1-Çin’deki bir şirketin iflasın eşiğinde olması bizi neden ilgilendirsin?
Çünkü Evergrande dünyanın en borçlu şirketi. Borçlarının toplamı, dile kolay tam 305 milyar dolar. Türkiye’nin dış borçlarının (devlet + özel sektör) toplamının 440 milyar dolar olduğunu düşünecek olursak işin ciddiyeti daha iyi anlaşılabilir.
Alman bankası Deutsche Bank’a göre eğer Evergrande batarsa bu dünya tarihinin bugüne kadarki en büyük şirket iflası olacak.
Bu kadar büyük bir şirketin iflası kaçınılmaz şekilde Çin ekonomisini etkileyecek. Çin’le de sınırlı kalmayacak, Çin dünya ekonomisinin motorlarından biri olduğu için başka ülkeler de kaçınılmaz şekilde etkilenecek. İlk işaretlerini aldık bile: Pazartesi dünya borsaları ve Borsa İstanbul Evergrande paniğiyle sert düştü.
2-Evergrande hakkında biraz bilgi rica etsek?
Evergrande bir inşaat ve gayrimenkul geliştirme şirketi. Çin’in 170 ayrı şehrinde emlak projeleri geliştiriyor.
Türkiye’de inşaat sektörünün asrı saadet devrinde olduğu gibi Çin’de de inşaat şirketleri maketten konut satıp para topluyorlar, topladıkları paralarla yeni projeleri finanse ediyorlar. Yani sistem borç üzerinde dönüyor.
Şu anda yaklaşık 1.5 milyon kişi Evergrande’den parasını verdiği konutlarını teslim etmesini bekliyor. Eğer iflas ederse 1.5 milyon kişinin parası havaya gitmiş olacak. Tabii devlet devreye girip Evergrande’nin taahhüt ettiği projeleri tamamlamazsa.
Evergrande hakkında künye bilgisi: 1996 yılında Xu Jiayin tarafından kuruldu. 2018 yılında dünyanın en değerli emlak şirketi oldu. Cirolarına göre dünyanın en büyük şirketlerini sıralayan Fortune 500 listesinde 122’nci sırada yer alıyor.
3-Anladık, büyük şirket ama büyük şirketler iflas etmez diye bir kural yok. Bırakın iflas etsin, bize ne?
Mesele sadece Evergrande’nin iflası olsaydı bizi gerçekten ilgilendirmeyebilirdi ama Çin ekonomisinin belkemiğini oluşturan bir şirketten söz ediyoruz. Emlak sektörü toplamda Çin ekonomisinin yüzde 29’unu, yani üçte birini oluşturuyor.
Evergrande’nin iflasının domino etkisi yaratmasından ve onun ardından başka emlak şirketlerinin de iflas etmesinden ve Çin’i yavaşlamasından, hatta bir buhranın eşiğine sürüklemesinden korkuluyor.
4-Çin ve buhran mı? Güldürmeyin insanı, yıllardır gümbür gümbür büyüyen bir ülke buhrana sürüklenir mi?
Günlerdir uluslararası medyada Evergrande’nin olası iflasının Çin’in “Lehman Brothers anı” olup olmadığını inceleyen yazılar ve analizler yayınlanıyor. Malum, 2008-2009 küresel krizi, Amerikan bankası Lehman Brothers’ın batmasıyla başlamıştı. Lehman’ı batıran da geri ödenmeyen mortgage (konut) kredileriydi.
Lehman’ın iflası önce koca Amerikan ekonomisini, sonra dünya ekonomisini bir anda uçurumun kenarına sürükledi. Koca koca bankalar domino taşları gibi devrilmeye başladı. Amerika ve dünya 1929 benzeri bir ekonomik buhranın eşiğinden zordaki bankaların devletleştirilmesi ve/veya zorla başka bankalarla evlendirilmesi ve merkez bankalarının piyasaya trilyonlarca dolar pompalamasıyla dönebildi. Yani dünya ekonomisini on yıllardır tu kaka edilen devletçilik kurtardı.
5-Siz de yazmışsınız işte, Çin devleti Evergrande’yi kurtarır ve mesele kapanır, sorun ne?
Çin devleti Evergrande’yi kurtarsa bile (Bugüne kadar kurtaracağına dair hiçbir işaret vermedi ve bu durum kurtarmayabileceğinin işareti olarak değerlendiriliyor), ona borç veren, birçoğunun merkezi Amerika’da bulunan şirketleri neden kurtarsın? Çin ile Amerika arasındaki siyasi gerilim yeni bir soğuk savaşı hatırlatmaya başlamışken Amerikan şirketlerinin borçlarını ödemek Pekin’e mi kaldı?
Özetle Çin Evergrande’yi kurtarsa bile ona borç verenler ciddi bir hasar alacak. Bu da küresel ekonomide, şiddetini şu anda tahmin edemediğimiz bir deprem etkisi yaratacak.
Buraya kadar söylediklerimiz Evergrande’nin mutlaka batacağı anlamına gelmiyor. Standard and Poors gibi ciddi kuruluşlar devlet desteği olmadan Evergrande’nin ayakta duramayacağını belirtti ama çıkmayan candan umut kesilmez. Nitekim şirket dün yurtiçi tahvillerinin kupon ödemesini yapacağını açıkladı. İzleyelim, görelim…