Nardugan Bayramı, Yalda, Noel: Kış gün dönümü tarih boyunca neden ve nasıl kutlandı?
KIŞ GÜN DÖNÜMÜ NE ZAMAN? 21 Aralık'ta Kuzey Kutbu Güneş'ten en uzak noktada olduğu için Kuzey Yarım Küre'de kış başlar. Güneş gökyüzünde en alçak noktada, ufuk çizgisine en yakın mesafede olduğu için 24 saat içinde en kısa süreli gün ışığına maruz kalır. Bu, Dünya'nın Güneş etrafında dönüşüyle ilgili olduğu için her yıl aynı zamana denk geldiği sanılsa da öyle olmaz. Güney Yarım Küre'de ise bu tarih yaz gün dönümünü ifade eder, yazın başlangıcı sayılır.
KIŞ GÜN DÖNÜMÜ KUTLAMALARI Birçok kültürde çok eski tarihlerden beri kış gün dönümü kutlanır. Kışın hayvanları besleme zorunluluğundan kurtulmak ve insanlar için yiyecek sağlamak üzere kurban kesilir, bira ve şarap fermente edilir.
Asya: Dongzhi Festivali | Başta Çin, Kore ve Japonya olmak üzere Doğu Asya'da bu festival yılın en önemli kutlamalarından sayılır. Dongzhi "aşırı kış" anlamına gelir. Uzun günlerin başlangıcı ve pozitif enerji kaynağı olarak kutlanır. Festivalin kökeni "yin ve yang" felsefesine dayanır; bu evrende denge ve uyum felsefesidir.
Nardugan Bayramı | Roma'da Satürnalya, Antik Yunan'da ise Dionysos Şenlikleri olarak kutlanan, Türklerde Güneş'in Doğuşu anlamına gelen ve Ön Türkler'deki atalar kültü döneminden günümüze kadar Orta Asya coğrafyasında Güneş kültü adına kutlanan bir bayramdır. Her yıl 22 Aralık'tan sonra gelen ilk dolunayda kutlanır. Bunun nedeni ise Türklerin eski inanışına göre tıpkı Mısır mitolojisinde olduğu gibi gece ile gündüzün sürekli savaş halinde olması ve 21 Aralık günü en uzun gecenin ardından Güneş'in daha çok görünmeye başlaması, günlerin uzamasıdır. Bu yüzden Türklerce Ay yılı esasına dayalı olarak 22 Aralık gününü takiben ilk dolunayın çıktığı gün yeni yılın ilk günüdür.
Orta Amerika: Uçuş Dansı | Beş uçan kişi veya "kuş adam" olarak bilinen insanlar 30 metrelik bir direğe tırmanır. Dördü iplere bağlı halde kendini boşluğa bırakır ve havada dans ediyormuş görüntüsü yaratırken, bir kişi de direğin tepesinde kalıp davul ve flüt çalar. Efsanelere göre bu dans tanrıları mutlu etme, kuraklığı dindirme ve temel besin kaynakları olarak mısır hasılatını artırmak amacıyla yapılır.
İran: Yalda | Yılın en uzun gecesinde yapılan bu kutlama sırasında aileler bir araya gelir, yiyip içerek sabaha kadar şiir okur. En gözde yiyecekler kırmızı renkleri nedeniyle nar ve karpuzdur; bu renk şafağın ve yaşamın sembolü olarak görülür.
Pakistan: Çatarmas | Pakistan'ın Afganistan sınırında Hindikuş Dağları'nın vadilerinde yaşayan ve pagan azınlığı oluşturan Kalaşlar kış gün dönümünü ateş yakıp dans ederek ve kuru meyveler yiyerek kutlar.
Antik Roma: Saturnalya | Antik Roma döneminde 17 Aralık'ta başlayan ve 7 gün süren bu kutlama, tanrıların atası Satürn adına yapılırdı. Onun adına kurulan tapınaklarda kurbanlar kesilir, ziyafetler düzenlenir, hediyeler verilirdi. Kutlamaya katılmaları için kölelere bile izin verilirdi.
Noel | Noel, Hristiyanlıkla paganlığın ve antik Roma kutlamalarının bir karmasıdır. Roma döneminde kullanılan Ay takvimine göre kış gün dönümü 25 Aralık'a denk gelir. Ancak 1500'lerde miladi takvime geçilince günlerde kayma olmuş, kış gün dönümü 21 Aralık'a kaymıştır. Yine de Hristiyanlar ilk tarihe bağlı kalarak 25 Aralık'ı İsa'nın doğum günü olarak kutlamaya devam etmiştir.
Yule-Yul-Jul (Hristiyanlık öncesi Kuzey Avrupa) | Günümüz İskandinavya bölgesinde yaşayan Cermen halkları tarafından kutlanan bu antik bir pagan kış festivalinde, güneşin dönüşünü, ışığı ve sıcağı temsil edecek şekilde ateş yakılırdı. İskandinav tanrısı Thor için kütük yakılarak kötü ruhlar kovulmaya, gelecek yıl için de iyi şans getirilmeye çalışılır, şarkılar söylenirdi. Günümüz Noel kutlamaları ile benzerlikler içerir.
Druid ve diğer pagan törenleri (İngiltere ve Batı Avrupa) | Paganlar ve Kelt topluluklarındaki rahip sınıfı ifade eden Druidler için kış gün dönümü kutlamaları, güneşin dönüşünü getirdiği için büyük önem taşıyordu. Bugün bile İngiltere'deki tarih öncesi Stonehenge anıtı etrafında toplanan kişiler kış gün dönümü sonrasındaki ilk güneşin doğuşunu kutlar. (Kaynak: BBC)