Rıdvan Akar

30 Temmuz 2019

Suriyeli mültecilerin hatırlattıkları (1)

Ensar’lıktan ‘halkta büyük tepki’ ya da ‘büyük sorunlar çıkması’ gerekçesine evrilen sürecin miladı, en kolay ikna edilebileceği öngörülen AKP tabanında bile yaşanan oy kaybı ve bu oy kaybında Suriyeli mültecilerin rolüydü. İdeolojik olandan pragmatik ve hak ihlallerini barındıran dönüşümde de bu anketlerin rolü vardı

Suriyeli mülteciler artık siyasal iktidarın konjorktürel “koz”u olma özelliğini gün be gün yitiriyor.

15 Temmuz darbe girişiminin savuşturulmasını, Türkiye’de doğan 450 bin Suriyeli çocuğun hayrına bağlayan ve böylece memleketin kurtulduğuna inanan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun bu konuşmasının üzerinden sadece 1.5 ay geçti.

Şimdilerde ise Bakan Soylu İstanbul’daki Suriyeli göçmenlerin kayıtlı bulundukları illere geri gönderileceğini söyledi. İstanbul’dan gideceği/tehcir edileceği söylenen Suriyeli sayısının 80 bini bulacağı söyleniyor.

Peki ne oldu da siyasetin şirazesi Suriyelilerin aleyhine döndü? Ortada alınacak “hayır duası” mı kalmadı? Yoksa Suriyelilerin iç siyasetteki özgül ağırlığı aleyhte bir sonucu mu beraberinde getirdi? Zira Bakan Soylu aradan geçen 1.5 aydan sonra bambaşka bir dille şöyle diyordu:

"Eğer (kayıtsız olan Suriyelileri) İstanbul'da muhafaza etmeye çalışırsak, kimse kusura bakmasın, İstanbul'da hiçbirimizin kontrol edemediği, yönetemediği ve karşı karşıya kalmış olduğumuz bir sıkıntı baş gösterir. Düzenimiz, kuralımız, açık ve nettir. Herkes, sağladığımız oturum belgesinin tarif ettiği vilayette hayatını devam ettirecektir.”^[1]

Suriyeli mülteciler meselesi çapraşık, Suriye’de yaşanan iç savaşın reel politik tarafından kullanılması/istismarı ile, ölümden kaçan bir halkın yaşam hakkının Türkiye açısından savunulması düne kadar geçer akçeydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Türkiye sizin de vatanınızdır” derken herhalde İstanbul’u da bu sınırlar içinde görüyor olsa gerekti.

“Burada bulunan muhacir ve ensar tüm kardeşlerim, vatanın ne demek olduğunu çok iyi biliyorlar. Her zaman söylüyorum, burada bir kez daha tekrar edeyim: Bizim ülke olarak resmî sınırlarımız başkadır, gönül sınırlarımız başkadır. Gönül sınırlarımızın hududu, bizim kardeş olarak gördüğümüz, bizi kardeş olarak gören herkesin yaşadığı yerleri içine alır. Dolayısıyla, Suriye’den gelen misafirlerimize diyorum ki; biz sizi kardeşimiz olarak görüyoruz, siz de bizi kardeşiniz olarak görüyorsanız, vatanınızdan uzak değilsiniz, sadece evinizden, toprağınızdan uzaksınız. Türkiye, sizin de vatanınızdır."^[2]

Peki ne oldu da Suriyelilerin kayıtlı bulunduğu yerlere gönderilmesi ya da sınırdışı edilen Suriyelilerin İdlib’e gönderilip El Nusra tarafından tutuklanması^[3] gibi garabet uygulamalar meşru bir kimliğe büründü?

Suriyeli mülteciler ve onlara sahip çıkan çevreler tarafından gerçekleştirilen “gitmeyiz” eylemi sonrası Bakan Soylu, İstanbul’da 547 bin Suriyeli mülteci olduğunu vurgulayarak şöyle diyordu:

"Şu andaki durumun sürdürülmesi kesinlikle mümkün değil. Türkiye'nin her yerinde Suriyeli sığınmacıları, onların ileri gelenlerini uyarıyoruz. Halkta tepki büyüyor. Önümüzdeki günlerde daha büyük sorunlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle önlem almak zorundayız.”^[4]

“Halkta tepki büyümesi” ya da “büyük sorunlar çıkması” gibi gelişmeler hangi sürecin ürünüydü? Bu öngörünün kaynağı ne olsa gerekti? Ne olmuştu da devlet ricali “gönül sınırlarını” Suriyelilere kapatmıştı?

Önce bir araştırmanın çarpıcı sonucuyla başlayalım. Dissensus Araştırma tarafından İstanbul’un 9 ilçesinde yapılan ve doğrudan AKP tabanının ekonomik kriz algısına dönük araştırmada üç ana grup vardı. AKP’ye sadık olanlar (sabırlı umutlular), AKP’yi eleştiren ama kopma eğilimi taşımayanlar (sabırlı karamsarlar), ve AKP’den kopma eğiliminde olan ya da halihazırda kopmuş olanlar (telaşlı karamsarlar)

Bu gruplar içinde AKP’yi derinden etkileyecek olan asıl kategori ikincisiydi. Zira oy vermekle birlikte, ne ilk grup gibi sadık ne de üçüncü grup gibi artık uzaklaşmış olandı. Yani AKP açısından öncelikle elde tutulması ve yeniden sadakatinin sağlanması gereken taban onlar yani “sabırlı karamsarlardı.”

Dissensus Araştırma’nın verilerine göre bu tabanın AKP’ye dönük eleştirilerinde iki ana eksen vardı. “Bu kişilere göre, yaşanan ekonomik sorunların sorumlusu AK Parti’den başkası değil. Hemşehricilik yapıp yakınlarını kayırıyorlar. Halk sürünürken kendilerine daha çok maaş ve imkan sağlıyorlar. Ülkeye Suriyelileri doldurdular.”^[5]

AKP’ye “şimdilik oy vermeye devam eden” sabırlı karamsarların ruh haline damgasını vuran iki eksenden biri “ülkeye Suriyelileri doldurdular” şikayetiydi. Gerçekten de Metropoll tarafından yapılan ankete göre AKP seçmeninin yüzde 78’i Suriyelilere vatandaşlık verilmesine karşı çıkıyordu.^[6]

Bu olguya dikkat çeken bir yazar ise Yeni Şafak Yazarı Mehmet Acet’ti şöyle yazıyordu:

“2011’den itibaren savaştan kaçıp gelenler için “açık kapı” politikası uygulayan, ‘Ensar/Muhacir’ teşbihiyle bu politikanın arkasını dolduran Ak Parti, “Defolup gitsinler” propagandasının ürettiği siyasi iklim karşısında önceki pozisyonunu korumakta güçlük çekmeye başladı.

Son günlerde, Suriyeli göçmenlere dönük olarak yürütülen yeni uygulamaları takip ediyor olmalısınız.”^[7]

PİAR tarafından yapılan ve 23 Haziran seçimlerinde AKP’nin oylarının yüzde 7 düşeceğini iddia eden araştırmaya göre AKP oylarındaki düşünün üç nedeni vardı. Ekonomi (yüzde 34.5), işsizlik (14.6) ve Suriyeliler (12.6) oy kaybının sac ayağını oluşturuyordu.^[8]

‘Ensar’lıktan ‘halkta büyük tepki’ ya da ‘büyük sorunlar çıkması’ gerekçesine evrilen sürecin miladı, en kolay ikna edilebileceği öngörülen AKP tabanında bile yaşanan oy kaybı ve bu oy kaybında Suriyeli mültecilerin rolüydü. İdeolojik olandan pragmatik ve hak ihlallerini barındıran dönüşümde de bu anketlerin rolü vardı.

Bu ülkede “yabancı” olarak addedilen ile siyasetin ilişkisi bütünüyle güncel konjonktür ve ideolojik tarihsel bir geleneğin ürünüydü. ‘Koz’lar, ‘Rehin’ler ve “merhamet nesnelerinin” kullanım ömrü dolduğunda vicdana değil, getiri/götürüsüne bakılırdı.