Hayvan fobisi günlük yaşamı olumsuz etkilemeye başladığı anda tedavi edilmeli. Tedavide önce korkulan hayvana ait fotoğraflar, filmler ve maketler kullanılıyor. Daha sonra hayvan kapalı bir kutu içinde hastaya gösteriliyor. Son aşamada ise kişinin hayvana dokunması sağlanıyor. Maltepe Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Peykan Gökalp anlattı.
Hayvan fobisi nedir?
Kedi, köpek, yılan, örümcek, fare, kuş gibi hayvanlara karşı duyulan mantıksız, orantısız korkuya denir. Kişi korktuğu bir hayvanla karşılaştığında aşırı kaygı duyar, saldırıya uğrayacağına ya da bir şekilde zarar göreceğine inanır. Hastalanacak, bayılacak, boğulacak hatta hayatını kaybedecekmiş gibi hisseder. Nefes alışverişi değişir, çarpıntı, sıcak basması, soğuk terleme gibi şikayetler ortaya çıkar. Yaşadığı bu yoğun endişe yüzünden hayvandan mümkün olduğu kadar uzaklaşmaya çalışır, hatta bu kaçış sırasında kendini tehlikeye atabilir.
Örneğin, köpekten kaçmak için hızla seyreden trafikte yola inebilir. Böyle bir panik halini bir daha yaşamamak için de kaçınma davranışında bulunur. Hayvanla karşılaşacağını düşündüğü ortamlara girmemek için aşırı tedbirler alır. Hayvan fobisinde her zaman korku ön planda değil. Bazen iğrenme duygusu daha baskın olabilir. Örneğin hamam böceği gördükten sonra kişi rahat edemez, yerini değiştirir, vücudunda birdenbire kaşınma belirebilir.
Hayvan fobisi neden ortaya çıkıyor?
Tarih öncesi dönemde insanlar kendilerini korumak için yılan, örümcek veya tehlikeli hayvanlardan kaçınmak zorundaydı. Yüzyıllar boyunca bu korku ve kaçınmanın, insanın genetik yapısına kodlandığı düşünülüyor. Daha önce yaşanmış bir travmatik olay hayvan fobisine yol açabilir. Örneğin çocuklukta bir hayvanın saldırısına uğramak, yoğun sıkıntı yaratan bir durum yaşamak fobiyi ortaya çıkarabilir. Ya da çevresindeki büyüklerin bir hayvandan aşırı derecede iğrendiğini gören bir çocukta fobi gelişebilir. Bazı hayvanlarla ilgili olumsuz hikayeler dinlemek, filmlerde ilgili durumları seyretmek de fobiye zemin hazırlayabilir. Öte yandan psikanalitik kurama göre, bilinç dışı korkular ve istekler, yasaklar nedeniyle bilinç düzeyine çıkmakta zorlanırsa, bu durum kendini bir hayvan fobisi şeklinde gösterebilir.
Hayvan korkusu toplumda çok sık görülen bir sorun mu?
Aslında kent yaşamı ve doğal ortamlardan uzak yaşamamız bizi hayvanlardan uzaklaştırdı. Özellikle şehrin eski yerleşim bölgelerindeki doğal bitki ve hayvanlar neredeyse ortadan kalktı. Yeşil alanlarda ise çevre kirliliği, iklim değişiklikleri nedeniyle yine doğal yaşamın dengesi bozuldu. Artık ev hayvanları dışında daha az sayıda hayvanla karşılaşıyoruz, ancak bu durum fobileri ortadan kaldırmıyor. Yüzeye çıkmayan korkular içten içe sürüyor. Hatta alışık olmadığımız hayvanlarla birdenbire karşılaşmak ani ve şiddetli bir korku yaratabiliyor.
Genellikle tatil ortamları ve yazlıklarda bu korkular su yüzüne çıkıyor. Kedi-köpek gibi evlerde beslenen hayvanlara karşı da fobi görülebiliyor. Bu da hem apartman yaşamında hem de dost -arkadaş ziyaretleri sırasında sorun yaratabiliyor. Hayvan fobisi toplumda en sık görülen fobidir, diyebiliriz.
Kişi ne zaman tedaviye başvurmalı?
Tüm fobilerde olduğu gibi günlük yaşamda bir bozulma varsa mutlaka bir ruh sağlığı kurumuna veya ruh sağlığı uzmanına başvurmak gerekir. Kaçınmalar kişinin hayatını kısıtlıyorsa; kişi sosyal yaşamda istediği şeyleri yapamıyorsa doktora gitmeli.
Peki tedavisi nasıl yapılıyor?
Önce korkulan hayvana ait fotoğraflar, filmler, maketler kullanılır. Daha sonra kişiye korktuğu hayvanla karşılaştığında korkusuyla mücadele etmek için gevşeme ve nefes egzersizleri öğretilir. Nefes çalışması, yavaş ve derin şekilde nefes alıp vererek yapılıyor.
Gevşeme teknikleri ise vücuttaki bazı ana kas gruplarını önce yavaş yavaş kasıp sonra gevşetmek esasına dayanıyor. Yardımcı yöntemlerden biri de, korkulan durumu hayali olarak yaşama ve onunla başa çıkmadır. Bu aşamadan sonra eğer mümkünse, kişiye korktuğu havyan kapalı bir kutu içinde gösterilir. Daha sonra ona dokunması hedeflenir. Bu çalışma genellikle daha çok örümcek, hamam böceği, sinek gibi küçük hayvanlar için yapılabilir.
Peki ilaç tedavisine ne zaman gerek duyulur?
Hayvan fobileri çok şiddetliyse, genellikle kişide başka bir anksiyete, panik bozukluk, depresyon gibi bir soruna rastlıyoruz. Böyle ek bir ruhsal sorun saptamışsak ilaç tedavisi gerekli. Tedavide bazı antidepresan ilaçlar ve sakinleştiricilerden yararlanıyoruz.
Tedavi ne kadar sürer?
Eğer başka bir ruhsal sorun yoksa bazen tek seans bile yeterli olabilir. Ancak terapiler bazen bir veya birkaç ay sürebilir. İlaç tedavisi ise genellikle altı ay -bir yıl kadar devam eder. Bazı durumlarda bu süre daha uzun olabilir.
İlaç ve psikoterapiye yanıt vermeyen hastalar nasıl tedavi ediliyor?
Tedaviye beklenen cevabı vermeyen, kişiler arası ilişkilerde sorunlar yaşayanlarda psikanalitik psikoterapiler yararlı olabiliyor. Bu tür terapide korkunun kökeni araştırılıyor. Genellikle haftada bir yapılan psikanalitik psikoterapiler birkaç yıl sürebiliyor.
Korkularına karşı nefes al, rahatla
Korkularınızla baş etmek için nefes egzersizlerinden yararlanabilirsiniz.
İşte kolayca uygulayabileceğiniz nefes teknikleri.
* Loş ışıklandırılmış bir odada hafif bir müzik açın. Sonra bir kanepeye uzanarak gözlerinizi kapatın.
* Güneşin batışı, deniz kenarı gibi sessiz ve güzel yerleri hayal edin.
* Çok derin ve yavaş bir biçimde burnunuzdan bir-iki kez nefes alıp verin. Nefes alıp verirken göğsünüz değil karnınız hareket etsin. Altı saniye nefes alıp, nefesinizi verme süresini uzatın.
* Önce elinizi yumruk yaparak son gücünüzle sıkın. Daha sonra da 10 saniye kadar gevşetin.
Gerginlik ve gevşeklik arasındaki farkı hissetmeye çalışın. Ellerinizden yorgunluğun parmak uçlarından akıp gittiğini hayal edin.
* Gevşeme hareketlerini ve bundan haz alma işlemini yüz, boyun, omuzlar, sırtın üst kısmı, kalça adaleleri, bacaklar, ayaklar, ayak parmakları ve vücudunuzun tümüne uygulayın.
