Yüksek Seçim Kurulu (YSK), 31 Mart yerel seçimlerinden sonra bir ilke imza atarak, AKP'nin itirazı üzerine, Olağanüstü Hal (OHAL) döneminde çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerle (KHK) kamudan ihraç edildiği belirlenen belediye başkanlarının mazbatasının iptal edilmesine, ikinci sıradaki adayın belediye başkanı ilan edilmesine karar verdi.
Bu karar kapsamında 5'i HDP'li olmak üzere ilk belirlemelere göre 7 belediye başkanının mazbataları iptal edildi. YSK'nın bu kararı hangi gerekçelere dayandırdığı, ileriki günlerde yazılacak gerekçeyle ortaya çıkacak.
KHK ile kamudan ihraç edilmiş olmanın, "seçilme yeterliliğine engel durum" oluşturmadığını savunan HDP, mazbata iptali kararı verilen yerlerde seçimin yenilenmesi istemiyle YSK'ya "olağanüstü itiraz" başvurusunda bulunma kararı aldı. Peki, YSK'nın, kamuoyunda tartışma yaratan kararıyla ilgili süreç nasıl başladı, AKP'nin itirazının dayanağı neler, HDP karara hangi gerekçelerle karşı çıkıyor?
AKP: İtiraz edilmediği için aday oldular
AKP, KHK ile kamudan ihraç edilenlerin, "kamuda istihdam edilemeyeceği" gerekçesiyle itiraz başvurusu yaptı. AKP, YSK'nın bu isimlerin adaylığına, adaylık sürecinde "itiraz olmadığı" gerekçesiyle onay verdiğini savunuyor.
Adaylığa engel durumun sonradan tespiti halinde de hak düşürücü sonuç doğuracağından hareketle itiraz başvurusunda bulunan AKP, Adana Kozan'da MHP'den seçilen Nihat Atlı hakkındaki kesinleşmiş yargı kararı nedeniyle, "belediye başkanı seçilme yeterliliği olmadığı" gerekçesiyle mazbatasının iptalini buna örnek gösteriliyor.
HDP neden itiraz ediyor?
HDP ise Kozan ile KHK'yla kamudan ihraç edilen belediye başkanlarının aynı statüde olmadığını savunuyor.
HDP'li TBMM Başkanvekili Mithat Sancar, Mahalli İdareler Yasası'nda seçilme yeterliliği ve kimlerin aday olamayacağının düzenlendiğini ve "KHK ile kamudan ihraç" gerekçesinin olmadığını savunuyor.
Sancar, YSK'nın söz konusu yasalar doğrultusunda, kimlerin aday olamayacağını net olarak düzenlediğini, ancak "kamudan ihraç" gerekçesini saymadığını belirtirken, bu nedenle de kamudan ihraç edilenlere adaylık vizesi verdiğine işaret etti.
Sancar, "Adaylara seçilme yeterlilikleri açısından itiraz belli bir süreye tabidir. Bu süre geçtikten sonra adaylıklar kesinleşir. Seçimden sonra adaylara ilişkin seçilme yeterliliği taşımadıkları için itiraz edilebilmesi için yeni bir sebebin ortaya çıkması lazım. Mesela Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmadığının sonradan ortaya çıkması, 18 yaşını doldurmadığı, ya da adli sicilde seçilmeye engel bir kaydı olmamasına karşın, sonradan bu durumun ortaya çıkması gibi nedenlerle itiraz edilebilir, aksi taktirde edilemez" görüşünü dile getirdi.
Sancar, Kozan'da MHP'den seçilen Atlı'nın hüküm giydiğinin anlaşıldığını ve yasa uyarınca hüküm giymenin seçilmeye engel durum oluşturduğu için sonradan ortaya çıkan yeni durum kapsamında mazbatasının iptal edildiğini vurguladı.
"Belediyeye personel almıyorsunuz, halkın iradesiyle belediyeye başkan seçiliyor"
Sancar, bu kararıyla YSK'nın, belediye başkanlarını da "kamuda istihdam edilen kişiler" olarak tanımladığına işaret ederek, bunun anayasaya ve ilgili yasalara aykırı bir durum oluşturduğu görüşünde:
"Siz belediyeye personel almıyorsunuz, halkın iradesiyle belediyeye başkan seçiliyor. Eğer seçilmiş belediye başkanını idarede istihdam edilen kişi olarak görürseniz, demokrasinin ve seçimin anlamı kalmaz."
"Yerel yönetimlerin demokratik esaslara göre belirlenmesi anayasa hükmüdür. Bu hüküm ile kamu personeline ilişkin hükümleri aynı sayıyor. Eğer böyle yaparsanız, belediye başkanlarını bir belediye personeli statüsüne indirmiş olursunuz. Bu da demokratik esasları kökten reddetmek anlamına gelir."
"Bu kararda HDP'ye yönelik özel bir planın olduğunu düşündürtecek örnekler var. Kurul bu kararıyla seçime olan güveni ve seçim güvenliğini ağır şekilde yaralıyor. Bunun uzun süre kalıcı etkileri olur ve bu etkiler yıkıcı olur."
YSK kararı ne diyor?
YSK kararında, herhangi bir gerekçe belirtilmiyor. BBC Türkçe'nin ulaştığı, YSK'nın HDP'den Van Çaldıran Başkanı Seçilen Leyla Atak'ın mazbatasının iptaline ilişkin kısa kararında şöyle deniliyor:
"İlgi (a) kayıtlı yazı ile, 31 Mart 2019 tarihinde yapılan Mahalli İdareler seçimlerinde kesin olmayan sonuçlara göre Halkların Demokratik Partisi Belediye Başkan adayı Leyla Atak'ın seçimi kazandığı, Adalet ve kalkınma Partisi'nin itirazı üzerine yapılan araştırma neticesinde Leyla Atak'ın 701 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kamu hizmetinden ihraç edildiğinin tespit edildiği, Leyla Atak'a mazbatasının verilemeyeceği ile anılan kişiden sonra en çok oyu alan Adalet ve Kalkınma Partisi adayı Şefik Ensari'ye mazbatanın verilip verilmeyeceği hususunda görüş istenilmesi üzerine, ilgi (b)'de kayıtlı kurulumuzun kararı ile,
1- Leyla Atak'a mazbata verilemeyeceğine,
2- En çok oy alan ve seçilme yeterliliğine sahip ikinci sıradaki adaya mazbatanın verilmesi gerektiğine karar verilmiştir."
AKP'nin talebini haklı gören YSK'nın bunu hangi gerekçelere dayandırdığı ise önümüzdeki günlerde yazılacak gerekçeli kararda netleşecek ve bundan sonraki seçimlerde de örnek niteliğinde olacak.
YSK; KHK ile ihraç edilen milletvekillerine yapılan itirazlar hakkında ne karar verdi?
Yüksek Seçim Kurulu, KHK ile kamudan ihraç edilen milletvekilleri yönünden yapılan itirazı ise reddetmişti.
24 Haziran 2018 genel seçimlerinde CHP'den İstanbul milletvekili seçilen İbrahim Kaboğlu ile CHP listelerinden aday gösterilen ve seçilen Saadet Partisi İstanbul Milletvekili Cihangir İslam ile 18. sıradan aday gösterilip seçilemeyen Yüksel Taşkın'ın adaylığına bir yurttaş itiraz etti. .
YSK, Kaboğlu hakkındaki başvuruyu 28 Mayıs 2018 tarihinde karara bağladı. Kararda, 686 sayılı KHK kapsamında kamu görevinden çıkarılan kişilerin, " (...) bir daha kamu hizmetinde istihdam edilemezler, doğrudan veya dolaylı olarak görevlendirilemezler" hükmünün milletvekilleri yönünden geçerli olamayacağına hükmetti. YSK buna gerekçe olarak Anayasa'nın 76. maddesinde, kamu hizmetlerinden kısıtlılık halinin mahkeme kararına dayanması gerektiğine ilişkin 2. fıkrasını anımsatarak, Kaboğlu yönünden kısıtlılık kararı bulunmadığı için itirazı reddetti.
Seçilme yeterliliği nedir, yasa ne diyor?
2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkındaki Kanun'un seçilme yeterliliğini düzenleyen 9. maddesi, "2839 sayılı Milletvekili seçim kanunun 11. maddesinde belirtilen sakıncaları taşımamak şartıyla 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşının belediye başkanlığına, il genel meclisi ve belediye meclis üyeliğine aday olabileceği hükme bağlanıyor."
Anayasa'nın 76. maddesindeki hükmün aynen yasaya aktarıldığı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 11. maddesi 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşının "milletvekili seçilebileceğini" hükme bağlarken, "seçilemeyecek olanları" şöyle sıralıyor:
a) İlkokul mezunu olmayanlar,
b) Kısıtlılar,
c) Askerlikle ilişiği olanlar,
d) Kamu hizmetinden yasaklılar
e) Taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl veya daha fazla hapis veya süresi ne olursa olsun ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar,
f) Affa uğramış olsalar bile;
1.basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle mahkûm olanlar,
2. Türk Ceza Kanununun İkinci Kitabının, birinci babında yazılı suçlardan veya bu suçların işlenmesini aleni olarak tahrik etme suçundan mahkum olanlar,
3. Terör eylemlerinden mahkûm olanlar,
4. Türk Ceza Kanununun 536'ncı maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında yazılı eylemlerle aynı Kanunun 537'nci maddesinin birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarında yazılı eylemleri siyasi ve ideolojik amaçlarla işlemekten mahkum olanlar.
YSK'nın 15 Ocak 2019 tarihli kararında da Mahalli İdareler Yasası'nın 10. maddesine göre "Anayasa ve kanunlarda yazılı şartlara uygun olarak, seçilme yeterliğine sahip olan her vatandaş, bir siyasi parti listesinden veya bağımsız olarak, il genel meclisi üyeliğine, belediye başkanlığına veya belediye meclisi üyeliğine adaylığını koyabilir" hükmü uyarınca, yasaya göre seçilme yeterliliği taşıyan herkesin aday olabileceğine vurgu yapılıyor.
Ancak YSK kararında da kamudan ihraç edilenlere ilişkin özel bir ifade bulunmuyor.
Belediye Meclis üyelerinin durumu ne?
YSK, KHK ile ihraç edilen belediye başkanları ile ilgili kararına paralel olarak, aynı durumdaki belediye meclis üyelerine de mazbata verilemeyeceği kararı aldı.
Ancak başkanlar yönünden, ikinci sıradaki partinin adayına mazbata verilmesine hükmederken, KHK ile ihraç edilen benzer durumdaki belediye meclis üyeleri için "aynı partinin aday listesinde kendisinden sonra gelen kişilere mazbata verileceğini" karara bağladı.
İhraç kararı olmayan HDP'lilere neden mazbata verilmiyor?
YSK, kamundan ihraç edilen belediye başkan ve meclis üyelerinin mazbatalarının iptaline ilişkin karar almasına karşın aralarında Diyarbakır, Mardin'de HDP'den belediye başkanı seçilen Mızraklı ve Ahmet Türk'ün de aralarında bulunduğu HDP'li başkanlara mazbataları verilmedi.
Mithat Sancar, bu rakamı 26 olarak açıkladı. Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı seçilen Recep Mızraklı milletvekili, Ahmet Türk ise önceki belediye başkanı.
YSK kaynakları, bu isimlerle ilgili net bir bilgi vermezken HDP'liler, itiraz sürecinin sona ermesinin beklendiği duyumunu aldıklarını ifade ediyorlar.