Geçen haziran ayında Pekin'e 300 km mesafedeki sahil kasabası Beidaihe ve çevresinde yaşayan Tesla sahiplerine 1 Temmuz'dan başlayarak iki ay boyunca araçlarını kasabada kullanmalarının yasaklandığı bildirildi[1] ve bu yasağa harfiyen uyacaklarına dair taahhütname imzalamaları istendi.

Beidaihe, partinin üste düzey yöneticilerinin sayfiye yeri. Mao'nun 1953'den itibaren yazları gitmeye başladığı kasaba zamanla Çin'in bir anlamda gayri resmi yazlık başkenti oldu. Her yıl Ağustos ayında partinin ileri gelenleri burada bir araya gelip gündemdeki önemli konuları istişare ediyorlar.

Çin'in yeni lideri ekim ayında yapılacak Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) 20. Kongresi'nde belirlenecek, ama kongre büyük ölçüde formalite. Önemli kararlar aslında önümüzdeki ay Beidaihe'da netleşmiş olacak.

* * *

Çin Halk Cumhuriyet'ini (ÇHC) 27 yıl boyunca mutlak tek lider olarak yöneten Mao 1976'da ölümünün ardından kaos içinde yoksul bir ülke bırakmıştı.

Halefi Deng Xiaoping, Mao'nun doğmacılığının aksine "Kara kedi beyaz kedi hiç fark etmez fareyi yakalıyorsa iyi kedidir (黑貓白貓, 能抓耗子的就是好貓)" veciz sözüyle sık sık dile getirdiği gibi pragmatik bir faydacıydı. Ekonomiyi bugünlere getiren dönüşümü gerçekleştiren Reform ve Açılım (改革开放) politikasını başlattığında dünya toplam GSYİH (Gayri safi Yurtiçi Hasıla)'sı içindeki Çin'in payı yüzde 1'e düşmüştü (Bugün bu oran yüzde 18.6).[2]

Mao döneminden ağzı yandığından mutlak tek adam yönetimi yerine kolektif liderliği savunan Deng Xiaoping'in en önemli icraatlarından biri de devlet başkanlığını 10 yılla (2x5) sınırlamak olmuştu. 1982'de yapılan bu düzenleme Deng'den sonraki iki başkan Jiang Zemin ve Hu Jintao tarafından titizlikle uygulandı.

Onların ardından 2012 sonunda liderliği devralan Xi Jinping ise 2018'te yapılan 13. Ulusal Halk Kongresi'nde bu sınırlamayı kaldırdı.

Bu kural yürürlükte olsaydı ekim ayında yapılacak olan 20. Kongre'den sonra görevlerini kesinlikle yeni başkana bırakacaktı.[3]Oysa şimdi muhtemelen böyle olmayacak.

* * *

Daha 6-7 ay öncesine kadar Xi Jinping'in üçüncü kez seçileceğine yüzde yüz gözüyle bakılıyordu. Şimdi aynı kesinlik söz konusu değil. Ülkede uygulanan çok sıkı Covid-19 tedbirleri nedeniyle Şangay başta olmak üzere pek çok şehirde milyonlarca insan haftalarca karantinada kaldı. Üretim ve ihracat önemli ölçüde etkilendi. Bunu gerileyen büyüme ve artan işsizlik rakamlarında görmek mümkün.

2022 için büyüme hedefi yüzde 5.8 olarak belirlenmişti. Oysa ilk çeyrekteki büyüme yüzde 4.8 oldu. İkinci çeyrekte ise küçülme bekleniyor. Yıl genelinde büyümenin yüzde 2 seviyesini geçmeyeceği görüşü hakim. Salgının en kesif olduğu 2020 yılı oranının bile altında bir rakam bu.

Kaynak: Dünya Bankası

Halının altına süpürülmüş olan kronik iç borç sorunu ve emlak sektöründeki krizin üstüne gelen bu olumsuzlukların ÇKP içinde Xi Jinping'in liderliğinin sorgulanmasına yol açması da kaçınılmaz.

* * *

Görünüşe göre Xi'nin yeniden başkan seçilip seçilemeyeceğinde üç isim belirleyici olacak. Bunların ikisi en yakınındaki iki çalışma arkadaşı. İlki Wang Qishan. Şu anda devlet başkan yardımcısı görevinde bulunuyor. Yaş haddinden dolayı resmi olarak Politbüro üyesi değil. Ama istediği zaman politbüro hatta politbüro yürütme komitesi toplantılarına çat kapı katıldığı biliniyor.

Xi Jinping Mao döneminde "Dağlara ve Kırsala Gidiş Hareketi (上山下乡运动)" programı çerçevesinde 1969-75 arasında biraz da zorunlu olarak Shaanxi Eyaletindeki Liangjiahe adlı bir köyde yaşayıp çalışmış ve mağaradan bozma bir evde kalmıştı. Wang Qishan işte aynı dönemde onunla birlikte olan hatta aynı mağarada yaşayan öğrencilerden biriydi. Dostlukları o zamandan beri devam ediyor.

ÇKP'nin 20. Kongresinde yeni başkan belirlenecek.

İkinci kilit isim ise 7 kişiden oluşan Politbüro Yürütme Komitesi'nin de üyesi olan Wang Huning. Partinin ideoloğu. Xi dahil son üç başkana danışmanlık yapmış, belli başlı politikaların şekillendirilmesine katkıda bulunmuş bir kişi.

"Aydınlanmış bir otokrasi"nin ("rasyonel otokrasi" diye de okunulabilir) Çin için en doğru yönetim olduğuna inanan Wang başkanın iki dönem değil uzun süre görevde kalmasının istikrar için şart olduğu düşüncesinde.

ÇKP'nin tepe yürütme organı olan Politbüronun 25 üyesinin çoğunluğu Xi'nin seçtiği kişilerden oluşuyor. Ama unutmamak gerekir ki ÇKP bir kadro partisi. Partinin tepe pozisyonlarında bulunanlar lise ya da üniversite çağlarında partiye girmiş, parti okullarında ideolojik eğitim almış, partinin ve devletin çeşitli kademelerinde ve ülkenin farklı bölgelerinde çalışmış kişiler. Dolayısıyla onların lidere olan sadakatini epi topu taşrada 3-5 yıllık siyasi geçmişi olup genel başkanın takdiriyle listeye konup meclise giren yerli siyasetçilerimizin lidere bağlılığıyla karıştırmamak gerekir. Yani "Xi'nin "adamı" olan isimler partinin bekası için pekala ondan vazgeçebilir.

Üçüncü isim ise ÇKP'nin ikinci adamı konumunda olan ve önceki başkan Hu Jintao'nun ekibinden Li Keqiang. Halen başbakanlık görevini de yürüten Li son 6 ayda ekonomiyle ilgili tedbirler ve uygulamalar vesileyle neredeyse her gün kamuoyu önüne çıktı. Sıkı karantina tedbirleri konusunda Xi ile aynı görüşleri paylaşmadığı izlenimi veriyor.

Her şeye rağmen Xi Jinping'in yeniden seçilme ihtimali yüzde 50'den fazla gözüküyor. Ancak seçilse bile partinin ana yürütme organlarına (politbüroya ve politbüro yürütme kurulu) girecek isimlerin belirlenmesinde çok daha az etkisi olacak.

Deng Xiaoping 1984 Temmuz'unda kızı ve torunlarıyla Beidaihe'da.

* * *

Tesla konusuna dönecek olursak… Bu araçlardaki gelişmiş kamera sistemlerinin casusluk amacıyla kullanılabileceği endişesi var. Teslaların Çin'de askeri tesislere girmesi geçen yıl yasaklamıştı. Şirket bunun üzerine yaptığı açıklamada Çin'de satılan tüm araçların topladığı verilerin Çin'deki veri merkezinde saklandığını ve hiçbir şekilde ülke dışına çıkmasının söz konusu olmadığını ifade etmişti. Üstüne Elon Musk da topa girdi, "Tesla'nın Çin'de ya da başka ülkede casusluk yapması söz konusu değil. Böyle bir şey olsa şirket kapatılır" dedi. Tesla'nın Şangay'daki fabrikası zaten Çin'in denetimine açıktı. Ama anlaşılan bu açıklamalar yeterli olmamış ki Tesla kullanımı Beidaihe'da geçici olarak yasaklandı.

Kim bilir belki de "paranoyak olmak gözetlenmediğin anlamına gelmez" sözünün bir hikmeti vardır.

[1] Reuters, Tesla cars barred for 2 months in Beidaihe, site of China leadership meet, 20 Haziran, 2022

[2] China: share of global gross domestic product 2027 | Statista ve China Percent of world GDP - data, chart | TheGlobalEconomy.com

[3] Kongrede aslında ÇKP genel sekreteri seçiliyor. Parti genel sekreteri aynı zamanda Parti Merkezi Askeri Komisyonu başkanlığını (başkomutanlık diye düşünülebilir) ve devlet başkanlığı görevlerini de üstleniyor. Devlet başkanlığı bunlar içinde en az önemli olanı. Ama güçlü bir lider olmak için bu üç unvanı birden taşımak gerekli.