Sandy kasırgasını neden bu kadar konuşuyoruz ?
Çünkü olay dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD’de geçiyor. Kasırga, ABD ekonomisinin yüzde 25’inin üretildiği 11 eyaleti etkisi altına aldı. ABD nüfusunun yüzde 20’si kasırga bölgesinde yaşıyor. Yeni konut inşaatlarının yüzde 10’u, otomobil ve diğer taşıma araçları üretiminin yüzde 20’si bu bölgede yapılıyor. 11 Eylül saldırısına hedef olan New York’u da içine alan, doğu ABD’nin en zengin bölgesinden söz ediyoruz.
ABD’deki kasırgaların en maliyetlisi 2005 yılında yaşanan Katrina kasırgasıydı ve 1.604 insanın canına mal olmuştu. Sigorta maliyetinin 45 milyar dolar olduğu tahmin edilen bu kasırganın toplam maliyetinin güncel fiyatlarla 108 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
Tüm doğal afetler gibi kasırgalar da şüphesiz evini barkını terk etmek zorunda kalanları, canına ve malına zarar gelenleri ilk elden ve doğrudan etkiliyor.
Sandy kasırgasının 50 milyon insanı etkilediği ve 100 binden fazla konutu elektriksiz bıraktığı tahmin ediliyor.
ABD halkı bolluğa alışkındır; kıtlıktan çok korkar. İnsanların kasırgaya verdikleri ilk tepki, günlük ihtiyaç stoklamak olmuş. İhtiyat saikiyle yiyecek, şişe su, pil, tuvalet kağıdı, buz, el feneri, bira, şarap, cips, sigara, mum ve diğer zorunlu gereksinimler için yüklü miktarda harcama yapmışlar.
27 Ekim günü sonrasında ABD’deki uçuşlarının yüzde 15’i, yani yaklaşık 7,500 uçuş, kasırga nedeniyle iptal edilmiş. Yüzlerce okul, ofis, restoran, süpermarket, alışveriş merkezi, metro vesaire kapalı durumda.
New Jersey, Rhode Island, New York, Pennsylvania ve District of Columbia da olağanüstü durum ilan edildi. New York’ta borsalar kapalı. Borsaların bir gün kapanmasının günlük komisyon maliyeti yaklaşık 1 milyon dolar.
Sandy kasırgasının sigorta maliyetinin 7 – 8 milyar dolar olacağı ve toplam maliyetinin 25 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor.
İlk elden zarar görenler, canlarını kaybedenler, yaralananlar, evleri ve iş yerleri zarar görenler olacak; ama kasırganın maliyeti bunlarla sınırlı değil. Evini, arabasını, taşınır ve taışınmaz mallarını banka kredisiyle alanlar; bunları sigortalatanlar, kasırga veya su basması nedeniyle işyerini kapatmak zorunda kalanlar ve kısmen veya tamamen çalışamayacak olanların katlandığı ve neden olduğu başka zararlar da var.
2008 krizinin konut kredilerinden (mortgage) çıktığını ve bankaların bu nedenle nasıl patır patır iflas ettiğini hatırlayın. Krediyle alınmış konut ve işyerlerinin teminat değerinin düşmesi bankalar için maliyet; bunları sigorta etmiş olan sigorta ve reasürans şirketleri için de büyük zararlar anlamına geliyor.
ABD ekonomisinin özel tüketim harcamalarıyla büyüdüğünü daha önce yazmıştık. İnsanların bir süredir harcama yapmaktan imtina ettiğini de. Günlük gereksinimler için ihtiyaten fazladan yapılan harcamaların ekonomiyi olumlu etkilemesi beklenir. Ancak dükkanların kapanması sırasında perakende satışlarda bir miktar azalma olacaktır.
Kasırga bittikten sonra konutların ve iş yerlerinin onarımı ve yeniden inşası için özel harcama yapılması gerekecek. Kamu binaları ve alt yapı tesislerinin onarımı içinse kamu harcamalarının artması gerekecek. Bu nedenle inşaat sektöründe bir miktar iyileşme beklenebilir.
Öte yandan Sandy’nin, kamu harcama tavanının artırılmasına direnecek olan Cumhuriyetçilerin elini kolunu bağlaması ve Demokratların işini kolaylaştırması beklenebilir.
Kasırgadan ve su basmasından kaynaklı olarak hizmet sektöründe işyeri kapamaları ve ücret düşüşleri beklenebilir. Belki bu nedenle, kısa dönemde işsizlik ödemesi başvurularında bir miktar artış olabilir.
Kasırganın etkilediği bölgelerde benzin ve motorin fiyatlarında artış beklenebilir. Çünkü bölgedeki rafineriler kısmen veya tamamen kapalı durumda.
Bankalar, sigorta şirketleri ve hava yolu şirketleri başta olmak üzere hizmet sektöründe yazılacak zararların; su basmasından kaynaklı zayi olan stoklar nedeniyle reel sektörde yazılacak zararların vergi gelirlerini azaltması ve zarar gören kamu emlakinin onarımı için yapılacak kamu harcamalarıyla birleşerek bütçe açığını artırması beklenebilir.
Elektrik kesintisi nedeniyle ticari faaliyetin durması büyümeyi olumsuz etkileyecektir. Kasırganın ABD ekonomisinin dördüncü çeyrek milli geliri üzerinde binde 2 oranında olumsuz etkisi olacağı tahmin ediliyor.
Tarihin tekerrür ettiğine inananlar için, borsalarda kasırgalar sonrasında yaşanan gelişmeleri paylaşarak bitirelim: Geçmişte S&P 500, belirsizlik bitinceye kadar satış görmüş; kasırgaları müteakip 6 ay içinde ortalama yüzde 3 – 6 aralığında prim yapmış.
