Uğur Gürses*
Bayramda Merkez Bankası’nın artan nakit talebini karşılamak için piyasaya banknot sürmesini “banka karşılıksız para mı sürüyor?” diye karşılayanlar oldu. Bunun yanlış olduğunu anlatalım.
Merkez Bankası’nın yarattığı ve piyasaya sürdüğü paranın ölçüsü PARA TABANI‘dır.
Para Tabanı terimi “Emisyon + Bankaların Merkez Bankası’nda tuttuğu mevduattan” oluşur.
Para tabanı tutarı 17 Ağustos Cuma kapanışı itibariyle 204.9 Milyar TL‘dir.
Açılımı da: 180.7 milyar TL Emisyon + 24.2 milyar TL Banka Mevduatıdır
Diyelim ki nakit para talebi bu tablonun üzerine yine 10 milyar TL arttı; bu durumda, Merkez Bankası’nın açık piyasa işlemlerinden hiçbir şey yapmadığı varsayımı ile Emisyon=190.7 milyar TL olur, Banka mevduatı da= 14.2 milyar TL’ye düşer. Yani bankalar Merkez Bankası’nda tuttukları mevduattan nakit çekmiş olur. Bunu da ATM’lerine yerleştirirler.
Eğer bankaların mevduatı nakit talebine yetişmezse ne olur? Merkez Bankası Açık Piyasa İşlemleri ile bankalara para verir; ne karşılığında? Bankaların elinde bulunan devlet tahvilleri karşılığında repo yapar. Ya da teminat olarak tutarak da. Yani karşılıksız para basılmaz.
İşte buradan en kritik soruya geliyoruz:
Soru şu 204.9 milyar TL’lik Para Tabanı’nın kaynağı nedir? Yani Merkez Bankası bugüne kadar yarattığı paranın kaynağı nedir? Ne karşılığı bu para piyasaya sürülmüştür?
Para Tabanı tanımının kaynakları şöyledir:
PARA TABANI= NET İÇ VARLIKLAR + NET DIŞ VARLIKLAR
Anlamlı şudur: Merkez Bankası parayı döviz veya altın karşılığında mı yarattı, yoksa “iç varlık” yani kredi vererek mi?
Tekrar sayılara dönelim:
Merkez Bankamızın 17 Ağustos itibariyle 204.9 Milyar TL‘lik Para Tabanı’nın karşılığı şöyledir: 173.6 milyar TL NET DIŞ VARLIK, 31.3 milyar TL NET İÇ VARLIK.
Yani Merkez Bankası’nın yıllar içinde piyasa sürdüğü 204.9 milyar TL’nin yüzde 85’i dış varlık karşılığında, yüzde 15’i iç varlık karşılığında yaratılmıştır.
Hala “karşılıksız para bastı” diyen varsa; bankanın net döviz pozisyon fazlasının kabaca 30 milyar dolar olduğunu hatırlasın: Bunun karşılığının da kabaca 173 milyar TL yaptığını da. Yani NET DIŞ VARLIK.
Hani ille de “ben altınla ölçerim arkadaş” diyen olursa diye not düşeyim: 30 milyar dolarlık net döviz varlığı kabaca 770 ton altına karşılık geliyor.
Meraklısına not:
Tarihsel gelişim içinde özellikle de 2013 sonrasında Merkez Bankası’nın para yaratma kapasitesinde NET İÇ VARLIKLARA doğru dönen bir eğilim gözleniyor. 2015’te NET DIŞ VARLIKLAR’ın payı yüzde 95-100’lerde olduğunu hatırlatalım.
*Bu yazı, Uğur Gürses'in kişisel internet sitesinde yayınlanmıştır.
