Yunanistan gibi borç krizine sürüklenen İrlanda, İspanya ve Portekiz de istikrara kavuşmak için Avrupa Birliği'ndeki ortaklarıyla masaya oturmuş ancak Yunanistan'ın aksine krizi ideolojik anlaşmazlığa dönüştürmekten kaçınmıştı. AB'nin kredi yardım programları sayesinde bu üç ülke krizin üstesinde geldi ve yapısal reformlarla ekonomisini yeniden büyüme çizgisine oturttu. Ama bu uzun ve zahmet dolu bir yoldu.
Peki krize nasıl sürüklendiler?
İrlanda
İrlanda, 2008 yılında Yunanistan'ın ardından borç krizine sürüklenen ikinci Euro Bölgesi ülkesiydi. Ama krizin nedeni aşırı kamu borçlanması ve devlet bütçesinin iyi yönetilmemiş olması değil, özel borçlanmanın çığırından çıkmasıydı. Hızlı büyüme yıllarında İrlanda bankaları öncelikle taşınmaz yatırımlarına bol keseden kredi dağıtmış ve adada gayrı menkul balonu oluşmuştu.
2008 yılında kredi balonu patlayınca devlet özel bankaları iflastan kurtarmak için mevduat hesaplarına kefil oldu. Dublin hükümeti sadece Anglo Irish Bank için 30 milyar Euro harcadı. Başta inşaatçılık olmak üzere İrlanda ekonomisi durgunluğa sürüklendiği için devletin vergi gelirleri de azalıyordu.
İspanya
İspanya'yı dize getiren de gayrı menkul kredilerinin geri dönmemesi oldu. Piyasanın yükseldiği dönemde İspanya'da her yıl 800 bin konut inşa ediliyordu. On yıl içinde gayrı menkul fiyatları üç katına çıkmıştı. Ama İspanya'da da büyüme veresiye parayla finanse ediliyordu. 2008 yılında özel borçların toplamı Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla'nın iki katına çıkmıştı. Fiyatlar tepetaklak olunca konut borcu olanlar kredi taksitlerini ödeyemez oldu ve İspanyol ekonomisi adeta durdu. Devlet işsizlik sigortasına bütçeden yılda 32 milyar Euro ödüyordu.
Portekiz
2002 yılında Euro Bölgesi'ne katılan Portekiz'e bol yabancı sermaye akıyordu. Ancak yatırım sermayesi Portekiz'in işgücü verimliliğini arttırmaya yetmedi. Sanayi sektörü modernleşmemişti. Devlet harcamaları ise sürekli artıyordu. Portekiz hükümeti sosyal yardımları borçlanarak finanse etmekle eleştiriliyordu. Kamu borçları artmaya başlayınca Portekiz uluslararası kreditörlerin güvenini kaybetti. Kredi derecelendirme şirketleri 2010 yılında Portekiz'in notunu yüksek oranda kırdı. Devlet borçlanabilmek için yüzde 15 oranında faiz ödemeyi kabul ediyordu.
Krizle nasıl mücadele ettiler?
İrlanda
İrlanda 2010 yılının kasım ayında Euro istikrar fonu ve Uluslararası Para Fonu'ndan yardım istemek zorunda kaldı. 68 milyar Euro acil yardım kredisi aldı, müflis bankalar devletleştirildi. Hükümet aynı zamanda san derece ağır kemer sıkma önlemleri uyguladı. Memur maaşları düşürüldü, sosyal yardımlar sınırlandırıldı, katma değer vergisi ise artırıldı.
İspanya
Avrupa Birliği 2012 yılında bankaların kurtarılabilmesi için İspanya'ya milyarlarca Euro'luk yardım yaptı. İspanyol bankaları istikrara kavuşturuldu ancak Madrid hükümeti istikrar fonundan yardım istemediği için Birlik Komisyonu'nun kontrolüne girmedi. Hükümet geniş halk kitlelerinin protestolarını göze alarak son derece ağır tasarruf tedbirleri uyguladı.
Portekiz
2011 yılının mayıs ayında Avrupa Birliği maliye bakanları Portekiz devletine milyarlık istikrar kredisi ödenmesini kararlaştırdılar. Böylece Portekiz, Yunanistan ve İrlanda'dan sonra yardım şemsiyesine sığınan üçüncü Euro ülkesi oldu.
2014 yılına kadar Avrupa Merkez Bankası ve Uluslararası Para Fonu Portekiz'e toplam 78 milyar Euro borç verdi. Karşılığında memur maaşları makaslanacak, sosyal yardımlar kaldırılacak, katma değer vergisi ile diğer vergiler zamlanacaktı.
Bugün ne durumdalar?
Portekiz
Portekiz üç yıl sonra, 2014 yılının mayıs ayında yardım şemsiyesine terk etti. Ekonomisi ilk kez büyümeye başladı. Hükümet reform politikasına ara verilmeyeceğini duyurdu. Portekiz'i zorlayan en önemli problemler arasında nüfus yaşlanması da var. Portekiz, Avrupa refah sıralaması sonunculuğundan kurtulamadı.
İrlanda
Krizde tasarruf anlamına gelen disiplinli fedakârlık politikasını Avrupa'da en iyi uygulayan ülke İrlanda oldu. Hükümet 2013 yılında istikrar fonu yardımlarına ihtiyacı kalmadığını duyurdu ve ekonomi yüzde beş büyüyerek başka hiçbir Avrupa Birliği üyesinin ulaşamadığı orana yükseldi. İrlanda'nın Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla'sı kriz öncesindeki rakama yaklaştı.
İspanya
İspanya'ya uygulanan Avrupa Birliği yardım programı 2014 yılının ocak ayında sona erdi. Eski kriz ülkesinin hükümeti bu yıl büyüme oranının yüzde üçü bulacağını tahmin ediyor. İspanya krizden kurtuluş yolunu bulmuşa benziyor. Ancak her dört kişiden biri hala işsiz. Ağır tasarruf politikasını eleştiren partilerin oyları artıyor.
