Son aylarda sıklıkla hangi şirketin kaç çalışanını işten çıkardığını izliyoruz. İlk işten çıkarma haberleri çoğu ABD merkezli bankalardan geldi. Bunları Avrupa ve Uzak-Doğu’daki bankalar izledi. Kriz, üretimi vurmaya başladıkça imalat sanayi şirketlerinden benzer haberler almaya başladık. TÜİK’in son verileri 2008’in Kasım ayında, önceki yılın aynı dönemine göre, işsiz sayısında yaklaşık 650 bin artış olduğunu gösteriyor. Otomotiv ve yan sanayi, tekstil, hazır giyim sektörleri başta olmak üzere imalat sanayinde işten çıkarmalarda önemli bir artış var.
Her şeyden önce şunu söylemek gerekir. Türkiye’de işverenlerin kriz dönemlerindeki ilk tercihi çalışanlarını işten çıkarmak değil. Ben, bir işverenin krizdeki ilk adımının işçi çıkarmak olduğunu ve işçi çıkarmaktan memnun olacağını düşünmüyorum. Hele bu, bizim toplumumuzda daha zor. Genellikle, maliyetleri kısıcı başka önlemler alındıktan ve bunlar da çare olmadıktan sonra sözleşmeler feshediliyor. Tabii ki; bu aksini yapanların olmadığını göstermez.
Gelin şimdi, işten çıkarmaları seçeneklerin en sonuna itme konusunda özel sektöre yardımı olabilecek bazı alternatif uygulamalardan bahsedelim.
Doğal Küçülme: Doğal küçülme, işe alımların dondurulması ve zamanda emekli olan, istifa eden çalışanlardan boşalan pozisyonların doldurulmamasını öngörüyor. Aklınızdan geçenleri duyuyorum. Evet, bu çok uzun vadeli bir çözüm.
Ücret İndirimi: Birçok şirket bu yolu izliyor. Çalışanların da tercihi bu yönde. Araştırmalar çalışanların, işletmenin işçi sayısını % 20 azaltmak yerine, ücretlerde %20 (hatta daha üzeri) indirim yapmasını tercih ettiklerini gösteriyor.
Kısa Çalışma: Bu, son günlerde sık duyduğumuz kısa çalışma ödeneğinden daha basit bir uygulama. İşletme çalışma süresini, dolayısıyla ücretleri azaltıyor. Örneğin fabrikadaki vardiya sayısı üçten ikiye iniyor, üretime bir hafta ara veriyor ya da hafta sonları çalışma yapılmıyor. Volkswagen ve Audi geçtiğimiz gün bunu yapacaklarını duyurdular.
Erken Emeklilik: Sayıları az da olsa, emekliliğine az kalmış çalışanların erken emekliliğe teşvik edilmeleri muhtemel işten çıkarılacakların sayısını azaltmaya yardım edebilir. Tempo24’ün ekonomi sayfasında, Mercedes Benz Türk’ün bu alanda diğer şirketlere örnek olacak uygulamasını detayıyla okuyabilirsiniz.
Ücretli İzin: Çalışanların bir kısmı ya da tamamı kök ücretleri ödenmek üzere izne çıkarılıyor. Böylece, fazla mesai ücreti, yemek ve yol masrafları kısıldığı gibi bazı sabit masraflar da azalıyor.
Ücretsiz İzin: Bir yol da çalışanları ücretsiz izne çıkarmak. Diğer seçeneklerden sonuç alınamazsa, çalışanların bir kısmı ya da tamamı ücretsiz izne çıkarılabiliyor. Kısa süreli bu uygulamada, geçici de olsa önemli maliyet avantajı yaratılabiliyor.
Devlet Desteği: İçinde bulunduğumuz krizde bazı devletlerin ücretlerin bir kısmını üstlendiğini görüyoruz. Ayrıca sosyal güvenlik primleri ve vergi ödemelerinin ertelenmesi ya da hafifletilmesi işten çıkarmaları önleyici role sahip olabilirler. Kısa çalışma ödeneği, Türkiye, Fransa ve bazı AB ülkelerinin son dönemde ağırlık verdiği başka bir önlem.
Devletten beklentiler yüksek ama her şeyi de devletten beklememek gerekiyor. Uygun talep koşulları oluşana kadar, işten çıkarmaları azaltacak alternatif yöntemlerin aranması gerekiyor.