Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa ve Van'ın büyükşehir belediyesi olmasına ilişkin kanun tasarısı, TBMM Başkanlığı'na sunuldu.
Tasarıya göre, bu illere bağlı ilçelerin mülki sınırları içerisinde yer alan köy ve belde belediyelerinin tüzel kişiliği kaldırılacak; köyler mahalle olarak, belediyeler ise mahalleleriyle birlikte bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılacak.
Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı'nın gerekçesinde, yönetim, planlama ve koordinasyon açısından belediye sınırı mülki sınır olacak biçimde optimal ölçekte hizmet üretebilecek güçlü yerel yönetim yapılarının varlığına ihtiyaç duyulduğu vurgulandı.
Şanlıurfa'da büyükşehir olma heyecanı
Gerekçede, 5216 sayılı kanunun yürürlüğe girdiği 2004'ten bugüne kadar İstanbul ve Kocaeli illerinde uygulanan kamu hizmetlerinin sunumunda etkinlik sağladığının görüldüğü belirtilerek, şöyle denildi:
“Hazırlanan kanun tasarısı, bu düzenlemenin mevcut 14 büyükşehir belediyesinin yanı sıra yeni kurulacak 13 büyükşehir belediyesi için de uygulamaya konulmasını öngörmektedir.
Ülkemizde son büyükşehir belediyesinin kurulması üzerinden 12 yıl geçmiş bulunmaktadır. Geçen 12 yıllık süre sonrasında idari, ekonomik ve sosyal nedenlerle yeni büyükşehir belediyelerinin kurulmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
İlk değerlendirme Trabzon'dan
Trabzon Belediye Başkanı Orhan Fevzi Gümrükçüoğlu, Trabzon'un tarihi geçmişi, kültürel yapısı ve bölgenin kavşak noktası olması nedeniyle büyükşehir olmaya layık bir şehir olduğunu belirterek, “Trabzon'umuzun TBMM Başkanlığı'na sunulan 13 ilin büyükşehir belediyesi olmasına ilişkin kanun tasarısında yer almasından gurur duyuyoruz, seviniyoruz” dedi.
Gümrükçüoğlu, Trabzon'un Türkiye'nin 81 ili arasında en yaşanabilir dördüncü şehir olduğunu vurgulayarak, “Trabzon'umuzun büyükşehir olmasıyla hem altyapı birlikteliği hem kaynakların israf edilmemesi hem de mükerrerliğin olmaması sağlanacak. Bu münasebetle en güzel ve birlikte gelişimin sergileneceği Trabzon'u, en yaşanabilir iller sıralamasında dördüncülükten birinciliğe yükselteceğiz. Hedefimiz ve azmimiz bu” dedi.
Kanun tasarısıyla Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa, Van il belediyeleri büyükşehir belediyesine dönüştürülmüş, İstanbul ve Kocaeli'ne benzer biçimde bu illere ilaveten Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya, Samsun illerindeki büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırı haline getirilmiştir.
Kanun tasarıyla bu illerdeki büyükşehir sınırları içindeki belde belediyeleri ve orman köyleri dahil köylerin tüzel kişilikleri kaldırılmakta, büyükşehire dönüştürülecek illerde en az bir ilçe kurulmakta, büyükşehir olmayan 52 ilde, nüfusu 2000'nin altındaki belde belediyelerinin tüzel kişiliğine son verilmektedir. Hazırlanan tasarının getirdiği düzenleme çerçevesinde 56 milyon vatandaşımız büyükşehir belediye sınırlan içinde yer alacaktır.”
Tasarıyla 29 il özel idaresi, 1591 belde belediyesi ile 16 bin 82 köyün tüzel kişiliğinin sona erdiği, büyükşehir sınırlarındaki beldeler mahalleleriyle, köyler ise mahalle olarak ilçe belediyelerine katıldığı bildirilen gerekçede, diğer illerde tüzel kişiliği sona erdirilen belde belediyelerinin ise köye dönüştürüldüğü belirtildi.
Gerekçede, “Kanun tasarısıyla, mevcut yerel yönetim yapısı ile yerel nitelikteki kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde sunulması olanağı kalmayan bazı illerde, bu hizmetlerin vatandaşlarımızın artan beklentilerini karşılayabilecek nitelik ve kabiliyetle donatılmış, ideal ölçekte etkin hizmet sunma potansiyeline sahip yerel yönetimlerce sağlanması öngörülmekte ve bu doğrultuda düzenleme yapılmaktadır” ifadeleri kullanıldı.
Düzenleme ne getiriyor
Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırı olarak belirlenecek. Bu illere bağlı ilçelerin mülki sınırları içerisinde yer alan köy ve belde belediyelerinin tüzel kişiliği kaldırılacak; köyler mahalle olarak, belediyeler ise mahalleleriyle birlikte bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılacak.
Bu illerdeki il özel idarelerinin tüzel kişiliği ile İstanbul ve Kocaeli'ndeki orman köyleri de dahil olmak üzere köylerin tüzel kişiliği kaldırılacak.
Aydın'da Efeler; Balıkesir'de Karesi, Altıeylül ve Altınoluk; Denizli'de Merkezefendi ve Pamukkale; Hatay'da Antakya, Defne, Arsuz; Manisa'da Şehzade, Yunusemre; Kahramanmaraş'ta Dulkadiroğlu, Önikişubat; Mardin'de Artuklu; Muğla'da Menteşe, Seydikemer; Tekirdağ'da Süleymanşah, Kapaklı, Ergene; Trabzon'da Yavuzselim; Şanlıurfa'da Eyyübiye, Maliliye, Karaköprü; Van'da Tuşba ve İpekyolu ilçeleri kurulacak.
Tasarıyla, büyükşehir ilçe belediyelerine, tüzel kişiliği kaldırılıp mahalleye dönüştürülen köylerde yapılacak yapılar için yörenin geleneksel, kültürel ve mimari özelliklerine uygun tip mimari projeler yapma ve bu projelerden vatandaşları ücretsiz yararlandırma görevi veriliyor.
29 ilde Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezleri kurulacak
Merkezi idarenin taşrada yürüttüğü işlerle ilgili olarak, hizmetlerin etkinliğini ve verimliliğini artırmak, kaynakların yerinde kullanımını sağlamak, hizmetteki aksamalara engel olmak, denetim alanındaki boşluğu doldurmak, rehberlik etmek, ayrıca afet ve acil yardım hizmetlerini yürütmek üzere büyükşehir belediyesi bulunan 29 ilde Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezleri kurulacak.
Tasarıyla, ilgili kanundan “ilk kademe” ibareleri çıkarılıyor ve yeni büyükşehir tanımı yapılıyor, büyükşehir ve ilçe belediyeleriyle ilgili görevlerde yeni düzenlemeye gidiliyor.
Daha önce, oy hakkı olmaksızın görüşleri alınmak üzere Ulaşım Koordinasyon Merkezleri (UKOME) toplantılarına katılan ulaşımla ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının temsilcileri, bundan sonra UKOME toplantılarına üye olarak katılacak.
Büyükşehir belediyelerinin bazı varlık ve kaynaklarını şirketleri aracılığıyla yarışma ve rekabet şartları oluşturmadan üçüncü kişilere ihalesiz olarak kiralama yetkisi sona erdirilecek.
Otopark gelirlerinin kullanımı
Tahsil edilen otopark gelirleri büyükşehir belediyesine devredilecek, bu gelirler otopark inşası dışında kullanılmayacak, ancak amatör spor kulüplerine malzeme yardımı ile nakdi yardım yapabilme imkanı sağlanacak; uluslararası alanda başarı gösteren sporcular ile onları yetiştiren teknik yönetici ve antrenörlerine ödül verilebilecek.
Köylülerin hakları korunacak
Köyleri mahalleye dönüştürülen köylülerin, geçmişten beri kullandığı mera, yaylak ve kışlak gibi yerlerdeki hakları korunacak. Belediyeler, kamu yararına çalışan dernekler ile Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar dışındaki dernek ve vakıflara bütçelerinden yardım yapamayacak.
Tasarıyla, 29 ilde il özel idareleri ile belde belediyelerin tüzel kişiliği sona erdirildiğinden, 13 ilde il belediyeleri büyükşehir belediyesine dönüştürüldüğünden ve büyükşehir sınırları il mülki sınırlara genişletildiğinden dolayı, ilgili kanunda öngörülen pay dağıtımında adil dağılımı sağlamak üzere revizyon yapılıyor. Gelişmişlik endeksinden kaynaklanan adaletsiz dağıtımın önüne geçilecek.
Küçük belediyeler için öngörülen denkleştirme ödeneği, yeni getirilen sisteme uygun olarak yeniden düzenlenecek ve daha adil bir gelir dağılımı sağlanacak. Küçük belediyeler için öngörülen denkleştirme ödeneğinin yüzde 30'unun her yıl İller Bankası'na aktarılması uygulamasına son verilecek, bu ödenek belediyelere doğrudan kaynak olarak aktarılacak.
Yol, kanalizasyon ve su tesisleri harcamalarına katılma paylarının, mükelleflerden alımı meclis kararına bağlanacak.
Vali ve büyükşehir belediye başkanlarına diplomatik pasaport verilecek. Mahalli idare birliklerinin taşıtlarına vergi muafiyeti getirilecek.
Belediye ve bağlı idareler, meclis kararıyla mabetlere indirimli bedelle ya da ücretsiz olarak içme ve kullanma suyu verebilecek.
Tüzel kişiliği sona eren il özel idaresi, belediye ve köylerin personel, taşınır ve taşınmaz malları ile alacak, borç ve hakları, vali yardımcısı başkanlığında oluşturulacak komisyonca devir ve paylaştırılması yapılacak. Devir sonrası ortaya çıkacak istihdam fazlası personel, Devlet Personel Başkanlığı aracılığıyla kamu kurum ve kuruluşlara devredilecek.
Tüzel kişiliği sona erecek köylerdeki halihazırdaki yapı stoku ruhsatlandırılacak, bu yerlerde yaşayanlara sunulan bir kısım belediye hizmetleri karşılığında alınacak harç ve ücretlerde muafiyet ve indirimler sağlanacak.
Tüzel kişiliklerini kaybedecek
Tasarıyla, 29 ilde tüzel kişiliği sona eren mahalli idareler, ilk mahalli idareler genel seçimiyle birlikte tüzel kişiliklerini kaybedecek. İstanbul ve Kocaeli hariç, büyükşehir belediyeleri, bütçelerinin yüzde 10'unu 10 yıl süreyle büyükşehir kapsamına dahil olan yerleşim yerlerinin altyapı hizmetleri için ayıracak.
Kurulacak ilçe kaymakamlıkları için 24 adet binek otomobil alınacak.
Tasarıyla, büyükşehir kapsamına girmeyen illerde, nüfusu iki binin altına düşen belde belediyelerinin tüzel kişiliklerinin sona erdirilmesi, personel, taşınır ve taşınmaz malları ile alacak borçlarının devir ve paylaşımı ile ihtiyaç fazlası olan personelin devlet personel başkanlığınca kamu kurumlarına devri düzenleniyor.
Nüfusu iki binin altındaki 559 belediyenin tüzel kişilikleri ilk mahalli idareler genel seçiminden geçerli olmak üzere kaldırılacak ve bu belediyeler köye dönüştürülecek. Bu belediyelerin personeli, taşınır ve taşınmaz malları, hak, alacak ve borçları il özel idaresine devredilecek.
Daha önce, birden fazla köy veya köy kısımlarının birleşmesiyle oluşan ve bu düzenlemeyle yeniden köye dönüşen belediyelerde, başka bir işleme gerek kalmaksızın birden fazla köy kurulabilecek.