Bamyanın kilosu 100 lira. Domates 40 lira olduğuna göre, bamya normalmiş. Domates pahalı!

Bir dilim keke 120 lira ödedim. Kahve 80 lira. O zaman kek normalmiş yahu! Kahve pahalı…

İki çift ayakkabıyı tamire vermiştim. Birinin üzerinde 250 lira yazıyordu, 500 lira uzattım. "Abla niye iki katı veriyorsun" dedi. Şaşırdım, "İkiyle çarptım işte" dedim. "Abla sen ne yapıyorsun? 500 desem itirazsız ödeyeceksin yani" dedi. "Evet" dedim. Çıplak evet.

Babamla yemeğe gittik, adisyona bakmadan, şak diye koydum kartı hesabın üzerine. "Hesaba bakmadan ödeme mi yapıyorsun sen? Sebep?" dedi. Nazikçe "Aptal mısın sen" demenin yolu, imalı bir ‘sebep?'tir. "Ne fiyat veriliyorsa artık o, tevekkül içindeyim" deyince, "Saçma sapan konuşma" dedi. Çok haklı. Ama travma üstüne travma yaşamaktansa, kendi küçük dünyamda şuursuzu oynarım. Doların yükselişi, ülkedeki yoksulluk, alım gücü, ihracat rakamları, makro ve mikro göstergeler derken, büyük resme odaklandım. Her meseleyi de şahsileştirmemek lazım. Acılara yürüyorum, korkmuyorum.

Ne yaşıyoruz biz gerçekten?... "Fakirlik psikolojisi"nin yeri literatürde mutlaka vardır, bu kafayı çözebilirim, diye bilimsel çalışmalara baktım. Bilimden kaçanı kurt kapar. İlk taramada gelen sonuçlar şaşırtıcı. Yoksullaşma ve psikolojisi anahtar kelimelerine iktisadi değil, İslami ve felsefi referanslar karşılık veriyor: "Tevekkül ve ekonomi", "Sabır ve dindarlık", "yoksulluğun inançsal sağlamlıkla ilgili boyutu"… Yani basit bir arama motoru bile yoksulluk ve psikolojiyi yan yana getirince nesnel bir yanıt ortaya koyamıyor.

Normali kaybettik. Dönemin en kısa özeti... Öngörülemezlik yeni normalimiz. Matematikle temel ilişkisi, fiyat etiketleri üzerinden yürüyen benim gibiler için büyük kaos. İktisat zaten sosyal bir bilim. Zira bizler de para harcarken matematiksel hesaplarla yorumlanamayacak kadar karmaşık varlıklarız. Bamya ile domatesi kıyaslayıp travmaya kurtuluş reçetesi çıkarmaya çalışan bir vatandaşı, hangi matematik ile anlayabilirsin?

Peki nerede kaybettik? Gerçekleşmesi imkansız, ideal toplumu anlatmak için "ütopya"yı kullanıyoruz. Mesela Atatürk'ün Cumhuriyet'i bir ütopya girişimiydi. Tersi distopya. Baskıcı, otoriter bir sistemi tarif ediyor, zaten "hastalık" kelimesinden türemiş. AK Parti'nin de Cumhuriyet'in 100. yılı için koyduğu bir ütopya hedefi vardı. Kişi başına gelir, GSMH, ihracat, gelir, işsizliğin azaltılması gibi başlıklarda Türkiye'yi dünya sıralamasına çıkaracak bir tablo ilan ettiler. Peki, ne oldu? Hiçbiri. Hedeflerin -evet- hiçbiri tutmadı. Üstelik dünyanın en riskli ekonomilerinden biri haline geldik. O zaman ütopyanın distopyaya dönüştüğünü söyleyebiliriz. Kazancımız – gram artırmadığımız harcamalarımıza yetmiyor.

Satın alma davranışlarını ölçen çalışmalarda, tüketicileri anlamak için pazarlardan - marketlerden alışveriş yapan insanlara ulaşılır. Bana sorarsanız en büyük muhalefet partisi pazardadır. Fiyatları gördüğün an içinden geçen ilk ses, pirüpak meydan okur sisteme.

Misal, ben "yok deve" diyorum sıklıkla.

Küçük Emrah'ın Boynu Bükükler filminde kardeşi Gülcan'a dediği, "Bırak onu Gülcan, paramız yok artık." sahnesi hepimiz için gerçek oldu. Herkes bir gün Küçük Emrah olacakmış meğer haberimiz yokmuş.

Son aylarda esnaf da değişti. Yakın geçmişe kadar bir fiyatın yükseldiğinden şikayet ettiğinde bin dereden su getirirlerdi. İklim krizinden başlar, tarım alanlarındaki daralmadan çıkarlardı. Bitti bu açık oturumlar. Esnaf üzgün, esnaf kederli, esnaf mahcup... Ne diyeceğini bilemiyor. Hatta seni daha azını almaya iknaya çalışıyor. "Bu devirde bir bütün karpuz alınmaz, yarım kestim hazır" diyor tatlı tatlı… Aynı soruları çevire çevire karpuzu streçliyoruz birlikte, "ne olacak bu fiyatların hali, nereye gidiyoruz" diye söylene söylene. Belki daha da bir yere gideceğimiz falan yok, tam olarak ‘orada'yız zaten.

Alım gücünün düşmesi, ruh sağlığını kötü etkiliyormuş. Hepimiz artık değişik açılardan yoksuluz. Bu da hepimizin ruh sağlığını kıyıdan köşeden, ortadan göbekten tehlikeli kıyılara çekmiştir muhakkak. Yine de toksik bir olumluluk içindeyiz. Mesela "hâlâ en büyük dalgayı görmedik" umuduyla yaşıyoruz, bugünlerimizin iyi günlerimiz olduğuna iknayız… Belki tam olarak "orada" olduğumuzu idrak ettiğimiz içindir. Yoksulluğumuzu büyük büyük rakamların, ülkenin genel ekonomik tablosunun arkasına gizliyoruz. Euro'nun 30 TL'yi gördüğünü söylemek, sayarak domates aldım, demekten daha kolay çünkü. Büyük veri bombardımanlarıyla uyuşturulmaya da maşallah çok müsaitiz. Kapitalizm, ahh kapitalizm… Benzininden hamburgerine hâlâ fiyatların Avrupa'dan daha ucuz olduğunu savunanlar da var. Ne güzel demişti Aile Arasında filminde Fiko, "Kafan çok güzel. Gerçekten. Güle güle kullan! Ama ben öyle biri değilim." Bu kafa o kafa. Biz de öyle değiliz.

Hazine Bakanlığı da anormal akaryakıt zammını Avrupa'daki benzin fiyatlarını kıyaslayarak savunmadı mı? Orijinal bir yanıt aramaya lüzum yok. Zira en güzelini Erdoğan, Refah Partisi kürsüsünden yıllar yıllar önce vermiş: "Almanya'daki Ahmet benzini senden pahalıya alıyor, evet ama o Ahmet senden 1280 kat refah içinde yaşıyor, onu hesapla" deyip, eklemiş: "Saf olma, kendine gel. Ekonomide kaide, alım gücüyle ölçülür!"

Oğlum Çınar, geçen sene liseye başlayıp, toplu taşımada tek başına seyahat özgürlüğüne kavuştuğundan bu yana İstanbul'un kendisi için yaratıldığını düşünüyor. İstanbulkart'ı çok değerli ama en fazla bir haftalık kredi yüklüyor. "Şununla uğraşma böyle, yükle bir kerede kurtul "dedim bir kere. "Saçmalama" dedi, "TL'nin bu kadar değer kaybettiği bir ortamda peşin ödeme anlamsız!" Anlamsız olan senin harcamalarını harçlığına göre değil, TL'nin değer kaybına göre yönetmeye başlaman. Diyemedim.

Bakın, 80 dönemi biz çocuklar da zenginlik içinde büyümedik. Hatta yoksulluk "Neşeli Günler" serisi filmlerinin etkisiyle özenilecek bir şeydi. Belli bir yaşa gelinceye kadar bırakın ekonomik terimleri, ülkenin bütçesine, yatırımlarına, gelir dengelerine falan kafa yorduğumuz da yoktu. Var ya da yok'u biliyorduk. Çınar, asgari ücret artışıyla gelir dengesizliğini yaşayan Latin Amerika'daki ülkelerin sorunu nasıl çözdüklerine bakıyor. Ben çocuğumun kira artışını karşılayamadığı için intihara kalkışan bir kadının haberini izlediğinde gözlerindeki kahrı da görmek istemiyorum. "Daha kaç kişi bu halde acaba" diye sorduğunda verecek yanıt bulamıyorum. "Eskiden insanlar daha mı ahlaklıydı?" diyor. Tüm yaşıtları böyle! Bu endişelerle çocuk büyütmek zorunda kalan biz anne babaların kahrını kim önemsiyor?

Pahalılık ve gelirinin giderek erimesi meselesi rakamlardan ibaret değildir. Haksızlıktır. İçinde bulunduğumuz bu şartları, bu saygısızlığı sindiremiyoruz. Kabul etmiyoruz. Biz normaliz, pahalılık anormal!