5 bölümlük dosyamızda, pazartesi günü "Elektronik Oylama Sisteminin (EVM)" ne olduğuna ve nasıl çalıştığına baktık. Çünkü kasım 2024 başında, Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Başkanı Ahmet Yener elektronik oylama sistemine geçiş hazırlıklarının tamamlandığını duyurdu. Şimdi kulislerde, haziran ayında erken seçim beklendiği iddiaları var. Biz de YSK başkanının açıklaması çerçevesinde, elektronik oylama sistemlerini ve hangi ülkelerde kullanıldığını ve de yaşanan sorunları inceliyoruz.

Bu sistemler konusunda, bazı ülkelerde bağımsız denetimlerin veya erişilebilir kâğıt izlerinin olmamasının yarattığı endişeler varken, yazılım güvenlik açıklarının bilinçli ya da bilinçsiz ortaya çıkması, cihazların çoğunun ABD tarafından üretiliyor olması, dışarıdan yapılabilecek müdahaleler, kullanım zorluğu (dezenformasyon ile yanlış yönlendirme) gibi çok değişik konulara değineceğiz. Bugünkü bölümde, dünyada kullanılan belli başlı elektronik oylama makinalarına (markalara) ve bunlarınla yaşanan sorunlara baktık.

Dünyada kullanılan belli başlı EVM markaları

Elektronik oylama makineleri, dünya çapında çeşitli üreticiler tarafından üretilir. Bu sektördeki bazı önemli şirketler ve varsa tespit edilmiş sorunları şunlardır:

1. Election Systems & Software (ES&S)

Amerika Birleşik Devletleri merkezli ES&S, ülke genelinde bölgesel / konu bazlı seçimlerde hizmet veren bir oylama makinesi ve seçim yönetim sistemi sağlayıcısıdır. Doğrudan kayıtlı elektronik (DRE) makineleri, optik tarama sistemleri ve kâğıt oy pusulalarını elektronik tablolama ile birleştiren hibrit makineler dahil olmak üzere çok çeşitli elektronik oylama sistemleri sunmaktadır.

ES&S, güncel olmayan teknolojiyi kullandığı ve yeterli güvenlik önlemlerini sağlamadığı için eleştirilere maruz kaldı. Şeffaflığı baltalayan kağıt oy pusulası yetkilerine karşı lobi faaliyeti yaptığı suçlamaları ve davalarla ile karşılaştı.

Önemli sorunlar: 2018'de araştırmacılar, ES&S sistemlerinin önemli bir güvenlik riski oluşturabilecek uzaktan erişim yazılımı kullandığını buldu. Şirket, güvenlik açıkları konusunda şeffaflık eksikliği nedeniyle incelemeye tabi tutuldu. Detaylandıralım;

2018 Florida Seçimlerinde: ES&S, seçim sistemlerinde uzaktan erişim yazılımı kullandığı için incelemeye tabi tutuldu; bu, oylama sistemlerini dış tehditlere maruz bırakabilirdi. Georgia 2020 Seçiminde ise erken oylama sırasında ES&S makinelerinde yaşanan sorunlar gecikmelere ve sistemlerin güvenilirliği konusunda artan endişelere yol açtı. Pensilvanya 2019 Seçimi: Kritik bir yerel seçimde oylama makineleri oyları düzgün bir şekilde kaydedemedi ve bu da yazılım kusurlarına dikkat çekti.

2. Dominion Voting Systems

Merkezi Kanada'da bulunan Dominion, ABD ve Kanada'daki müşterilerine Democracy Suite® Seçim Yönetim Sistemi de dahil olmak üzere elektronik oylama donanımı ve yazılımı sağlar. Democracy Suite ve ImageCast sistemleriyle tanınır. Bunlara optik tarayıcılar, DRE makineleri ve elektronik sayım ve raporlama sistemleri dahildir.

Özellikle 2020 ABD seçimlerini çevreleyen yanlış bilgilendirme bağlamında güvenlik açıkları iddialarıyla karşı karşıya kaldı. Daha sonra sahtekarlık kanıtı bulunmasa da denetimler Dominion makinelerini kullanan bazı bölgelerde yapılandırma ve prosedür hataları ortaya çıkardı.

Önemli sorunlar: ABD'de komplo teorilerinin odak noktası haline geldi. Oy raporlamasındaki bazı hatalar (daha sonra düzeltildi) bu iddiaları körükledi. Dominion, bazı kişilere karşı iftira davaları açarak sistemlerini şiddetle savundu. Dominion Oylama Sistemlerine yönelik eleştirilerin çoğu teknik arızalardan ziyade politik tartışmalardan kaynaklansa da daha fazla şeffaflık, sağlam güvenlik önlemleri ve tutarlı standartlar gibi endişeler yarattı. Bu sorunlar yalnızca Dominion'a özgü değil. Elektronik oylama endüstrisinin genel sorunları.

2020 ABD Başkanlık Seçimi: Dominion, makinelerinin bir aday lehine oyları manipüle etmek için kullanıldığı iddialarını içeren iddiaların merkezi haline geldi. Eleştirmenler, Dominion'un yazılımını, oyları değiştirmekle suçladılar, ancak bu iddiaları destekleyecek bir kanıt bulunamadı.

Bazı seçimlerde, Dominion makineleri teknik sorunlar yaşadı ve bu da seçimlerde gecikmelere ve seçmenlerde hayal kırıklığına yol açtı. Örneğin : Georgia 2020 Ön Seçimlerinde, makinelerin yazılım yanlış yapılandırmaları nedeniyle donduğu ve uzun kuyruklara ve gecikmelere neden olduğu bildirildi. Michigan, Antrim County, başlangıçta bir raporlama hatası nedeniyle oylar yanlış tahsis edildi, ancak daha sonra bunun Dominion yazılımından değil insan hatasından kaynaklandığı belirtildi.

3. Smartmatic

Elektronik oylama teknolojisi ve hizmetleri konusunda uzmanlaşmış çok uluslu bir şirket olan Smartmatic, çeşitli ülkelerdeki seçimlere katılarak uçtan uca çözümler sunmuştur. DRE sistemleri, optik tarama sistemleri ve hibrit oylama makineleri sağlar. Smartmatic ayrıca bazı yargı bölgelerinde çevrimiçi oylama çözümleriyle de bilinir.

Smartmatic sistemlerini kullanarak seçimlerde usulsüzlük iddiaları, özellikle Venezuela'da, itibarını zedeledi. Siyasi açıdan hassas bölgelerde faaliyet gösterdiğinde şeffaflık eksikliğiyle suçlandı. Smartmatic'in karşılaştığı zorluklar, siyasi çekişmeler, teknik sorunlar ve elektronik oylama sistemleri hakkındaki daha geniş çaplı kamuoyu tartışmalarının birleşiminden kaynaklanıyor. Birçok eleştiri teknik arızalardan ziyade siyasi ve medya söylemleri olarak verildi ama şeffaflık, sistem güvenilirliği ve güvenlik hakkındaki endişeler hala iyileştirilmesi gereken alanlar olarak gözüküyor.

Smartmatic'in başkanı ve iki yöneticisi, Filipinler'deki eski üst düzey seçim görevlisine rüşvet verdikleri iddiasıyla ABD'de federal yetkililer tarafından 2024 ağustosunda suçlamaya uğradılar.

Önemli sorunlar: 2017 Venezuela seçimlerinde Smartmatic, katılım sayılarının manipüle edildiğini belirterek sisteminin sağlamlığı konusunda şüpheler uyandırdı. Smartmatic sistemleri seçimler sırasında teknik sorunlar yaşadı. Bu da gecikmelere ve seçmen hayal kırıklıklarına neden oldu. Örneğin, Filipinler 2016 seçimlerinde bir programlama hatası, sonuçların yanlış bildirilmesine yol açtı, ancak sonucu değiştirmedi. Chicago, 2006'da, Smartmatic'in oy verme makinelerinde teknik sorunlar yaşandı ve bu da oy sayımını geciktirdi. Çeşitli seçimlerde Smartmatic makinelerinin dağıtımı ve kurulumuyla ilgili sorunlar bildirildi.

4. Hart InterCivic

Birçok ABD yargı alanı tarafından kullanılan elektronik oylama makineleri ve seçim yönetim yazılımı da dahil olmak üzere bir dizi seçim çözümü sunan bir Amerikan firması. Optik taramalı oylama makineleri ve DRE sistemleri sunar. Verity sistemi, yaygın olarak kullanılan çözümlerinden biridir.

Hart InterCivic, güvenlik, güvenilirlik ve şeffaflık endişeleri de dahil olmak üzere diğer elektronik oylama şirketleri gibi benzer eleştirilerle karşı karşıya kaldı. Şirket sistemlerini iyileştirmek için adımlar atmış olsa da kullanılabilirlik, denetim ve kamu güveniyle ilgili zorluklar devam ediyor. Bu sorunlar, elektronik oylama sektörünün bir bütün olarak karşılaştığı daha geniş zorlukları gösteriyor.

Önemli sorunlar: Hart sistemleri seçimler sırasında operasyonel arızalar yaşadı, bunlar arasında şunlar yer aldı: 2019 Dallas, Teksas, Hart makinelerinin bazı durumlarda oyları doğru bir şekilde kaydetmede başarısız olduğu bildirildi, bu da güvenilirlikleri konusunda endişelere yol açtı. Travis County, Teksas: eSlate oylama makineleri, düz bilet oylarını doğru bir şekilde kaydetmedeki zorluklar nedeniyle eleştirildi, bu da seçmenleri şaşırttı. Kullanıcılar bazı Hart sistemlerinde dokunmatik ekran tepkisi ile ilgili sorunlar bildirdi, bu da kullanılabilirlik ve seçmen hataları olasılığı konusunda endişelere yol açtı.

5. Clear Ballot Group

Massachusetts, Boston merkezli Clear Ballot, ABD Seçim Yardım Komisyonu (EAC) tarafından onaylanan ClearVote sistemi de dahil olmak üzere oylama sistemleri ve hizmetleri sunmaktadır. Seçmenlerin kağıt oy pusulalarını işaretlemelerine ve ardından bunların elektronik olarak taranıp işlenmesine olanak tanıyan kağıt tabanlı bir optik tarama sistemi olan ClearVote ile tanınır.

Clear Ballot Group'un daha küçük ölçekli ve sınırlı kullanım geçmişi, daha büyük rakiplerine kıyasla daha çok zorluk içeriyor.  Diğer elektronik oylama sistemleri gibi Clear Ballot'un sistemleri de hackleme veya kurcalama konusunda endişelere neden oluyor. Eleştirmenler, sürekli güncellemeler ve izleme olmadan hiçbir sistemin bu risklere karşı bağışık olmadığını savunuyor.  Bu zorluklar, elektronik oylama sistemleri ve modern seçim yönetiminin karmaşıklıkları hakkında daha geniş endişeleri gösteriyor.

6. Unisyn Voting Solutions

Çeşitli seçim bölgelerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanmış elektronik oylama sistemleri geliştiren ve hem donanım hem de yazılım çözümleri sunan ABD merkezli bir şirkettir. Oylama ve sayım için optik tarama ve DRE sistemleri sunar. OpenElect sistemleri, kullanımda olan popüler sistemlerden biridir.

Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanım için sertifikalandırılmış seçim sistemleri sağlayıcısı olan Unisyn Voting Solutions, çeşitli eleştiriler ve sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bu sorunlar arasında elektronik oylama sektöründeki diğer şirketlerin karşılaştığı sorunlara benzer şekilde güvenlik, kullanılabilirlik ve performansla ilgili endişeler yer almaktadır.

7. Premier Election Solutions (eski adıyla Diebold Election Systems)

Daha önce elektronik oylama pazarında önemli bir oyuncu olan Premier Election Solutions, 2009 yılında ES&S tarafından satın alındı.

Diebold Election Systems iken, çok sayıda güvenlik açığıyla tartışma konusu oldu. Çalışmalar ve raporlar, bazı Diebold makinelerinin karmaşık araçlar olmadan kolayca hacklenebileceğini gösterdi.  2004 ABD seçimlerinde, taraflılık ve güvenli olmayan sistemlerle ilgili suçlamalar şirketin itibarını zedeledi.  Şirket sonunda piyasadan çekildi ve 2009 yılında ES&S tarafından satın alındı.

Önemli sorunlar: Kaliforniya Dışişleri Bakanı, güvenlik açıkları nedeniyle birkaç Diebold makinesinin sertifikasını iptal etti. Princeton Üniversitesi araştırmacıları, bir hafıza kartı hack'i kullanılarak oyların nasıl değiştirilebileceğini gösterdi. Al Gore-Bush arasındaki 2000 ABD Başkanlık seçimlerinin çok tartışmalı Florida bölümünü hatırlarsınız. İşte Diebold'un delikli kart sistemleri, elektronik oylama sistemlerinden önceki eski makinelerdi ama "asılı çentik" tartışması yarattı. Arkasından 2004 ABD Başkanlık Seçimi, Ohio'da kullanılan Diebold makineleri, oy manipülasyonu ve sistem güvenlik açıkları iddialarının odağı haline geldi, ancak kesin bir dolandırıcılık kanıtı bulunamadı.

8. Sequoia Voting Systems

Dokunmatik ekranlı DRE sistemleri ile Sequoia, ABD'de elektronik oylama makinelerini tanıtan ilk şirketlerden biriydi. Sequoia makinelerinin oyları yanlış saydığı, seçimler sırasında donduğu veya oy pusulalarını reddettiği yönündeki raporlar yaygındı. Bazı seçim bölgelerinde Seçim Günü'nde ekipman arızaları nedeniyle önemli gecikmeler yaşandı. Bazı durumlarda, aygıt yazılımı güncellemeleri arızalara neden oldu veya oy sayımında yanlışlıklara yol açtı. Sequoia, makine arızaları ve sözleşmesel yükümlülükleri yerine getirmedeki başarısızlıkları iddiasıyla seçim görevlileri ve gözlemci gruplarından davalarla karşı karşıya kaldı.

Birçok elektronik oylama şirketi gibi Sequoia da bağımsız araştırmacıların sistemlerinin bütünlüğünü denetleme veya doğrulama isteklerini sınırladı. Sequoia, 2005 yılında Venezuela'ya ait bir şirket olan Smartmatic tarafından satın alındığında incelemeye tabi tutuldu. Eleştirmenler, ABD seçimleri üzerindeki olası yabancı etki konusunda endişelerini dile getirdiler. Bu tartışmaların ortasında, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Yabancı Yatırım Komitesi (CFIUS), Smartmatic ile Sequoia arasındaki ilişkiyi araştırdı ve Smartmatic'in 2007'de Sequoia'yı satmasına yol açtı.

Önemli sorunlar: 2008'de araştırmacılar, şirketin sistemlerinin kurcalanmaya ve yetkisiz erişime karşı savunmasız olduğunu keşfetti.  Şirket, kötü güvenlik uygulamaları ve şeffaf olmayan operasyonlar nedeniyle eleştirildi. New Jersey ve California seçimlerinde çeşitli iddialar ortaya atıldı.

Sequoia'nın delikli kart makineleri, AL Gore - Bush arasındaki ABD başkanlık yarışında Florida'daki yeniden sayım sırasında seçmenlerin kafasının karışmasına ve oyların yanlış sayılmasına neden olan oy pusulası tasarım sorunları ile hatırlanıyor. 2006 Chicago ve Cook County Seçimlerinde, Sequoia sistemleri, yazılım hataları ve yanlış programlanmış bellek kartları da dahil olmak üzere yaygın arızalar yaşadı. Bu sorunlar, oy raporlamasında gecikmelere ve yanlışlıklara neden oldu. 2007 New Jersey Seçiminde, Sequoia'nın AVC Advantage oy makineleri, usulsüzlükler ve oy tutarsızlıkları bildirildikten sonra eleştirildi. Daha sonra bir mahkeme makinelerin bağımsız bir şekilde incelenmesini emretti. 2008 New Jersey Başkanlık Ön Seçimi'nde, Sequoia makineleri oy toplamlarını bildirirken hatalar gösterdi, bu da incelemeye ve daha fazla soruşturmaya yol açtı.

Şirket 2010'da Dominion Voting Systems tarafından satın alındı ve önceki sorunlardan bazılarının çözüldüğü belirtildi.

9. AVANTE International Technology, Inc.

Oylama sistemleri sektöründe daha az bilinen bir oyuncu olan Avante International Technology, Inc., seçmen tarafından doğrulanan kağıt denetim izleri (VVPAT) dahil olmak üzere elektronik oylama ve seçim yönetimi çözümleri geliştirdi. Sistemleri güvenliği ve şeffaflığı artırmak için tasarlanmış olsa da Avante, Dominion veya ES&S gibi daha büyük rakiplere kıyasla yaygın olarak kullanılmadı. Sonuç olarak, Avante sistemleriyle ilişkili daha az kayıtlı tartışma veya sorun var. Ancak şirket, elektronik oylama sistemlerine özgü bazı eleştiriler ve zorluklarla karşı karşıya kaldı:

Avante Voting Systems, daha büyük sağlayıcılarla ilişkili tartışma düzeyinden kaçınmış olsa da şirket, şeffaflık, kullanılabilirlik ve ölçeklenebilirlikle ilgili olarak tartışıldı. Sınırlı pazar varlığı, yüksek profilli seçimlerde aynı düzeyde inceleme veya testten geçmediği anlamına geliyor ve bu da daha büyük, daha karmaşık oylama ortamlarındaki etkinliği hakkında sorular bırakıyor.  

10. EKEMP International Limited

Biyometrik ve elektronik oylama çözümleriyle bilinen, çeşitli uluslararası pazarlar için optik taramalı oylama sistemleri de dahil olmak üzere elektronik oylama ekipmanları üreten Çin merkezli bir şirkettir. Küresel çapta seçimle ilgili birçok projede yer aldı. Ancak, bu alandaki birçok sağlayıcıda olduğu gibi, sistemleri ve süreçleri çeşitli eleştirilerle karşı karşıya.

Önemli sorunlar: Ekemp'in sistemleri, biyometrik cihazların düzgün çalışmaması veya elektronik oylama makinelerinin seçimler sırasında amaçlandığı gibi çalışmaması gibi sorunlarla karşılaştı. Özellikle yüksek nem oranına sahip bölgelerde veya yıpranmış parmak izlerine sahip nüfuslar arasında zayıf parmak izi tanıma örnekleri bildirildi. Ekemp sistemleri, teknolojilerinin sorunsuz çalışması için kritik öneme sahip olan elektrik veya internet erişimi için zayıf altyapıya sahip bölgelerde zorluk çekti. Zayıf veri koruma yasalarına sahip ülkelerde, kayıt sırasında toplanan seçmen verilerinin güvenliğiyle ilgili sorular gündeme geldi. Bazı seçimlerde sistemlerin tesliminde veya etkili bir şekilde dağıtımında yaşanan gecikmeler nedeniyle eleştirildi. Bu tür gecikmeler seçim zaman çizelgelerini bozdu ve şirketin ölçekleme kapasitesiyle ilgili endişelere yol açtı. Ekemp, Afrika ve Asya'daki seçimlerde yer aldı. Kamerun 2013 Genel Seçimlerinde, biyometrik seçmen kaydı, Ekemp'in teknolojisiyle tanıtıldı, ancak sistem lojistik gecikmelerle ve operasyonel zorluklarla karşı karşıya kaldı ve bu da kamuoyunda eleştirilere yol açtı. Sierra Leone 2012 Genel Seçimlerinde, Biyometrik kayıt, seçmen kütüğünün bütünlüğünü iyileştirmeye yardımcı oldu, ancak teknik aksaklıklar ve yavaş kayıt süreçleri seçmenleri ve seçim görevlilerini hayal kırıklığına uğrattı. Nijerya (Çeşitli Seçimler), Ekemp'in sistemleri Nijerya'daki pilot projelerin bir parçasıydı, ancak ekipman arızaları ve seçmen kaydı gecikmeleri gibi sorunlar bildirildi.

Sistemleri bazı durumlarda seçim şeffaflığını artırmaya yardımcı olsa da, seçmenleri dışlamak ve düşük altyapılı ortamlarda çalışamaması ile eleştirildi. Çin malı olması da başka bir eleştiri konusuydu. 

Özetle; oylama sistemlerdeki temel endişeler

Yukarıda verdiğimiz sorunları özetleyelim;

1. Güvenlik kusurları: Güncel olmayan yazılımlara, zayıf şifrelemeye veya uygunsuz güvenlik önlemlerine sahip sistemler, dış müdahalelere yani hacklemeye karşı savunmasızdır.

2. Manipülasyon yapılabilir: Bu sistemlerde (yukarıda örneği var), dışarıdan müdahale ya da makinanın kullanımı konusundaki yanlış bilgilendirme sorunları yaşanmış olaylardır.

3. Şeffaflık sorunları: Net denetim izlerinin veya seçmen tarafından doğrulanmış kağıt kayıtlarının olmaması güveni zedeler.

4. Altyapı sorunları: Elektrik ya da internet altyapısı zayıfsa, çalışmaz.

5. Kullanılabilirlik sorunları: Arızalanmaya meyilli veya zayıf kullanıcı ara yüzlerine sahip makineler seçmenleri oy hakkından mahrum bırakabilir.

6. Kullanıcı sorunları: Özellikle yaşlı nüfus (ATM kullanamayan) açısından sorunludur.

7. Mahremiyet sorunları: Kayıt altına alınan siyasal görüşler soru işareti.

8. Zayıf satıcı uygulamaları: Bağımsız denetimlere karşı direnç veya güvenliği artıran mevzuata karşı lobi faaliyetleri endişelere yol açar.

---

Yarın hangi ülkede elektronik seçimler, genel, bölgesel ya da demografik olarak kullanılıyor ve hangi ülkeler denedi, vazgeçti, buna bakacağız.

Füsun Nebil kimdir? Füsun Sarp Nebil, İstanbul, Bakırköy'de doğdu. Eğitimini Çanakkale, İzmir ve İstanbul'da yaptı. Evli, 2 çocuk sahibidir. Denizcilik meraklısıdır (amatör kaptan). Master derecesini Istanbul Teknik Üniversitesi Nükleer Yüksek Mühendisliği bölümünden aldı (Şimdi Enerji Enstitüsü). THY, Nasas Alüminyum Fabrikası ve Alemdar Holding Grubunda çeşitli görevlerde bulundu. 1997 Türkiye'nin ilk ISP'lerinden Alnet'in Genel Müdürlüğüne getirildi. 1999 yılında turk-internet.com'un da dahil olduğu çeşitli siteleri yayınlayan Intervizyon Ltd. şirketini kurdu. Şirket halen Kadinvizyon.com gibi başka siteleri de yönetmektedir. 1998 - 2011 arasında Ulaştırma Bakanlığı tarafından kurulan İnternet Kurulu üyeliği yaptı. Devletin özel sektörü aldığı çeşitli komisyonlarda çalıştı. 2016'dan beri TOBB Telekom Meclisi üyesidir. Nebil, Eylül 2001 yılında Birleşmis Milletler tarafından Türkiye'den seçilen başarılı iş kadınları arasında yer aldı. (UNECE INCLUDES 9 TURKISH BUSINESSWOMEN ON ITS LIST) 2010-2013 arasında Türkiye Dijital Oyun Federasyonu Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yaptı. 2011 - 2015 arasında 4 yıl Eutelsat Avrupa TV Ödüllerinde Jüri Üyeliği görevi aldı. Türkiye İhracatçılar Merkezi dahil, çeşitli projelerde "Bilişim ve İletişim Sistemleri Danışmanlığı" vermektedir. Konusuyla ilgili olarak TV programlarına ya da konferanslara katılarak, konuşma yapmaktadır. Yazıları internet üzerinden turk-internet.com sitesinin yanısıra, yetkinreport.com, bilisimdergisi.org.tr, Boğaziçi Üniversitesi Mezunlar Derneği Dergisi, 21.Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Güncel Hukuk Dergisi, Ankara Baro Dergisi, journo.com, Tüketiciler Birliği Etikett gibi çeşitli ortamlarda yayımlanıyor. 2014 yılından beri T24'te yazıyor. Türk Telekom ve Turkcell konusunda araştırmaları ve uzmanlığı var. 2018 nisan ayında "Bitcoin ve Kripto Paralar" isimli ilk kitabı yayınlandı. Detaylı bilgi için https://wiki-turk.com/fusun-sarp-nebil/ adresine bakabilirsiniz.