Türkiye'nin Hollanda ile yaşadığı diplomatik kriz sırasında, diplomatların ve protesto gösterilerinde bulunan gurbetçilerin gözaltına alınması ve bir göstericinin polis köpeği tarafından ısırılması, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının Türkiye'deki durumunu gündeme getirdi. Türkiye'de bu hakkı kullandığı için son 5 yılda 116 bin kişi hakkında işlem yapıldığı ortaya çıktı. Eşit Haklar İçin İzleme Derneği’nin raporuna göre sadece son 15 ayda müdahale edilen barışçıl gösteri sayısı ise 264 oldu. Eşit Haklar İçin İzleme Derneği’nin Sivil Düşün AB Programı Aktivist Desteği kapsamında yayımladığı "Toplantı ve Gösteri Hakkı Izleme Raporu"nda hükümetin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına aykırı olarak toplantı ve gösteri hakkını defalarca ihlal ettiği gözler önüne serildi. Rapora göre Ekim 2015-Aralık 2015 tarihleri arasında, müdahale edildiği tespit edilebilen barışçıl gösteri sayısı 37 oldu.
Cumhuriyet gazetesinden Kemal Göktaş'ın aktardığı rapora göre, güvenlik güçlerinin barışçıl gösterilere biber gazı ve tazyikli su kullanarak müdahale en sık kullanılan müdahale biçimi oldu. İkinci olarak başvurulan müdahale biçimi ise darp, coplama ve kalkanla itmeyi içeren zor kullanma oldu. 2 olayda gerçek mermi kullanıldı. 1 Ocak ile 10 Kasım 2016 arasında tespit edilebilen müdahaleye maruz kalan barışçıl gösteri sayısı 227 oldu. Müdahale edilen gösterilerin 160’ı basın açıklaması, oturma eylemi, gösteri yürüyüşü, 28’i kutlama, 16’sı anma, 8’i stand açma, bildiri dağıtma, çadır kurma, 5’i karşıt gösteriler ve 5’i de diğer gösterilerdi. 227 etkinliğin 32’si müdahaleye rağmen gerçekleştirildi, 183’ü ise yapılamadı. İhtara rağmen dağılmamak, yasa dışı slogan atmak gibi müdahale gerekçeleri yanında yapılan basın açıklamasında yer alan ifadeler de müdahale gerekçesi olabildi.
Güvenlik kuvvetleri 97 olayda biber gazı ve tazyikli su, 42 olayda ise darp, coplama gibi zor kullanımına başvurdu. Barikat kurarak gösteri alanına erişimin engellenmesi gibi fiili müdahale biçimleri ise 31 olayda kullanıldı. 9 etkinlikte orantısız güç kullanımı ve diğer engelleyici uygulamalar birlikte yer alırken bir olayda gerçek mermi kullanıldı.
7 bin 440 kişi mahkûm
Adalet Bakanlığı yıllık istatistiklerine göre 2011 ile 2015 yılları arasında 116 bin 804 kişi hakkında Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefetten soruşturma yürütüldü ve 67 bin 453 kişi hakkında dava açıldı. 2011 yılında hakkında soruşturma yürütülen kişi sayısı 16 bin 283 iken bu sayı 2012’de 17 bin 137, 2013’te 25 bin 965, 2014’te 26 bin 151 ve 2015’te 31 bin 268 oldu. Mahkemelerce son 5 yılda bu suçtan hakkında dava açılan 82 bin 924 kişiden 27 bin 278’i beraat etti, 7 bin 408 kişi mahkûm oldu. 8 bin 88 kişi hakkında ise hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verildi.
"İnsan haklarına aykırı"
Anayasada barışçıl toplantı hakkının tanındığına dikkat çekiler raporda, şu tespitlere yer verildi:
"Ancak, hakkın içeriğini düzenleyen Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, hakkı sınırlama yetkilerini geniş tutarak Anayasa ve uluslararası sözleşmelerce korunan hakkı kısıtlamaktadır. Uluslararası standartlar, yalnızca acil bir şiddet tehlikesi yaratan toplantı içeriklerinin engellenmesini uygun bulmaktadır. Kolluk kuvvetlerinin güç kullanımında orantısızlık ve yaygınlık önemli bir problemdir. Uluslararası standartlara göre şiddet içeren toplantı ve gösterilerde bile şiddeti uygulayan gruplar güvenlik güçlerince toplantıdan ayrıştırılmalı ve toplantıda güvenlik ortamı sağlanmalıdır. AİHM içtihadına göre barışçıl göstericilerin yargılanması toplantı ve gösteri hakkının ihlalidir."
