Erzurum’un Aziziye ilçesine bağlı Saltuklu Mahallesi’nde 1790 yılında Ermeniler tarafından yapılan 231 yıllık Surp Minas Kilisesi, harabe şekilde Aziziye Belediyesi tarafından yapılan Gez Köy Kentsel Dönüşüm Projesi’nin tam ortasında kalmış, Aziziye Belediyesi tarafından restore edilerek kentsel dönüşüm projesine de ortak edilmek istenen kiliseye en büyük engelin Almanya’da yaşayan Türk sahipleri olduğu iddia edilmişti.
Haberde belirtenin aksine kilisenin Erzurum halkına turizm ve kültür varlığı olarak olarak kazandırılması için mal sahiplerinşn halen Azize Belediye Başkanınca verilen sözün tutularak protokolün kendilerine gönderilmesini bekledikleri belirtildi.
İddialara ilişkin olarak mal sahiplerinden şu açıklama geldi: Habere konu Erzurum Aziziye ilçesinde yer alan kilise, Saltuklu Mahallesi’nde 1790 yılında Ermeniler tarafından yapılan 231 yıllık Surp Minas Kilisesi’dir. Bu kilise Aziziye Belediyesi tarafından yapılan GEZKÖY Kentsel Dönüşüm Projesi’nin ön tarafından yer almaktadır. Kilisenin mal sahipleri Erzurum asıllı merhum Mehlika Kobal’ın yasal varisleri Almanya’da yaşayan Ahmet Sabri Ergin ve İstanbul’da yaşayan Ceyda Ergin’dir. Azize Belediye Başkanı mal sahiplerinden Ahmet Sabri Ergin’i defaten kilisenin yıkımı için aramış ve anılan kilisenin aslına uygun olarak onarılması ve Erzurum halkına kazandırılması için mal sahiplerinin kaynak arayışında oldukları, Aziziye Belediye Başkanı’na iletilmiştir. Temasların ardından Aziziye Belediyesi 04.05.2016 tarihli ve 22848558 /1146-2760 sayılı yazısıyla mal sahiplerine kiliseyi yıkmak üzere yasal girişim başlatacaklarını, öncelikle mal sahiplerince yıkımın gerçekleştirilmesi, talep edilmiş; aksi halde belediyece yıkılarak masrafının mal sahiplerine tahmil edileceğini ihtar edilmiştir.
Bunun üzerine Aziziye Belediyesi’ne mevzuat uyarınca kilisiye yıkmaya yetkili olmadığı, 17 yüzyıldan kalma tarihi eser olan ve Erzurum depreminde yıkılmayan nadir yapılar arasında olan kilisenin kültür varlığı olarak mal sahiplerinin vekili Av. Özge Haksal tapuya tescil ettirilmiş olduğu, T.C. Danıştay 6. Daire E. 2004/8089 K.2006/6505 T.22122006 tarihli kararı uyarınca Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun taşınmaz kültür varlıklarının gruplandırılması, bakım ve onarımlarına ilişkin 5.11.1999 günlü, 60060 sayılı ilke kararının “esaslı onarım ilkeleri” başlıklı kısmının B maddesi uyarınca sadece Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun yıkıma yetkili olduğu, cevaben noter vasıtasıyla belediyeye iletilmiştir. Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun kilisenin relöve, restorasyon ve restitüsyon projelerini hazırlatmak üzere çalışmalara başlamış, Projenin yüksek maliyeti sebebiyle 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını’nı Koruma Kanunu’nun 12. Maddesi uyarınca, yapılacak bakım ve onarımlara ilişkin olarak mal sahipleri Aziziye Belediyesi’nden katkı payı talep etmişler; kilise ve çevresinin güvenlik sebebiyle boşaltılması ve gerekli güvenlik ve fiziki önlemlerinin alınması konularında mevzuat gereği asli yetkili ve sorumlu belediyeden 2016 yılında noter vasıtasıyla iş birliği teklif etmişlerdir.
Kilisenin restore edilmesi için Ahmet Sabri Ergin 20 seneden fazla çaba harcamış, Ermeni Toplumu ve Patrikhanesş, çeşitli Ermeni vakıfları, AB, UNICEFİ KMKD, üniversiteler ile bine yakın görüşmelerde bulunmuş ve ancak kaynak bulamamıştır. Özetle mal sahipleri kiliseyi tadil ettirerek Erzurum halkına ve turizme katkıda bulunmak üzere ellerinden geleni yapmışlardır. Aziziye Belediye Başkanı Muhammed Cevdet Orhan ile makamında yapılan görüşmede restorasyon çalışması için 2016 senesinde mal sahiplerini temsilen Özge Haksal’a belediyece restorasyon çalışmaları için kaynak ayrıldığı ve proje çalışmasına başlandığı bilgisi paylaşılmıştır.
2021 senesinde mal sahiplerini temsilen mimar Aydın Kökgil ve Erzurum Üniversitesi’nden bu kilisenin mimari yapısını akademik incelemeye alan Doç.Dr. Dilek Okumuş belediye başkanını makamında ziyaret ederek basında çıkmış olan yazıların gerçekle bir ilgisi olmadığını ve 20 senedene fazla bir zamandan beri Gezköy’deki St. Minas Kilise’nin mal sahiplerince hiçbir menfaat göz etmeden karşılıksız bir kültür merkezi olarak Erzurum ahalisine kazandırılma çabasında oldukları ifade edilmiştir. Bu toplantıda St. Minas Kilisesi’nin bir kültür merkezi olarak hizmete açılabilmesi için orjinaline uygun şekilde restore edilerek Erzurum Üniversitesi himayesinde kalması ve Erzurum Belediyesi tarafından yapılacak restorasyonun hayata geçirilmesi amacıyla belediye tarafından ele alınacak protokolün mal sahiplerine gönderileceği sözü verilmiştir. Ancak söz konusu protokolün halen mal sahiplerine gönderilmemesinin sebebi Covid-19 salgının meydana getirdiği koşullar sebebiyle belediyede yaşanan zorluklar olarak dile getirilmiştir.
Haberde belirtenin aksine kilisenin Erzurum halkına turizm ve kültür varlığı olarak olarak kazandırılması için mal sahipleri halen belediye başkanınca verilen sözün tutularak protokolün kendilerine gönderilmesini beklemektedirler. Kilise, kentsel dönüşüm projesine engel teşkil etmese de yıkık ve harabe görüntüsüyle dikkat çekmesinin, definecilerin ve madde bağımlılarının da uğrak yeri haline gelmesinin tek sebebi, Aziziye Belediyesi’nin naşta 5393 sayılı yasanın 14. Maddesi, 3194 sayılı kanunun 39. Ve 40. Maddeleri olmak üzere mevzuata uygun olarak kilisenin restorasyon, bakım ve onarımı için gereken kayanın belediyece zamanında ayrılmaması, çevresini güvenlik sebebiyle boşaltmaması, gereken güvenlik ve fiziki önlemleri almamasından kaynalanmakta olup mal sahiplerine tahmil edilecek bir kusur ve ihmal yoktur.