2. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Hollanda Kraliçesi Wilhelmina, Belçika Kraliyet ailesinin esir üyelerinin salıverilmesi karşılığında Nazilere anlaşma teklif etmeyi düşündü.
O dönem Hollanda Dışişleri Bakanı olan Eelco van Kleffens'in yeni yayımlanan günlüklerinde yazılanlar, Mart 1945'te, yani Belçika ve güney Hollanda Nazi işgalinden kurtulduktan sonra, Belçika Kralı 3. Leopold hâlâ Nazilerin esiri olarak Avusturya'da tutuluyordu.
Leopold'un annesi, oğlu ve ailesinin katledilmesinden korkarak Wilhelmina'dan yardım istedi. Hollanda Kraliçesi Wilhelmina da, tutuklu bulunan üst düzey Nazilerin Avrupa'dan güvenli geçişi karşılığında 3. Leopold ve ailesinin serbest bırakılmasını teklif etmeyi düşündü.
O sırada Londra'da olan dışişleri bakanı Eelco van Kleffens'e haber gönderip, Vatikan'ın ağzını aramasını istedi.
Eelco van Kleffens'in günlüklerini kısa bir zaman önce yayımlayan Hollandalı tarihçi Michael Riemens'e göre, Naziler de o dönem Avrupa'dan çıkmanın yollarını arıyordu. Hatta bir kısmı Latin Amerika'ya kaçmayı başarmıştı.
"Majesteleri, Gerçek hayatı bilmiyorsunuz" (Majesty, You don't know real life) adlı kitabın yazarı Riemens, "Bugüne kadar Hollanda'nın bunda bir rol oynadığını bilmiyorduk" diyor.
Mart 1945'te ne oldu?
Güney Hollanda Nazi işgalinden kurtulduktan sonra buraya geri dönen Kraliçe Wilhelmina, mart ayı sonunda da Brüksel'e giderek, 3. Leopold'un annesi Elizabeth ve kardeşi Charles ile görüştü.
Nazi işgali sırasında şüpheli ve tartışmaya açık bir şekilde Belçika'da kalan 3. Leopold, 1944'te Naziler tarafından Avusturya'ya götürülmüş, ikinci eşi Prenses Lilian ve dört çocuğu Josephine, Charlotte, Baudouin ve Albert'le birlikte burada esir alınmıştı.
Riemens'e göre Belçika ziyareti sırasında Wilhelmina'dan Leopold konusunda yardım isteyen Elizabeth, diğer oğlunun çocuğu olmadığı için Belçika kraliyet ailesinin soyunun devamından endişe ediyordu.
Riemens, bu ziyaretin ardından Kraliçe Wilhelmina'nın o dönem İngiltere Kralı olan 6. George'a yazdığı bir mektuba da kitabında yer verdi. Buna göre, Hollanda Kraliçesi'ne esirlerin karşılıklı olarak güvenli bir ülkeye gönderilmesi fikrini ilk veren, Belçika Kralı 3. Leopold'un annesi Elizabeth'ti:
"Wilhelmina, Kızıl Haç aracılığıyla gizlice Almanlarla iletişime geçmeye ve en azından çocukların İsviçre'ye geçişine izin verilmesini talep etmeye gönüllü oldu. Almanlar da hem çocukların hem Leopold'un İsviçre'ye geçişine, eğer İsviçre aynı imkanı Nazilere de verirse izin verileceği yanıtını verdi."
6. George nasıl yanıt verdi?
BBC'ye konuşan Riemens, 6. George'un 26 Mart 1945 tarihli yanıt mektubunu kabine arşivlerinde bulduğunu söylüyor:
"Sevgili kuzenim Wilhelmina. Kuzen Elizabeth'in Leopold ve çocuklarıyla ilgili seninle yaptığı konuşma çok ilgimi çekti. Bahsettiğin bu anlaşmayı Almanlarla yapmamız asla mümkün değil. Ancak Leopold'un serbest kalmasının başka bir yolu olmalı diye düşünüyorum."
Aynı gün Wilhelmina, Londra'da olan dışişleri bakanına, Papa'nın temsilcisiyle konuşmasını söyledi. Dışişleri Bakanı, 29 Mart'ta Papa 12. Pius'un, o sırada Londra'da bulunan Hollanda temsilcisiyle buluştu ve ardından günlüğüne şunları yazdı:
"Öğleden sonra, talebim üzerine Vatikan temsilcisi geldi. En üst düzey Nazi şefleri güvenli bir ülkede sığınma almadıkça, Belçika Kralı ve çocuklarının öldürülme tehlikesi altında olduğunu Papa'ya iletmem konusunda talimat almıştım. Papa'nın bu konuda bir şeyler yapabileceği umuduyla bu bilgiyi kendisiyle paylaştım."
Papa'nın arabuluculuğu işe yaradı mı?
Michael Riemens'e göre, Hollanda'nın Vatikan temsilcisi, Hollanda'nın Londra'daki büyükelçisine ilettiği mesajda, Papa'nın esirlerin serbest bırakılması planına destek verdiğini bildirdi.
Hollanda'nın Londra büyükelçisi Michiels van Verduynen'in Kraliçe'ye gönderdiği mesaj ise arşivlerde bulunamadı. Riemens, Kraliçe'nin bu konuyla ilgili bazı belgeleri yok ettiğini söylüyor.
Vatikan, 2. Dünya Savaşı'yla ilgili gizli arşivlerini açması için yıllardır baskı altında. Arşivler, Vatikan'dan yapılan açıklamaya göre 2020'de açılacak.
21 Mayıs 1945'te Kraliçe'nin Papa'ya el yazısıyla gönderdiği teşekkür mektubuna ulaşan Riemens, "Bu, Papa'nın harekete geçtiğini gösteriyor, ancak buna dair bir kanıt yok." diyor:
"Bence kraliyet ailesi Papa'yla iletişime geçerek bu işte rol oynadı. Birdenbire farklı bir kraliçe görmeye başlıyoruz."
Wilhelmina, 2. Dünya Savaşı sırasında sığındığı Londra'dan yaptığı radio yayınlarıyla Hollandalılara moral vermesiyle biliniyor. Bu yayınlar sadece Nazi karşıtı değil, aynı zamanda Vatikan karşıtıydı da.
"Tehlike altında olan bir kraliyet var, Belçika monarşisi büyük tehdit altında, bu yüzden de birden bire Papa'yı kullanmaya karar veriyor."
Savaşın sonundaki kaos ortamından yararlanan binlerce Nazi subayı kaçmayı başardı. Aralarında üst düzey yetkililer de vardı.
Ancak sonuçta, Hollanda Kraliçesi'nin müdahalesi, Belçika Kralı'nın hemen salıverilmesine yol açmadı.
Kral Leopold, haftalar sonra ABD ordusu Salzburg'a yaklaştığında salıverildi.
Wilhelmina 1948'de tahttan feragat etti, 1962'de de hayatını kaybetti.
Kral George yardımcı olabilir miydi?
Wilhelmina'ya ve sürgündeki Hollanda hükümetine yakınlığıyla bilinen 6. George'un, 2. Dünya Savaşı sonunda yaşanan bu olaylarda herhangi bir etkisi olması pek mümkün değildi.
Londra'daki King's College'dan modern çatışma tarihi profesörü Andrew Stewart, "George'un 'Çok güçlü bir akrabam var ama en makul ne yapabilirim ki?' diye düşündüğünü görüyoruz." diyor:
"Müttefikler, karşı tarafın şartsız ve tamamen teslim olması politikalarını açıkça belirtmişlerdi. Eğer bir kişi için müzakere ettiğiniz bilinirse, o zaman diğerleri için neden yapılmasın?"
Stewart, "Kraliçe Wilhelmina'nın müttefik kuvvetler içinde hiçbir etkisi yoktu ve 6. George'un İngiltere Başbakanı Winston Churchill ve ABD Başkanı Roosevelt'e kadar çıkması gerekebilirdi" diye düşünüyor.