François Traoré, Burkina Faso'da pamuk yetiştiriyor. Sahra altındaki 6 ülkeyi kapsayan bölgedeki 450 bin pamuk üreticisinden biri. Hamburglu girişimci Michael Otto'nun geliştirdiği "Cotton made in Africa" markasıyla piyasaya sunulan pamuklar onun tarlasından. Traoré, pamuk üretiminde zehirli kimyasallar kullanmıyor, çocuklarını da tarla yerine okula gönderiyor. Bunun karşılığında kendisine modern tarım teknikleri öğretiliyor. Üstelik pamuklarını da daha yüksek bir fiyata satıyor. Ama buna rağmen çocuklarının geleceğiyle ilgili endişeleri var.
Traoré, endişesini, "Aslında bir çelişki var. Çocuklarımızı okula gönderiyoruz ama sonunda iş bulamıyorlar. Buna karşın burada ürettiğimiz pamuklar nedeniyle başka ülkelerde insanlar iş buluyor. Ve onlar ürettiklerini bize satıyorlar. Böylece Afrika zarar görüyor" sözleriyle aktarıyor.
Sorun, Traoré'nin pamuğunun Çin ya da diğer Asya ülkelerinde işlendikten sonra, giysi veya hammaddeye dönüşmesiyle asıl değerini kazanmasında yatıyor.
Tedarikçiler yetersiz
Örneğin Vlisco kumaşları. Hollandalı Vlisco şirketinin ürettiği bu rengarenk baskılı kumaşlar Afrika'da çok ilgi görüyor. Ancak bu kumaşların sadece bir kısmı Afrika'da üretiliyor.
Şirket yetkilisi Jan van der Horst, bunun nedenlerini şöyle açıklıyor:
"Üretimin yüksek olmamasının nedeni, yeteri kadar tedarikçinin olmaması. Kalite koşullarını yerine getirebilen tedarikçilerimiz fazla olsa kumaşlarımızın yüzde 100'ünü Afrika'a üretebiliriz. Ama malesef yok."
Afrika Pamuk ve Tekstil Üreticileri Birliği'nden yapılan açıklamaya göre Çin veya Hindistan'daki işleme tesisleri Afrika'dakilerine göre neredeyse iki misli performans sağlıyor. Buna karşın Çin'de enerji fiyatları da Afrika'ya göre yarı yarıya düşük. Ancak Birliğe göre sektör gelecekten umutlu. 2040 yılında Afrika'da 1 milyar 200 milyon kişilik iş gücü oluşacağından yola çıkan Afrikalı pamukçular, bu rakamla Çin ve Hindistan'ı geçeceklerini düşünüyorlar.
Türk şirketleri de var
Bu potansiyeli Batılı şirketler de fark etmiş olacaklar ki, yatırımlarını Afrika'ya kaydırmaya başladılar. Ünlü teksil şirketleri Kenya gibi ülkelerde fabrikalar kuruyor.
Afrika'yı Türk girişimciler de keşfetmiş durumda. Alman Tschibo için de tekstil üretimi yapan Ayka şirketi Etiyopya'da 160 milyon dolar yatırım yaparak, 7 bin kişinin istihdam edildiği bir tesis kurdu. Çalışan sayısının kısa sürede 10 bine çıkarılması planlanıyor.
Şirket sorumlusu Kemal Öznoyan Etiyopya'yı tercih nedenleriyle ilgili, "Etiyopya'da başbakanın cep telefonu numarası bende var. Tüm bakanların numaraları var ve onlara her zaman ulaşabiliyorum. Bir sorun çıktığında cep telefonuyla çözebiliyorum. Etiyopya'da bu şekilde çalışıyoruz" diye konuşuyor.
Bu örnekten de anlaşılacağı gibi Etiyopya'da hükümet yabancı yatırımcılara büyük önem veriyor. Ama her zaman durum aynı değil. Bazı yatırımcılar ülkede yazılı olmayan kurallardan şikayetçi. Örneğin usulsüz tahsilatlar yapılabiliyor. Silahlı adamlarla işletmelere baskınlar düzenlenip, rüşvet istenebiliyor. Uzmanlar, tekstil sektörünü bölgeye çekmek isteyen Afrikalı yetkililerin alt yapı kadar rüşvet, yolsuzluk ve usulsüzlük gibi olumsuzlukların da ortadan kaldırılmasına gayret etmeleri gerektiğini belirtiyorlar.