamit Gül, şunları söyledi:
Az önce TBMM Başkanlığımıza 316 Ak Parti milletvekili imzasıyla anayasa değişikliği önergemizi sunduk. Gerçekten çok önemli bir gün yaşıyoruz, bu tarihi günde anayasa değişikliğinin ülkemize, milletimize hayırlı olmasını diliyorum.
Özellikle Türkiye'de 2007 yılında yapılan referandum sonrasında fiili durum ortaya çıktı. Parlamentodan seçilen cumhurbaşkanı yerine milletimiz "Ben seçeceğim" diye irade koydu. Halkımız ilk defa cumhurbaşkanını kendisi seçti ve yürütmede iki başlılık sorunu ortaya çıktı.
"Kriz olmamasının tek nedeni AK Parti iktidarı"
Şu anda yaşanan tabloda Türkiye'de bir hükümet sistemi krizi olmaması iktidarda tek partinin, AK Parti'nin olmasından dolayı. Koalisyonların hala mümkün olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda bir çatışmanın bir rejim krizi haline dönüşmesi risk alanı olarak önümüzde duruyor.
Yürütmede doğrudan tek başlı iradenin hakim olması ihtiyacının zaruri olduğu ortaya çıkmıştır. Yasamanın, yürütmenin güçlendiği, kuvvetler ayrılığının sağlandığı bir değişiklikler yapacağız. Yaklaşık 70 maddede kaldırılması veya değiştirilmesi gereken ibareleri çözdük. Toplamda 21 maddelik anayasa değişikliği teklifini TBMM Başkanlığı'na sunduk.
Çok yoğun çalışmalar yaptık.
"Seçilme yaşını 18'e indiriyoruz"
Bu metin bir uzlaşı metnidir. Özellikle 15 Temmuz sonrasında milletin siyasetten beklediği ödevi yapma misyonudur. Bu metinde gençlerin anayasası diyebileceğimiz bir anayasa var. Seçilme yaşını 18'e indiriyoruz. Güçlü yasama ve yürütme dedik.
"CHP'nin mutabık kaldığı
7 maddeyi de buraya koyduk"
Mini anayasada CHP'nin de mutabık kaldığı 7 maddeyi de buraya koyduk. Askeri ve sivil yargı farkını ortadan kaldırmak yeni bir gelişmedir. HSYK konusunda mutabakat gerçekleştirdik. Kürsü seçimini kaldırarak yargıdaki kamplaşmayı ortadan kaldırarak Meclis'e seçme imkanı getirdik. Meclis'i güçlendirdik. Ayrıntıları her zaman konuşacağız, bu her iki partinin de ortak uzlaşı metnidir. Beraber bu taşın altına elimizi koyduk. Ben sayın Mehmet Parsak'a da teşekkür ediyorum.
"Türk anayasası oldu, Türk ibareleri kaldırılmadı"
Mehmet Parsak'ın açıklamaları ise şöyle:
Saygıdeğer basın mensupları, öncelikle aziz milletimizi hayırlarımla selamlıyorum. Abdülhamit Bey'in de ifade ettiği çerçevede AKP ile MHP gruplarının nihai olarak tam mutabakatları çerçevesinde anayasa değişiklik teklifi TBMM Başkanlığı'na arz edilmiştir.
2007 yılında yapılan anayasa değişikliği ile birlikte yeni bir boyut kazanmıştır, burada tarihsel süreci değerlendirirken 2011 yılından sonraki gelişmelerin daha dikkatli analiz edilmesinde fayda var. Tüm siyasi partilerin programlarında anayasanın yenilenmesi üzerinden 2011 seçimlerine giderken milletimize söz vermiş, TBMM'de o dönem mecliste bulunan 4 siyasi parti grubunun da eşit temsili esas alınarak bir komisyon oluşturulmuştur. Bu MHP'nin 2008 yılından itibaren vurguladığı durumun 2011 yılında hayata geçmesidir. 2011 yılında tarihimizin en ciddi anayasanın yenilenmesi çalışmaları yürütülmüştür.
2011 yılında yürütülen bu çalışmalarda ne yazık ki anayasamızın Türk anayasası olduğu tartışılmıştır. 2) Bu Türk anayasasının devletinin temel tercihlerini ortaya koyan 4 maddenin değiştirilmesi teklif edilmiştir. İlk 4 maddeye hakim olan milli ve üniter devletin değiştirilmesi önerilmiştir, bu ilkelerin anayasamızın muhtelif yerlerinde yansıdığı maddelerin de değiştirilmesi teklif edilmiştir. AKP grubu tarafından 2012 yılında başkanlık sistemi önerisi sunulmuştur. Gelişen süreçte anayasanın yenilenmesi çalışmaları hiçbir zaman gündemden düşmemiştir. Bugün geldiğimiz nokta itibariyle biraz önce söylediğim hususların hiçbiri tartışma konusu değil. Anayasamız Türk anayasasıdır, anayasamızın hiçbir yerinden Türk ibaresi çıkarılmadı. İlk 4 madde tartışma konusu değildir. Sadece hükümet sistemi odaklı bir anayasa yenilenmesi süreci yürütülmüştür.