Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 2016 bilançosu bugün mahkemenin Strasbourg’daki merkezinde düzenlenen bir basın toplantısıyla açıklandı. AİHM başkanı İtalyan yargıç Guido Raimondi, 2016 yılında Türkiye, Macaristan ve Romanya gibi ülkelerde yaşanan gelişmeler nedeniyle mahkemenin kaydettiği şikayet oranının önemli ölçüde arttığını belirtip, “AİHM Avrupa ülkelerinde yaşanan gelişmelere bağımlı hale geldini” söyledi.
AİHM Başkanı: “Durum dramatik”
Raimondi, Türkiye’ye karşı 2016 öncesi Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) bireysel başvuru hakkının tanınması sayesinde gerileyen dava başvurusu sayısının 15 Temmuz darbe girişimi sonrası “dramatik biçimde” arttığını bildirdi. AİHM’in 2015 yılında Türkiye’ye karşı 2 bin 212 dava başvurusu kaydettiğini, 2016 yılında bu rakamın 8 bin 308 olarak kaydedildiğini belirten AİHM Başkanı, 2016’da gelen başvuruların yüzde 65'inin (5 bin 363) 15 Temmuz sonrası yaşananlarla (kanun hükmünde kararnamelerle işten çıkarılanlar) bağlantılı, yüzde 35'inin ise “diğer konularla ilgili” olduğunu söyledi.
AİHM verilerine göre, 15 Temmuz sonrası dava başvurularının 300’ü “AİHM’nin iç tüzüğüne aykırı oldukları” gerekçesiyle geri çevrildi. Bunlardan 2‘si (Mercan ve Zihni kararları) “iç hukuk yollarını tüketmedikleri” gerekçesiyle Kasım 2016’da “kabul edilemez” ilan edildi. Bu 2 kararı “çok önemli” olarak tanımlayan Raimondi, "AİHM kapısı açık olsa da yetki ikamesi ilkesinin uygulanması ve benzer davacılar tarafından iç hukuk yollarının tüketilmesi gerektiği”nin altını çizdi.
AİHM OHAL İnceleme Komisyonu’na sıcak
OHAL İnceleme Komisyonu kurulmasıyla ilgili KHK’yı olumlu buldukları mesajı veren AİHM Başkanı, “Burada önemli unsur bu komisyon tarafından alınan kararların Ankara’da idari mahkemeler önünde temyiz edilebilecek olmasıdır. Yargıçlarla ilgili kararlar için ise doğrudan Danıştay’a gidilebilecek. Bu komisyonun kurulması tüm Avrupa Konseyi organlarının çabalarının sonucudur ve dolayısıyla çok iyi bir haberdir. Bu komisyonun çalışmalarını büyük dikkatle izleyeceğiz” dedi.
AYM'ye kritik mesaj
AİHM’in AYM’yi “etkin iç hukuk yolu” olarak gördüğünü de hatırlatan Raimondi, “Ancak, yetki ikamesi mantığı AYM (15 Temmuz bağlantılı bireysel başvurularda) yetkisizlik kararı alırsa devam edemez. Böyle bir durumda Strasbourg Mahkemesi önüne on binlerce dava gelebilir. Bu nedenle bizim için ama özellikle de Türkiye'de demokrasi ve hukuk devleti için, yargı yolunun OHAL önlemlerinden etkilenmiş kişilere açık kalması büyük önem taşımaktadır” şeklinde konuştu.
2016 istatistikleri
Strasbourg Mahkemesi gündeminde (31 Aralık 2016 itibarıyla) Avrupa Konseyi üyesi 47 ülkeden gelme toplam 79 bin 750 dava başvurusu bulunuyor.
Ukrayna 18 bin 150 başvuruyla ilk sırada. Ukrayna’ya karşı başvurular AİHM’in toplam iş yükünün yüzde 22,8’ini oluşturuyor.
Türkiye 2’nci sırada
Türkiye, 12 bin 600 dava başvurusuyla ikinci sırada. Türkiye’ye karşı başvurular AİHM’in toplam iş yükünün yüzde 15,8'ini oluşturmakta. Türkiye 2015 yılını Ukrayna ve Rusya’nın ardından üçüncü sırada kapatmıştı.
Ukrayna ve Türkiye'yi sırasıyla Macaristan (8 bin 950), Rusya (7 bin 800), Romanya (7 bin 400), İtalya (6 bin 200) ve Gürcistan (2 bin 100) izliyor.
2016'da 993 karar
AİHM 2016 yılında toplam 993 davada karar açıkladı. Hakkında en fazla karar açıklanan ülke Rusya (228) oldu.
Rusya'yı 88 kararla Türkiye izledi. Türkiye hakkında açıklanan 88 karardan 77’sinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) en az bir maddesinin ihlal edildiğine hükmedildi.
Türkiye AİHM önünde 2016 yılında en çok AİHS’nin “özgürlük ve güvenlik hakkı”yla ilgili maddesini ihlalden hüküm giydi. Ankara 18 davada, “yeterli soruşturma yapmadığı” gerekçesiyle AİHS'nin yaşam hakkıyla ilgili maddesini, 10 davada ise yine yeterli soruşturma yapılmadığı gerekçesiyle, işkence ve kötü muamelenin yasaklanmasıyla ilgili maddesini ihlalden suçlu bulundu.
Ankara, son yıllarda olduğu gibi 2016 yılında da AİHM önünde ifade özgürlüğünü en çok ihlal eden ülke olarak kayıtlara geçti. AİHM geçen yıl 47 Avrupa Konseyi üyesi devlet hakkında ifade özgürlüğüyle ilgili toplam 37 ihlal kararı açıkladı. Bu kararların 7’si Türkiye’ye karşı açılmış davalarda verildi.
©Deutsche Welle Türkçe
Kayhan Karaca / Strasbourg