Rus sosyal medyasında dolaşan espriye göre 1999’dan beri Rusya’nın tartışılmaz lideri olan Putin, taç giyme töreninden hemen sonra Başkanlığı bırakacak. Tabii o Rusya’nın güçlü lider geleneğinin son güçlü halkası. Rus halkı bir zamanlar Putin’i gerçekten desteklemişti, ama son zamanlarda popülaritesinde belirgin bir düşüş gözlemlendi.
Geçenlerde Biden'in bir ABC röportajında Putin’i bir katil olarak nitelendirmesi Rus propaganda makinesine bir hediyeydi ve Ruslara liderlerinin etrafında toplanmaları için bir fırsat verdi. Kamuoyu desteği 2014’te Rusya Kırım’ı ilhak ettikten sonra yüzde 88-89’e çıkmıştı, sonra hızını kaybetti. Putin 2018’de Rusya'nın emeklilik sisteminde hiç popüler olmayan bir reform yaptıktan sonra her şey yokuş aşağı gitti. Bu yılın temmuz ayındaki yüzde 60’lık Putin desteği ilhak sonraki destekten oldukça uzak. Umarım çare Ukrayna’nın geri kalanının ya da başka bir ülkenin işgali değildir.
Yeni Çar Putin
Kamuoyu Desteği: Kırım sağ olsun
Bugün Rusların yaklaşık yüzde 49'u Putin tarafından kişiselleştirilmiş hükümeti onaylıyor ve sadece yüzde 32'si ona güvendiğini söylüyor. Bunlar Kırım ilhakından önceki rakamlarla aynı rakamlardır. Ancak sokaktaki Rus her şeye kayıtsız bir izleyici olmaya devam ediyor.
Rusya'nın Kırım'ı ilhakı, Putin ve hükümetine kamuoyu desteğini rekor seviyelere yükseltmişti. Bugün Kırım, Rus ulusal bilincinin ve Putin dönemi kimliğinin temel taşı olmaya devam ediyor. Rusların büyük bir çoğunluğu hala Kırım’ın işgalini destekliyor, ama bu otomatik olarak yönetici desteğine dönüşmüyor.
Aynı argüman Batı ile ilişkiler için de geçerli. Rusya'nın Batılı liderleri 'trollemesi'; Suriye, Libya ve Donbass'a askeri müdahaleleri de dahil olmak üzere Batı'ya karşı kazandığı algılanan zaferler artık kamuoyunu heyecanlandırmaya yetmiyor. Ruslar daha çok yıllardır düşen gerçek hane gelirleri, kötüleşen sosyoekonomik koşullar, alkolizm ve pandeminin neden olduğu depresyon ve anksiyete ile ilgililer.
Biz sana oy veriyoruz ve sen bizim sosyal yardımlarımıza dokunmuyorsun
Putin bu kötü gidişatı büyük ölçüde önleyebilirdi. Rus hükümeti 2018’de emeklilik yaşını kadınlar için 55'ten 60’a, erkekler için 60'tan 65'e yükseltti. Bu Putin Rusya'sının halkla yaptığı yazılı olmayan sosyal sözleşmenin ihlaliydi: Biz sana oy veriyoruz ve sen bizim sosyal yardımlarımıza dokunmuyorsun. Kremlin'in bu sözleşmeyi ihlal etmesi, Kırım ilhakının etkilerini azaltarak Putin'in kamuoyu reytinglerinin Kırım öncesi seviyelerine dönmesine neden oldu. Bu arada, Chicago Küresel İlişkiler Konseyi’nin bu yıl yaptığı araştırmaya göre, Ruslar arasındaki Amerikan karşıtı duyguların 2016'dan bu yana gittikçe azaldığını belirtmek isterim.
Devletin Malı Deniz ....
Karen Dawisha “Putin’in Kleptokrasisi” adlı kitabında Putin ve Saint Petersburg’dan getirdiği az sayıda yandaşının ülkede mafya tipi bir hırsızlık, rüşvet, şantaj ve yağma rejimini kurduğunu iddia ediyor. Transparency International Rusya’da her yıl verilen rüşveti 300 milyar dolar olarak tahmin ediyor. Bu meblağ Danimarka’nın yıllık ulusal geliri kadar, ya da Rusya’nın “ulusal öncelik projeleri” olan 8 milyar dolarlık sağlık, eğitim ve tarım bütçelerinin 37 mislidir. Her yıl Rusya’dan yurt dışına kaçırılan sermaye miktarı 335 milyar dolar olarak tahmin ediliyor. Tüm bu yolsuzluklar batıdaki bankaların hesaplarını şişirmiş ve Rusya’yı 110 milyarderin ülkenin tüm varlığının yüzde 35’ine sahip olduğu, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler (BRIC: Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin) arasında gelir dağılımının en bozuk olduğu ülke yapmıştır.
Bu milyarderler konumlarını ve gün geçtikçe artan zenginliklerini devlete borçludurlar. Tek şart Putin’e biat etmeleri ve siyasette ona rakip olmamalarıdır. Mevcut sistemde riskleri alan devlettir, ancak gelirler sadakatleri karşılığında yandaşlara dağıtılmaktadır. Okuyuculara Putin’in iktidara geldiği 2000’li yıllarda bir varil petrolün 140 dolar olduğunu ve bunun Rus orta sınıfının hayat standardını artırarak onun çok işine yaradığını hatırlatmak isterim. Tabii günümüzün küçülen pasta koşullarında bazen paylaşma kavgası çıkmaktadır. Rusya’yı küçümseyen batılı akademisyenler onu “dev bir benzin istasyonu” ya da “roketli bir Orta çağ ülkesi” olarak nitelendiriyorlar. Petrol ve doğal gaz fiyatlarının düşmesi, yeni kaynakların bulunması ve yeşil ve doğa dostu alternatifler bu benzin istasyonun gelirini azaltmakta, egemen elitler arasında huzursuzluk yaratmakta, kamu hizmetlerinin miktarını ve kalitesini düşürmekte ve uluslararası ilişkilerde genellikle sertleşme sonucunu doğurmaktadır.
Özgürlükler kısıtlanıyor
Putin'in iktidara gelmesinden birkaç hafta sonra Kremlin, 1993 Rusya Anayasası kapsamında güvence altına alınan temel bireysel özgürlükleri aşındırmaya başladı. Kamusal alan kademeli olarak kapatıldı ve vatandaşların özgür ifade, toplanma ve konuşma hakları planlı olarak kısıtlandı.
Rusya'da Başkanlık Yönetimi, özellikle Putin'in liderliğinde iktidarın gerçek sahibidir. Çeşitli Başkanlık ofisleri ve bölümleri, hükümet bakanlıklarının, parlamentonun, mahkemelerin, yerel hükümetlerin, medyanın ve gençlik grupları ve sendikalar gibi toplumsal hareketlerin çalışmalarını izler ve denetler. Putin yönetimde St. Petersburg'dan onunla gelen ve birlikte çalıştığı ona sıkı sıkıya bağlı bir ahbap çavuş kliğinden yararlandı.
Tüm yeni demokrasilerde seçimler, parti istikrarsızlığı, sorunlu seçim yasaları, seçmen manipülasyonu ve sahtekarlık gibi bazı sorunlara sahiptir. Ancak, bu sorunlar genelde zamanla azalır ve demokratik kurumlar yerine yerleşir. Ancak Rusya'da tam tersi oldu. Seçimlerde hile ve sahtecilik o kadar yaygındı ki halk gösterileri patlak verdi. Devletin cevabı Sovyetler Birliği’nin 1930’lu yıllarını anımsatan sistematik ve hedefli baskı uygulamak oldu. Barışçı göstericiler hapis ya da süresiz psikiyatrik tedaviye mahkûm edildi. Ekonominin özellikle elit yağmalama nedeniyle bir gerileme yaşadığı bir durumda ahbap çavuş rejiminin iç mantığı açıktı. Putin grubunun ülkeyi sınırsız yağmalamaya devam edebilmesi ve süresiz gücünü korumak için güç kullanmak zorundaydı ve onu kısıtlayacak hiçbir güç yoktu. “Güç yozlaştırır, mutlak güç mutlaka yozlaştırır” sözü bir kez daha gerçekleşiyordu.
Basın özgürlüğü
Freedom House ve Reporters Without Borders örgütleri 2021 yılında Rusya’yı basın özgürlüğü açısından 180 ülke arasında 150’nci olarak ilan etti. Putin 2000 yılında başkan seçildikten sonra yetkililer ülkenin en büyük televizyon kanallarından NTV’nin ofislerini basıp sahibi Vladimir Gusinsky’yi dolandırıcılıktan tutukladılar. Suçlamalar Gusinky medya imparatorluğunu devlet kontrolündeki bir şirkete satmayı kabul edince düşürüldü. Deja vu mü dediniz?
Kremlin bağımsız kuruluşların çalışmalarını kısıtlamak için daha çok dolambaçlı yollara başvurur: Yayın lisanslarını reddetmek ya da cevapsız bırakmak, reklamları yasaklamak, haber kanallarının kaynaklarını kesmek, mülkiyeti sınırlamak ve çalışanları “aşırılık” nedeniyle kovmak gibi.
Dostlarım için her şey, düşmanlarım için kanun nizam
Putin dıştan görünüşü demokratik ama aslında küçük bir kliğin denetlediği anti-demokratik yasal bir sistem inşa etti. Ancak bu sistem orta sınıfı ve daha geniş elitleri kontrol ve manipüle etmeye yararken aynı zamanda "Dostlarım için her şey. Düşmanlarım için kanun nizam" atasözü uyarınca Putin'in yakın çevresinin her şeyi yapabilmelerine ve yaptıklarının yanlarına kar kalmasına izin veriyor.
Bu, Rus yönetici elitinin sağlam bir hukuk devleti sisteminin faydalarını görmediği anlamına gelmez. Aksine, paralarını Batı bankalarına yatırmaları bunu gösteriyor. Amerikalı ekonomist Mancur Olson, diktatörlükten demokrasiye geçişte "gezen haydutların" zaman içinde kazanımlarını garanti altına almak için yasalara ilgi göstereceğini ve yerleşeceğini, kazanımların istikrarına ve öngörülebilirliğine olan bu ilgiden demokrasinin doğacağını iddia eder. Putin yönetiminde, rejim Olson'un deyimiyle "gezen’den durağan haydutlara” geçiş yaptı ve onun öngördüğü gibi sokaklar daha güvenli hale geldi. Ancak Olson, küreselleşmenin Rus elitlerinin iç piyasaları yağmaya açık tutup kazandıklarını güvenli denizaşırı hesaplara yatırarak kişisel risklerini en aza indirmelerine bu kadar izin vereceğini öngöremedi.
“Kompromat” mı, kullanışlı aptal mı?
Kompromat, Rusçada, ‘özellikle ünlü ve etkili kişilere karşı şantaj, itibarsızlaştırma veya sadakatini pekiştirme amaçlı kullanılabilir materyal’ anlamında kullanılan bir deyim. 1930’lu yıllarda Sovyet gizli polis jargonundan Rus politik literatürüne geçti. Sovyet döneminde daha çok Komünist Partisi içindeki güç mücadelelerinde rakipleri kulvar dışı bırakmak veya zayıflatmak için kullanıldı. Zaman zaman Moskova’yı ziyaret eden veya başka yerlerdeki yabancı diplomatlar da tuzağa çekilerek haklarında ‘kompromat’ oluşturuldu. Hakkında ‘kompromat’ oluşturulan diplomatlar, gazeteciler ve yabancı yetkililer isimlerinin saygınlığını veya evliliklerini kaybetmek yerine ajanlarla gizli iş birliğini tercih ettiler.
Trump’ın ABD’li yorumcuların “bromance” ya da “ölümüne kadar kankayız” diye nitelendirilen zor anlaşılan Putin sevgisi ve bunun arkasında Moskova’daki potansiyel iş olanaklarının mı yoksa bir otelde iki seks işçisiyle alışılmadık bir eylem yaparken çekilmiş tapelerin mi olduğu biz akademisyenlerin deyimiyle ‘doktrinde tartışmalı’. Rusya’nın Putin’in direktifleri sonucu özellikle Trump’ın seçildiği 2016 ABD Başkanlık seçimlerine Facebook’taki sahte hesaplar aracılığıyla müdahalesi FBI tarafından kanıtlanmış, yine de Trump “dostum Putin böyle bir şey yapmadığını söyledi ve ben de ona inandım” demişti.
Trump son zamanlarda gerçekleri saptırmakta ustalık kazandıysa da Putin’in coğrafyasındaki gerçek çeşitliliğine, sözlerin ve gerçeklerin kimin kime söylendiğine göre aşırı miktarda değiştiği şeffaflık yoksunu kültürel normların eline su dökemez. Ne demek istediğimi iki eski Sovyet fıkrasıyla anlatmak isterim:
Poşyol na khuy! Ben şimdi Batı'dayım
Bir sabah Sovyet lideri Brejnev Kremlin’de erkenden balkona çıkmış, doğan güneşe “Günaydın Güneş!” diye seslenmiş. Güneş cevap vermiş, “Günaydın, sevgili Leonid Ilyich, şanlı sosyalist vatanımızın en sevilen lideri, tüm ilerici insanlığın umudu, barışın ve esenliğin yeryüzündeki muhafızı!” Akşama doğru Brejnev yine bir övgü almak için balkona çıkmış. “Merhaba Güneş!” diye seslenmiş. Güneş cevap vermiş, “Poşyol na khuy (s…. git) gerzek moruk. Ben şimdi batıdayım”.
Sovyetler Birliğinin Yedi Mucizesi
- İşsizlik yok, ama hiç kimse çalışmıyor.
- Hiç kimse çalışmıyor, fakat üretimde hiç eksiklik yok.
- Üretim var, fakat dükkanlarda raflar bomboş.
- Raflar bomboş, ama her yerde kuyruklar var.
- Her yerde kuyruk var, ama herkese mutlu yarınlar vaat ediliyor.
- Yakında bolluk olacak, fakat hiç kimse memnun değil.
- Hiç kimse memnun değil, fakat seçimlerde herkes sosyalizme oy veriyor.
