1001 gece masallarında lambadan fırlayan cin tarafından ya da güzellik yarışmalarında jüri tarafından sorulandır “Tek bir şansın olsaydı, dünyayı nasıl değiştirirdin?”. Soru 2011 yılında TED (Teknoloji, Eğlence ve Tasarım Derneği) tarafından JR ARTIST olarak bilinen Fransız fotoğraf ve grafiti sanatçısına sorulduğunda cevabı “İçeridekileri dışarı çıkartırım” oldu. Sanatçıya bu hayalini hayata geçirebilmesi için TED tarafından 100,000 dolarlık destek sağlandı. Ödülü kazanmadan yani 2011 yılından önce ismini duvarlara yazan, sonrasında ismi yerine kendi fotoğrafını çekip sokak duvarlarına yapıştıran JR, çektiği insan fotoğraflarını poster olarak bastırıp duvarlara asarak dikkat çekmişti. Gayet basit fakat bir o kadar da çarpıcı olan bu yöntemi insanlık yararı için kullanmaya karar veren JR, dünyanın çeşitli noktalarında farklı eylemlere destek verdi.
Mafya ve polis tarafından öldürülen varoş çocuklarının gözü yaşlı annelerinin fotoğrafları Brezilya’da favela (gecekondu) çatılarında, Rusya’da eşcinsel oldukları için hapiste yatanların fotoğrafları dünyanın çeşitli yerlerinde, Meksika-ABD sınırını kaçak geçmeye çalışırken ölenlerin fotoğrafları sınırı oluşturan su kanalının duvarlarında ve –aktivist- bir kadının fotoğrafları ise İslam Cumhuriyeti İran’ının sokaklarında sergilendi. Bu işlerin hepsi medyada yer alarak ilgili ülkelere ve konulara dikkat çekmeyi başardı. JR, İsrail-Filistin arasındaki ayrılık-güvenlik duvarının ve 8 İsrail-Filistin kentinin duvarlarında Yahudi ve Müslümanların büyük boy fotoğraflarını sergiledi ve aslında iki ayrı tarafta da aynı şekilde gülen insanların yaşadığını ve bir arada yaşayabileceklerini vurguladı.
JR 2011 yılında TED’den destek alınca bir duyuru yaptı: Artık insanların fotoğraflarını çekmeyecek, ona gönderilen fotoğrafları poster olarak bastırıp, sahiplerine geri gönderecekti. Böylece insanlar dikkat çekmek için istedikleri yerlere bu posterleri asabileceklerdi.
Artocracy (sanat iktidarı) olarak adlandırılan hareketle 34 yıldır Tunus’un başında olan diktatör Zeynel Abidin Bin Ali’nin her yerde bulunan resimlerinin üstü JR’ın takipçileri tarafından halktan insanların fotoğraflarıyla kaplandı. Bin Ali, bu eylemin destek verdiği halk hareketinin ardından iktidarı terk etmek zorunda kaldı.
JR’ın İçerideki Dışarıda (Inside Out) adını verdiği projesi yine sanatçı tarafından belgesel formatında çekildi ve 13 Kasım 2013 Çarşamba günü Fransa’da gösterime girdi. Dünya prömiyeri New York’ta düzenlenen, Robert de Niro’nun da kurucuları arasında olduğu ve bağımsız yapımların desteklendiği Tribeca Film Festivali’nde yapılan belgesel, Amerikan HBO kanalında da yayınlandı. JR’ın belgeseli, sokak sanatının başka bir grafiti sanatçısı Banksy tarafından çekilen ve sanat sektörünü eleştiren Exit From The Gift Shop (Çıkış Hediye Reyonundan) başarısını geçip en iyi belgesel kategorisinde Oscar alabilecek mi? Bu sorunun cevabını 25 Mart 2014 tarihinde Oscar ödül töreninde öğrenebileceğiz.
Bu yazıyı okuduğunuz evin/ofisin dışında büyük boyutta vesikalık fotoğrafınız olduğunu düşünün. İçeridesiniz, dört duvar arasındasınız ama artık herkes sizi tanıyor ve görüyor. Evinizin, okulunuzun, ofisinizin yakınından geçerken orada yaşadığınızı biliyorlar. Günlük yaşam içerisinde belki bizi rahatsız eden, özel yaşamımızın mahremiyetine zarar verecek bir eylem olarak düşünebiliriz bunu. Peki. O zaman farklı bir açıdan bakalım: Her gün geçtiğiniz yolun kenarında bulunan gecekonduların çatılarında, duvarlarında, içerisinde yaşayan insanların yüzlerini poster olarak gördüğünüzü hayal edin. Ne hissederdiniz? Okul duvarında yüzlerce öğrencinin size gülümseyerek bakan fotoğraflarını, hastanelerin duvarında kimi kucağında bebeğiyle, kimi hasta ve/veya yorgun bakan insanları hayal edin. Her gün yanından geçtiğimiz evler, okullar, hastaneler beton yığınları yerine artık yaşayan, tepki gösteren veya içimizde farklı duyguları uyandıran mekânlar haline gelir. JR tam olarak bu farklı hissi bize yaşatmak derdinde.
Bu arada dört duvar arasında olanlar yani biz, dışarı çıkıp birbirimizin yüzüne bakabiliyor muyuz? Bu sorunun cevabı, sanırım zamanla “baksak bile hoşlanmayız”a dönmeye başlıyor. Göz temasından bile giderek kaçınmaya başladığımız şu zamanda JR belki de duvarlara bakmaktansa insanların birbirine yeniden bakmaya başlaması, yalnızlaşan insanların yalnızlığından kurtulması için bu projeye başlamıştır. Olamaz mı? Olabilir!
JR’ın web sitesi: http://www.jr-art.net/
JR’ın TED konuşmalarına buradan ulaşabilirsiniz: http://www.ted.com/speakers/jr.html
