- Prof. Dr. Ersan Şen
Tutuklu vekiller sorunu
Ülkemiz ceza yargılamalarında bir tedbir olarak sık ve uzun süreli uygulanan, yargılama yerine geçen ve toplum tarafından hatalı bir anlayışla ceza gibi benimsenen tutuklama tedbiri, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkını, masumiyet/suçsuzluk karinesini ve dürüst yargılanma hakkını tehdit eden en önemli tehlikedir. Demokratik hukuk devleti anlayışına ve bağlı olunan uluslararası sözleşmelere ters düşen tutuklama tedbiri uygulamasından bir an önce vazgeçilmesi gerektiği, bunun yerine adli kontrol tedbiri ile yargılamaların süratlendirilmesinin doğru olacağı her zaman söylenmektedir. Ancak henüz ülkemiz uygulaması ve kurallar bu anlayışa uygun hareket etmekten uzaktır.
Halkı temsil eden vekillerin, kendilerini seçenlerin iradelerini en iyi şekilde, baskı altında kalmaksızın ve engellenmeksizin, özgürce parlamentoda temsil edip kullanabilmeleri, yasama faaliyetlerine bulunup, halkı ve kendilerini seçenleri iradelerini en doğru şekilde yansıtabilmeleri amacıyla kabul edilen, fakat ülkemizde ayrıcalık ve suç işleme özgürlüğü düzeyine indirgenecek basitlikte ele alınıp tartışılan, sürekli kısıtlanmaya çalışılan yasama dokunulmazlığı konusunda, milletvekillerinin tutukluluğu ile ortaya çıkan sorunun çözümü için yasama dokunulmazlığını daraltmak yerine genişletmek amacıyla çözüm bulunmaya çalışılarak çelişkiye düşüldüğünü de dikkatlere sunmak istiyoruz. Bu manzarayı, yasama dokunulmazlığının olması gerektiğine inanan bir hukukçu olarak, Türk hukukunda yaşanan istikrarsızlığa ve geçici güncel çözümlerle sorunları halletmeyi yönelik iradenin birden bire nasıl ortaya çıkabildiğini göstermek amacıyla sunmaktayız.
Şimdi, halkın iradesini temsil etmek amacıyla aday olma ve seçilme kabiliyeti olup da milletvekili seçilenlerden bazılarının devam eden tutukluluk halleri, özellikle maalesef hukuki tartışmalar yerine siyasi bazı mülahaza ve şu an gündemde bulunan Anayasa değişikliğinde halkın temsili demokrasiye tam katılımının sağlanmaya çalışılması endişesi ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin gündemine taşınmıştır. Olması gereken ise, tutuklama tedbiri sorununa bu derece kısmi ve dar açıdan bakılmasından ziyade, tüm toplumu kapsayacak ve ceza yargılamalarını iyileştirecek usullerin bulunup uygulanmasıdır. Ancak ülkemizde ortaya çıkan gündem tartışmalarına hemen bulunması amaçlanan pratik çözümler, maalesef Türk hukukunda beklenen istikrarın ve iyileşmenin gerçekleşmesinin önüne geçmektedir.
Milletvekillerinin tutukluluklarının önüne geçip, Meclis’e gitmeleri suretiyle kendilerini seçenlerin iradelerini kullanmalarının yolu, şu an için ya Anayasa m.14/1 ve 83/2’de yapılacak değişiklik veya Ceza Muhakemesi Kanunu m.100 ya da Milletvekili Seçimi Kanunu’na eklenecek daimi ya da geçici bir hükümle bulunmaya çalışılmaktadır. Anlaşıldığı kadarıyla, bu konuda her bir parti veya bakanlar kurulu taşın altına elini koymak yerine, Meclis’te temsil edilen tüm siyasi partilerin grupları ortak bir teklif sunmayı tercih edeceklerdir. Bu usul, kamuoyunda “Şike Kanunu” olarak bilinen 6222 sayılı Kanun’da yapılan değişikliklere benzetilebilir.
Şu an için Anayasa’nın yukarıda bahsedilen hükümlerinde değişiklik yapılması hem usul ve hem de esas açısından zor gözükmektedir. Bu sebeple, muhtemelen tutuklu milletvekili sorunu Ceza Muhakemesi Kanunu veya Milletvekili Seçimi Kanunu’nda yapılacak değişiklikle çözülmeye çalışılacaktır. Umarız ülkemiz uygulamasında tutuklama tedbirini eleştirirken, kantarın topuzu kaçırılıp her ne suç olursa olsun milletvekillerinin tutuklanamayacağına dair bir hüküm getirilmez. Bu tür bir düzenleme, eşitlik ve adalet ilkelerine aykırı olacağı gibi, suçüstü halinde örneğin kasten insan öldürme suçu işlediği iddiası ile karşı karşıya kalan milletvekilinin tutukluluğunu da engelleyecektir. Bu nedenle, en azından kasten insan öldürmeye dair suçüstü hallerini, ağır cezalık bazı suçüstü hallerini istisna tutan veya bu istisnalar yerine tutukluluk süresini eşitlik ilkesine aykırı olmayacak şekilde sıfatları itibariyle milletvekilleri bakımından sınırlayan bir düzenleme öngörmek daha isabetli olacaktır. Ancak belirtmeliyiz ki, ülkemizin en büyük sorunu bu tür ayrıcalık öngören düzenlemelerle soruna çare bulmaktan ziyade bir tedbir olarak tutuklama uygulamasını İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi m.5, Anayasa m.19, CMK m.100 ve 101 ile İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi emsal kararlarına uygun hale getirmektir. Asıl çözüm buradadır. Aksi halde, halkın iradesini temsil etseler bile vekillerine ayrıcalık gösterilen asiller ciddi bir hukuk sorunu ve ayırımcılığı ile karşı karşıya kalacaklardır. Yasada yapılacak bu düzenleme, milletvekillerinin tutukluluk sorununu belki o an için çözecek, fakat tutuklama tedbirindeki asıl sorunu ortadan kaldırmayacaktır.
Buradaki sorun, çıkarılacak kanunun Anayasa’ya aykırılığının iddia edilmesi halinde, kanun hükmünün iptal edilinceye kadar yürürlükte kalarak, şu an tutuklu olan vekillere uygulanıp, her durumda tahliyelerin gerçekleşmesi değil, mahkeme ve hâkimlerin, çıkarılacak kanuna rağmen mevcut Anayasanın m.14/1 ve m.83/2 hükümlerini esas almak suretiyle milletvekili sanıkların tutukluluklarına son verip vermeyecekleridir. Çünkü mahkeme ve hâkimler, “normlar hiyerarşisi” prensibi uyarınca kanunlardan önce Anayasa hükümlerini dikkate alıp uygulamak zorundadırlar (Anayasa m.11 ve m.138/1).
Anayasanın 14. maddesi ile 83. maddesinde değişiklik yapılmaksızın yasa değişikliği ile tutuklu vekiller sorununa çözüm bulmak, kanaatimizce normlar hiyerarşisine ve bu ilkeyi düzenleyen Anayasa m.11’e aykırı değildir. Çünkü Anayasa’nın 14 ve 83. maddeleri, soruşturmasına seçimden önce başlanılmış olmak kaydıyla Anayasa m.14’ü ihlal ettiği iddia edilen eylemler ve ağır cezalık suçüstü halleri konusunda tutuklama tedbirine başvurmayı ve bu konularda kısmi veya tam tutukluluk yasağı getirecek kanunlara rağmen hâkim ve mahkemelere, tutuklama tedbirine başvurmayı emretmemekte ve hâkim ile mahkemeleri, tutuklama tedbirine başvurmakla yetkili kılmamaktadır. Anayasa’nın ilgili hükümleri, genel ve çerçeve düzenleme öngörmenin yanında, kanun koyucunun iradesini de ortadan kaldırmamaktadır. Kişi hak ve hürriyetlerini genişletmeye yönelik kanunlar, Anayasa’da mutlak emredici hükümlerle önlenmedikleri müddetçe çıkarılabilirler. Çünkü Anayasa m.83’e göre, seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen milletvekili, Meclis’in kararı olmadıkça tutulamayacağı, sorgu çekilemeyeceği, tutuklanamayacağı ve yargılanamayacağı halde, ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ile seçimden önce soruşturulmasına başlanılmak kaydıyla Anayasa m.14’de sayılan halleri bu sınırlamanın dışında bırakmıştır. Ancak bırakırken, Anayasa m.138 ile teminat altına alınan hâkim ve mahkemelerin bağımsızlığını ortadan kaldıracak şekilde de hâkim veya mahkemelere bu iki istisnai durumda tutuklama tedbirine başvurmayı emretmemiştir. Tüm bunlar ışığında, Anayasa’da değişikliğe gidilmeksizin sadece yasa değişikliği yolu ile tutuklu vekillerin sorununu çözmek mümkün olabilecektir. Ancak bu tür bir değişiklik, tutuklama tedbiri ile ilgili ülkemizde devam eden sorunu çözmekten şimdilik uzak kalacaktır.
Belirtmeliyiz ki, “katalog suç” belirlemesi, yani suç sınırlaması yapmaksızın milletvekili tarafından işlendiği iddia olunan suçun tipi ve ağırlığı ne olursa olsun tutuklama tedbirinin uygulanması yasağını kabul etmek, milletvekili adayı olabilme ve seçilebilme şartlarının gözden geçirilmesi gereğini gündeme getirebilir. Aksi halde, adaletten kaçtığı ve yakalanmadığı için daha önce milletvekili adayı olup seçilmeye engel olabilecek şekilde suç işlediği sabit olmayalar, masumiyet/suçsuzluk karinesi uyarınca milletvekili adayı olup seçilebilecekler, bundan sonra yargılansalar bile suçun ağırlığına bakılmaksızın dokunulmazlıkları kaldırılmadığı veya milletvekili sıfatları son bulmadığı sürece bu kişiler serbestçe hareket edebileceklerdir. Bu durum, maalesef tutuklama tedbirini usule uygun tatbik etmediği için yasal değişiklik zorlaması ile karşı karşıya kalan toplumun düzen ve barışını tehlikeye düşürebilir, vicdanları yaralayabilir.
