Bora Ekmekci*
Koronavirüs salgınının ekonomide yarattığı sarsıntının ardından gündeme gelen kitlesel işsizlik riskine karşı istihdamı teşvik için şirketlerin 'Kısa Çalışma Ödeneği'nden yararlanma koşulları kolaylaştırıldı.
4447 sayılı kanuna eklenen geçici 23’üncü maddesine göre; 30 Haziran 2020’ye kadar geçerli olmak üzere, Covid-19 kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle Kısa Çalışma Ödeneği uygulanabilecektir. Eğer kriz dönemi uzarsa, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile bu süre bir 3 ay daha uzatılabilecek.
1) Kısa Çalışma Ödeneği nedir?
Kısa Çalışma Ödeneği, mevzuatta olan; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel bir kriz ya da zorlayıcı sebeplerle iş yerinde çalışma süresinin önemli ölçüde azaltılması veya durdurulması halinde başvurulacak, istihdamın korunmasına yönelik bir uygulamadır. Kısaca özetlemek gerekirse, devlet, bu kriz dönemlerinde işçilerini çıkartmak durumunda olan işverenlere, “Senin çıkarttığın işçilerden işsizlik ödeneğine uygun olanlara ben zaten işsizlik maaşı ödeyecektim, sen hiç bir işçini bu süreçte çıkartma, işsizlik maaşına uygun olanların maaşlarını ben ödeyeyim, sen çalıştırmadığın ve işsizlik ödeneğine uygun olan personelin için maaş, prim ve vergi ödeme ama personel senin kadronda dursun, bu kriz dönemi geçince de, sen normal çalışmana devam et, ancak kriz döneminde ne sen mağdur ol, ne de personelin mağdur olsun" diyor.
2) Kısa Çalışma Ödeneği'nden hangi personel faydalanabilir?
Kısa Çalışma Ödeneği'nden işsizlik maaşına uygun olan personel faydalanır. Yani, son 3 sene içerisinde 600 gün işsizlik sigortası ödemesi bulunanlar ile, son 120 günde iş akdi kesintisiz devam edenler faydalanabilir. Ancak, Covid-19 kaynaklı zorlayıcı sebep nedeniyle bu sürelerde esnekliğe gidildi ve son 3 senede 450 gün işsizlik sigortasının ödenmesi ve son 60 gün iş akdinin kesintisiz devam etmesi şartı yeterli hale getirildi.
3) Koşula uygun olmayan işçilerin maaşları ödenecek mi?
Bu şartı taşıyan tüm personel, Kısa Çalışma Ödeneği'nden faydalandırılabilir. Ancak, bu personelin başvuru öncesinde tespit edilmesi de büyük önem taşımaktadır. Çünkü, Kısa Çalışma Ödeneği'ne başvurup, iş yerinde faaliyetini tamamen durdurmayı seçen işverenler, bu programa uygun olmayan personelini de çalıştırmamalı ve aylık ücretlerini ödemelidir. İşyerinin bir bölümünde faaliyeti durdurma ya da faaliyeti en az 1/3 oranında azaltma seçeneği seçilirse, departman bazında hareket edilebilir, vardiya sistemi uygulanabilir.
İŞKUR'a yapılacak başvuruda, tüm personel üzerinden başvuru yaptığınızda, personelin uygunluk durumlarını bilemediğiniz için, yukarıdaki planlamayı yapamayacağınız gibi, İŞKUR'a güncel listeyi ikinci kere iletmeniz de yoğun başvuru yapılan bu dönemde başvurunuzun teftiş kuruluna gönderilmesi sürecini uzatacak, bu süreçte personelinizin İŞKUR'dan alacakları maaşları da gecikmeli almasını sağlamış olacaksınız. Yine SGK'ya yapılan bildirimlerinizin de hatalı olabilmesine sebep olabilecektir bu gecikme.
4) Başvuru nereye, nasıl yapılır?
Başvuru, SGK iş yeri dosyası bazında, her bir iş yerinizin bağlı bulunduğu İŞKUR'a e-posta aracılığı ile yapılır. (İŞKUR, başvuruların online sistem üzerinden yapılabileceği bir ekran da yapmaktadır.) Başvuru esnasında, iş yerinizde faaliyeti tamamen durdurup durmadığınız, ya da kısmi çalışma uygulayıp uygulamadığınızı belirttiğiniz başvuru formunu doldurup, uygun personel listeniz ve kanıtlayıcı belgeler (devlet tarafından bu süreçte kapatılan iş yerleri için bu genelgeler, işlerinizin azaldığını kanıtlar belgeler ve yönetim kararları gibi) kaşeli ve imzalı bir şekilde mailin ekine ekleyip, bağlı bulunduğunuz İŞKUR'un mail adresine göndermeniz gerekmektedir.
5) Her iş yeri için başvuru yapılabilir mi?
Kısa Çalışma Ödeneği'inden; vergi ya da SGK prim borcu olanlar da dahil, tüm şirketler faydalanabilir.
6) Geçmişe dönük başvuru mümkün mü?
Kısa Çalışma Ödeneği, 19 Mart'tan itibaren uygulanabilir. Yani, geçmişe dönük bir tarihle de işverenler başvurularını yapabilmektedir.
7) Ödenek almaya devam etmenin şartları neler?
Kısa Çalışma Ödeneği'nden faydalanan işverenler, bu dönem boyunca hiç bir personelini işten çıkartamaz. Bu nedenle, geçmişe dönük bir tarihte başvuran işverenler, başvuru tarihinden sonra işten çıkartma yapıp yapmadıklarını kontrol etmelidir. Ancak, bu durum şirket genelinde değil, SGK iş yeri dosyası bazındadır. Yani, sadece bir iş yerinizde Kısa Çalışma Ödeneği uyguladınız diyelim, diğer iş yerinizde yapacağınız işten çıkartmalar bir sorun teşkil etmemektedir.
8) Ödenek almaya ne zaman başlanır?
Covid-19 nedeniyle (zorlayıcı sebep olarak kabul görmektedir) kısa çalışma yapılması halinde, İŞKUR kısa çalışma ödeneğini 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24’üncü maddesinin birinci fıkrasının (III) numaralı bendi (işçinin çalıştığı iş yerinde 1 haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa) ve aynı kanunun 40’ıncı maddesinde (24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.) öngörülen 1 haftalık süreden sonra ödemeye başlayacaktır. Bu nedenle, İŞKUR kısa çalışmanın başladığı tarihi takip eden günden itibaren 8. günden itibaren başlayarak 90-7=83 günlük süre için kısa çalışma ödeneği ödeyecektir. Bu 7 günlük sürede işçi iş yerinde kanunen çalışmamış olsa bile yarım günlük ücrete hak kazanmış olmaktadır.
9) Ödenek hafta tatillerini de kapsıyor mu?
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 46’ncı maddesinin dördüncü ve beşinci fıkraları şöyledir:
“Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan iş yerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.
Bir iş yerinde işin 1 haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25’inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir.”
Bu madde çerçevesinde; Covid-19 nedeniyle (zorlayıcı sebep) işçinin iş yerinde çalışamaması durumunda çalışılmayan süreler hafta tatili açısından çalışılmış gibi kabul edilmekte ve buna göre ücret ödenmektedir.
10) Prim gün sayısı nasıl hesaplanacak?
4857 sayılı Kanunun bu hükmüne istinaden, işçinin iş yerinde çalışmadığı halde ücret ödenmesi nedeniyle sosyal güvenlik mevzuatı açısından her ne kadar fiili çalışma olmazsa bile zorlayıcı sebebin varlığı ve ücretin yarım ücret de olsa ödenmesi nedeniyle prim gün sayısı 3,5=4 gün değil 7 gün üzerinden bildirilmesi gerekir.
Elbette yarım gün ödenen ücretin 7 güne tekabül eden tutarı, hiçbir şekilde asgari ücretin günlük tutarının (prime esas kazancın alt sınırı) 7 günlük tutarına isabet eden (98,10 x 7 = 686,70 TL) tutarın altında olmayacaktır. Yani, en az asgari olarak bu tutarın prime esas kazanç olarak bildirilmesi gerekir. Elbette, bu tutarın üstünde bildirim yapılmışsa zaten bir problem teşkil etmeyecektir.
Covid-19'a bağlı zorlayıcı nedenin başladığı ve kısa çalışmaya geçildiği tarihten itibaren, işveren 1 hafta süreyle işçilerine kanunen ödemesi gereken yarım ücret ücreti istemesi halinde tam ücretini ödeyebilir. Yarım ücret ödemesi nispi emredici hüküm olup, işçi lehine tam ücret ödemesinde herhangi bir yasal engel bulunmamaktadır.
11) Kısa Çalışma Ödeneği'nden faydalanan personel İŞKUR'dan ne kadar maaş alır?
Kısa Çalışma Ödeneği'nden faydalanan ve hiç çalıştırılmayan personelin, son 12 aylık ortalama brüt maaşının %60'ını İŞKUR, kesinti yapmadan personelin banka hesabına yatırır. Örnek üzerinden gidersek, son 12 aylık ortalama brüt maaşı 5 bin TL olan bir personel için, İŞKUR 3 bin TL maaş ödemesi yapmaktadır.
Bu ödeme tutarı, kısmi çalışmama durumunda, o oranda düşecektir. İşçinin çalıştığı günlerin ücretini işveren, çalışmadığı günlerin ücretini ise İŞKUR, bu hesaba göre ödeyecektir.
12) İşçinin maaşında kayıp oluyor mu?
Ancak, bu %60'a tekabül eden kısmı için, İŞKUR 1,5 brüt asgari ücreti geçemez şeklinde bir limit koymuştur. Örnek üzerinden gidersek, son 12 aylık brüt maaşı 10 bin TL olan bir personelin, %60'ı 6 bin TL ederken, İŞKUR üst limit olan 1,5 brüt asgari ücreti, yani 4 bin 380,99 TL personele ödemektedir.
Yani, maaşı düşük olan personelde çok az bir kayıp yaşanırken, maaşı yüksek olan personelde personelin yaşayacağı kayıp daha fazla olmaktadır. Ancak, personelin bu duruma itiraz şansı da bulunmamaktadır. Kısa Çalışma Ödeneği, işverene verilmiş bir haktır.
13) İşveren, personelin eksik alacağı ücreti tamamlayabilir mi?
Covid-19 nedeniyle 3 aylık süre için faaliyetini tamamen durduran işverenlerin, işçilerine ücret ödemesi yapmasının tespit edilmesi halinde (örneğin; ücret hesap pusulasına, ücret ödeme bordrosuna, yasal deftere işlemesi gibi) kısa çalışma talebi baştan itibaren geçersiz sayılacaktır. Yani, faaliyetini tamamen durduran işveren, personelinin eksik alacağı ücrete ilişkin bir ek ödeme yapamaz.
Ancak, Covid-19 nedeniyle 3 aylık süre içinde iş yerinde çalışma süresinin en az 1/3 olacak şekilde azaltılması halinde işveren, işçilerine ödenmeyen %40 (İŞKUR tarafından ödenen tutar %60) oranındaki ücret kaybını telafi etmek amacıyla kısa çalışma tazminatı, prim veya ikramiye adı altında bir ödeme yapabilir. Bu ödemeyi aşağıdaki iki yöntemle yapabilir.
Birinci Yöntem: Kısa çalışma döneminden sonra söz konusu fark için örneğin Temmuz ayı için “avans” ödemesi şeklinde ödeme yapılabilir. Avans, hak edilmemiş ücret olduğundan ödendiği ayda prime tabi olmayıp, ödeneceği ay olan Temmuz ayının ücret bordrosuna yansıtılarak prime tabi tutulur.
İkinci Yöntem: Kısa çalışmanın yapıldığı dönem ücretlerine yansıtılabilir. Burada prim gün sayısı artmaz, sadece bildirilen prim gün sayısı kadar ve bu güne tekabül eden prime esas kazancın üst sınırına kadar bildirim yapılmalıdır. İşveren bunun yanında kısa çalışma tazminatı, prim ve ikramiye niteliğinde değil, çalışılan süreler için daha yüksek bir ücret belirleyerek çalışanlarının bu yöndeki ücretten kaynaklı mağduriyetlerinin azaltılmasını gönüllük esasına göre, atıfet (iyilik-bağış) olarak sağlayabilir.
14) Kısa Çalışma Ödeneği döneminde, SGK bildirimleri nasıl yapılır?
Faaliyetin tamamen durması halinde, çalışılan gün 0 olarak, eksik gün ise, 30 olarak bildirilir. Eksik gün nedeni ise, "18 - Kısa Çalışma Ödeneği" seçilir. Kısmi çalışma uygulanan dönemlerde de aynı mantık ile bildirim yapılacaktır. Eksik gün sebebinin birden fazla olduğu durumlarda ise, "27- Kısa Çalışma Ödeneği ve diğer nedenler" kodu seçilecektir.
* Proventus Danışmanlık