AİHM'den kritik Azerbaycan kararı

AİHM tarihinde ilk kez bir devlet, mahkeme kararını yerine getirmediği gerekçesiyle mahkum oldu. Bir rejim muhalifinin kazandığı davayla ilgili kararı uygulamayan Azerbaycan'ın AİHS'yi ihlal ettiğine hükmedildi.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Çarşamba günü tarihi bir karara imza atarak, kendisi tarafından alınan kararı uygulamayan bir devletin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni (AİHS) ihlal ettiğine hükmetti. AİHM kararının kaynağında Azerbaycan’da rejime muhalif yazılarıyla tanınan Ilgar Mammadov tarafından Bakü’ye karşı Strasbourg Mahkemesi önünde açılmış davalar yatıyor. Blog haberciliği yapan Mammadov, Azerbaycan’ın İsmayıllı kentindeki gösterilerle ilgili haberleri nedeniyle Şubat 2013’te gözaltına alınmış ve “kamu düzenine aykırı davrandığı” gerekçesiyle Mart 2014’te 7 yıl kapalı hapis cezasına mahkum edilmişti. 2013’ten itibaren AİHM gündeminde Mammadov hakkındaki yargı süreci 2013’te AİHM gündemine taşındı. AİHM, 22 Mayıs 2014’te açıkladığı kararında, Mammadov’un özgürlük, emniyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiği sonucuna vardı. Ancak daha da önemlisi Mammadov’a yönelik yargı sürecinin “siyasi nedenlerden kaynaklandığına” hükmetti. Amacın “Mammadov’u susturmak veya hükümeti eleştirdiği için cezalandırmak” olduğunu söyledi. AİHM kararlarının uygulanışını denetleyen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Mammadov dosyasını Aralık 2014’ten itibaren incelemeye aldı. Karara uyması için Bakü’ye defalarca çağrıda bulundu, ara kararlar verdi. AİHM kararı gereği Mammadov’un “koşulsuz serbest bırakılmasını” istedi. Bakü yönetiminin bu çağrı ve kararlara vurdumduymaz kalması üzerine Ekim 2017’de bir ilke imza attı ve Mammadov kararındaki hükümleri yerine getirmediği için Azerbaycan’ı AİHM’e şikayet edeceğini bildirdi. Avrupa’da bir ilk Bakanlar Komitesi, AİHS’de 2010 yılında yapılan değişiklik ile AİHM kararlarını yerine getirmemekte ısrar eden bir devleti AİHM’ye şikayet edebiliyor. Bu yeni şikayet sistemi kararları yerine getirmeyen devletler üzerinde hukuki olduğu kadar siyasi bir baskı anlamına da geliyor. Bakanlar Komitesi Mammadov davasıyla ilk defa bu yönteme başvuruyor. Bakanlar Komitesi’nin bu baskısı üzerine Mammadov Ağustos 2018’de şartlı salıverilmiş, Azerbaycan Yüksek Mahkemesi de Mart 2019’da Mammadov’un cezasında indirim yaparak tamamen serbest kalmasını sağlamıştı. Ancak Mammadov’un serbest kalması AİHM’nin Çarşamba günkü kararını engellemeye yetmedi. AİHM’nin gerekçeli kararında, AİHS yapısının “taraf devletlerin iyi niyeti üzerine oturtulmuş olduğuna” göndermede bulunuldu. Mammadov’un AİHM kararının kesinleşmesinin ardından 4 yıl boyunca hapiste kaldığına işaret edilip, Azerbaycan’ın “AİHM kararının sonuçları ve ruhuyla uyumlu biçimde ve iyi niyetli davranmadığı” belirtildi. Bu gözlemden yola çıkan AİHM, Bakü’nün, AİHS’nin “Kararların Bağlayıcılığı ve İnfazı” başlıklı maddesinin birinci bendine aykırı davrandığına hükmetti. Söz konusu maddede, “Yüksek Sözleşmeci Taraflar, taraf oldukları davalarda Mahkeme’nin verdiği kesinleşmiş kararlara uymayı taahhüt ederler” deniyor. Karar ne anlama geliyor? Karar sadece Azerbaycan’la ilgili olsa da tüm Avrupa ülkeleri için önem taşıyor. AİHM kararlarını değişik gerekçelerle yerine getirmemekte direnen devletlere net mesaj olarak okunuyor. Aldığı kararların uygulanmaması nedeniyle eleştirilen AİHM de kendi saygınlığı açısından önemli bir karara imza atmış durumda. Öte yandan, AİHM kararlarının uygulanışını denetleyen Bakanlar Komitesi ise bu kararla birlikte denetim mekanizmasında yeni bir çağ açmış bulunuyor. AİHM kararlarına uymayan devletleri AİHM’e şikayet etmekten kaçınmayacağı mesajı veriyor. AİHM kararları bağlayıcı DW Türkçe’ye konuşan AİHM yargıcı Işıl Karakaş, kararın AİHM ve Avrupa Konseyi açısından bir ilk olduğuna dikkat çekti. Karakaş, “Karar tüm Avrupa Konseyi üyesi devletler için önemli. AİHM kararları AİHS’ye taraf tüm Avrupa devletleri için bağlayıcıdır. AİHM, Mammadov kararıyla bunu bir kez daha hatırlatıyor” ifadelerini kullandı. Kayhan Karaca / Strasbourg © Deutsche Welle Türkçe