Türk ekonomisi yüzde 6.2 küçüldü

Krizin ilk etkilerinin hissedildiği 2008’in son çeyreğinde Türkiye ekonomisi yüzde 6.2 oranında küçüldü. Türkiye'de böylece 2001 dördüncü çeyrekten bu yana ilk kez bir küçülme yaşanmış oldu. 

Dış açıkta rekor düşüş

Daralma derinleşecek

TOOB: Küçülme 2009 ilk çeyrekte de sürecek

TÜSİAD: "Meclis gerçek bir bütçe çıkarmalı"

Mart ayı ihracatı yüzde 35 geriledi

Dünya genelinde ekonomiler rekor küçülmeler yaşarken ve resesyonla boğuşurken Türkiye de küçülmeden nasibini aldı. 27 çeyrektir büyüme yaşanan ekonomide krizin etkisiyle 7 yıl sonra daralma görüldü. Ekonomi çeyrek bazında en son 2001'in dördüncü çeyreğinde yüzde 9.8 oranında daralmıştı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2008'in son çeyreğinde yüzde 6.2 daraldı. 2008'in tamamında ise ekonomi yüzde 1.1 büyüdü. Türkiye ekonomisi 2008 yılının üç çeyreğinde sırasıyla yüzde 7.3, yüzde 2.8 ve yüzde 1.2 büyümüştü. 2008 yılı büyüme hedefi yüzde 4 olarak belirlenmişti. Analistler, ekonominin dördüncü çeyrekte yüzde 5.8 küçülmesini, yıl genelinde ise yüzde 0.7 büyümesini bekliyordu.

Üretim yöntemiyle hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) tahmininde, 2008 yılı dördüncü üç aylık dönemde ekonominin büyüklüğü 24 milyar 448 milyon lira olarak belirlendi. 2008 yılı GSYH değeri ise 102 milyar 328 milyon lira oldu.
Türkiye ekonomisi en son 2001 yılında yüzde 9,5 oranında küçülürken, 2002'de yüzde 7,9, 2003'de yüzde 5,9, 2004'de yüzde 9,9, 2005'de yüzde 7,6, 2006'da yüzde 6 ve 2007'de yüzde 4,7 ve 2008 yılında da yüzde 1,1 oranında büyüdü. 

Kuru düşük tutan TÜİK halkı zengin gösterdi

Milli gelir 10 bin doların üzerinde

Açıklanan sonuçlara göre Türkiye'nin milli geliri, 2008 yılı itibariyle 741.8 milyar dolara, Türkiye'de kişi başına düşen milli gelir de 10 bin 436 dolara ulaştı. Milli gelir 2004'te 392,9, 2005'te 483.9, 2006'da 530.6, 2007'de 648.8 milyar dolardı.

Kişi başına milli gelir ise ilk kez 10 bin doları geçti. 2008'de 10 bin 436 dolar olarak hesaplanan kişi başına milli gelir, 2003'te 4 bin 531, 2004'te 5 bin 779, 2005'te 7 bin 27, 2006'da 7 bin 609 ve 2007'de ise 9 bin 191 dolar düzeyindeydi.

Büyüme rakamları revize edildi

TÜİK 2007 ve 2008 verilerinin tamamında revizyona gitti. Buna göre 2007 birinci çeyrek yüzde 8.1'e, 2007 ikinci çeyrek yüzde 3.8'e, 2007 üçüncü çeyrek ise yüzde 3.2, 2007 son çeyrek ise yüzde 4.2 büyüme yönünde revize edilirken 2007 yılının tamamı yüzde 4.5 büyümeden yüzde 4.7'ye revize edildi. Büyüme 2008 birinci çeyrekte yüzde 7.3'e, ikinci çeyrekte yüzde 2.8'e, üçüncü çeyrekte ise yüzde 1.2 büyüme yönünde revize edildi.

‘Piyasa üzerinde etkisi olmaz’

JP Morgan tarafından büyüme rakamları ile ilgili yayımlanan raporda, Türkiye ekonomisinin 2001 yılından bu yana ilk kez küçüldüğüne dikkat çekildi. Yüzde 6.2'nin piyasa beklentilerinden kötü olduğuna işaret eden JP Morgan, buna karşın 2008 yılı genelindeki yüzde 1.1'lik büyümenin ise önceki çeyreklerdeki revizyonlardan sonra beklentilerden iyi çıktığını yazdı.

JP Morgan, bu rakamların piyasa üzerinde herhangi bir etkisinin olmasının beklenmediğinin de altını çizdi.

Tüketim yüzde 4.6 azaldı

2008'in son çeyreğinde krizin etkisiyle tüketimdeki gerilemenin hızlandığı görüldü. Üçüncü çeyrekte yüzde 1.8 azalan tüketim, son çeyrekte yüzde 4.6 geriledi. 2008'in tamamında ise tüketim yüzde 0.3'lük artış kaydetti.

Özel durdu kamu harcadı

Kriz özel sektör yatırımlarını da vurdu ve son çeyrekte bu kalemde yüzde 23.5'lik daralma meydana geldi. Yıın tamamında da yüzde 7.3'lük düşüş oldu. Kamunun yatırım harcamalarında ise son çeyrekte yüzde 15.9'luk artış olurken, bu rakam 2008'de yüzde 13.1 arttı.

Tüketim azalırken, kamunun devreye girdiği görüldü. Kamunun tüketim harcamaları son çeyrekte yüzde 6.1 arttı. 2008'in tamamındaki artış yüzde 1.8 olarak gerçekleşti.

Geçen yıl en yüksek büyüme mali aracı kuruluşlarda oldu

Geçen yıl sektörel bazda en yüksek büyüme, sabit fiyatlarla yılın tamamında yüzde 9,1 ile mali aracı kuruluşların faaliyetinde yaşandı.

Yılın tamamında tarım yüzde 4,1, balıkçılık 3,6, madencilik ve taşocakçılığı yüzde 5,4, imalat sanayi yüzde 0,8, elektrik, gaz, sıcak su üretimi ve dağıtımı yüzde 3,8, oteller ve lokantalar yüzde 0,2, ulaştırma, depolama ve haberleşme yüzde 1,6 oranında büyüdü.

Büyüme, konut sahipliğinde yüzde 2,3, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri yüzde 6,8, kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik yüzde 0,9, eğitim yüzde 0,7, sağlık işleri ve sosyal hizmetler yüzde 3, diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri yüzde 1,7, eviçi personel çalıştıran hanehalkları yüzde 5,7, dolaylı ölçülen mali aracılık hizmetleri yüzde 8,4 oranında arttı. 

Son çeyrekte de en çok mali aracı kuruluşlar büyüdü

2008 yılının son çeyreğinde en büyük büyüme yüzde 9,5 ile mali aracı kuruluşların faaliyetlerinde görüldü. Tarım, avcılık ve ormancılıkta yüzde 4,6, madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 2,7, oteller ve lokantalarda yüzde 4,3, konut sahipliğinde yüzde 3,5, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetlerinde yüzde 3,8, kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik yüzde 0,6, eğitim yüzde 1,6, sağlık işleri ve sosyal hizmetler yüzde 1,9, diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri yüzde 0,7, eviçi personel çalıştıran hane halkları yüzde 2,9, dolaylı ölçülen mali aracılık hizmetleri yüzde 9,2 oranında büyüdü.

Son çeyrekte en yüksek gerileme ticarette oldu

Sektörel bazda bakıldığında son çeyrekte en büyük daralma yüzde 15.4'le toptan perakende ve ticarette görüldü. Onu yüzde 13.4 daralmayla inşaat ve yüzde 10.8'le imalat sanayi izledi. Vergi-sübvansiyon kaleminde krizin etkisiyle yüzde 9.8'lik küçülme yaşandı. Tarımda yüzde 4.6'lık büyüme meydana geldi.

2007'de yüzde 7 daralan tarım, avcılık ve ormancılık kalemi 2008'de 4.1 büyüdü. İmalat sanayi 2007'de yüzde 5.6 büyüme sonrasında 2008'in tamamında yüzde 0.8 büyüme gerçekleştirdi. İnşaat sektörü ise 2007'de yüzde 5.7 büyümeden sonra 2008'de yüzde 7.6 daralma yaşandı.

Yıllık bazda en yüksek gerileme inşaatta yaşandı

2008 yılında sektörel bazda en büyük gerileme yüzde 7,6 ile inşaat sektöründe yaşandı. Aynı yıl toptan ve perakende ticaret yüzde 0,9 ve vergi sübvansiyonda yüzde 0,4 gerileme görüldü.

Yllık bazda 2007'de yüzde 5.7 büyüyen toptan ve perakende ticaret 2008'de yüzde 0.9 daraldı. Mali kuruluşların faaliyeti 2007'de yüzde 9.8 geliştikten sonra 2008'de yüzde 9.1 büyüme gerçekleştirirken 2007'de yüzde 13.9 büyüyen gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri 2008'de yüzde 6.8, 2007'de yüzde 4.8 büyüyen sektörler toplamı kalemi de 2008'de yüzde 1.7 büyüme gösterdi. Vergi sübvansiyon kalemi 2007'deki yüzde 5.9 büyümesinden sonra 2008'de yüzde 0.4 daraldı.

TÜİK verilerine göre 2007 yılı ve son çeyrek üretim yöntemine göre sabit fiyatlarla sektörel büyüme hızları yüzde olarak şöyle: 

                      2007      2007    2008          2008
SEKTÖR      SON                    SON  
                      ÇEYREK             ÇEYREK
Tarım             -6,7          -7,0     4,6             4,1

Sanayi             4,1           5,6   -10,8           0,8

İnşaat              0,3          5,7   -13,4          -7,6

Ticaret             7,3           5,7   -15,4          -0,9

Ulaştırma-
Haberleşme  8,3          7,1      -7,1           1,6

Mali
Kuruluşlar      7,8          9,8        9,5            9,1

Gayrimenkul
Kiralama         14,5        13,9     3,8            6,8

Konut
Sahipliği           1,0            2,1     3,5            2,3

Eviçi Personel 
Çalıştıran
Hanehalkları    12,7         12,2     2,9           5,7

Dolaylı Ölçülen
Mali Aracılık
Hizmetleri            7,1         9,0        9,2           8,4

Vergi
Sübvansiyonlar   5,5          5,9        -9,8         -0,4
GSYH                    4,2          4,7        -6,2          1,1


Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Sonuçları:

        Cari Fiyatlarla Gelişme Hızı     Sabit Fiyatlarla Gelişme Hızı
                                 GSYH                                GSYH
Dönem / (Milyon Lira) / (Yüzde) / (Milyon Lira) / (Yüzde)
2007 1.dönem(*) / 187.951 / 17,4 / 22.844 / 8,1
2007 2.dönem(*) / 203.280 / 10,7 / 24.581 / 3,8
2007 3.dönem(*) / 232.257 / 8,9 / 27.772 / 3,2
2007 4.dönem(*) / 219.691 / 9,1 / 26.057 / 4,2
2007 Yıllık(*) / 843.178 / 11,2 / 101.057 / 4,7
2008 1.dönem(*) / 215.846 / 14,8 / 24.518 / 7,3
2008 2.dönem(*) / 239.244 / 17,7 / 25.258 / 2,8
2008 3.dönem(*) / 262.905 / 13,2 / 28.104 / 1,2
2008 4.dönem / 232.149 / 5,7 / 24.448 / -6,2
2008 Yıllık / 950.144 / 12,7 / 102.328 / 1,1
(*) İlgili dönemlerde güncelleme yapıldı.

Büyüme sabit fiyatla izlenir

Milli gelir (GSMH) bir yıl içinde ülkede üretilen mal ve hizmetlerin parasal değeridir. Önce fiziki mal ve hizmet üretimi belirlenir. Sonra da cari fiyat ile (o yılın fiyatı ile) fiyatlandırılır.

Cari fiyat demek, enflasyondan şişmiş fiyat demektir. Cari fiyatlara bakarak gerçek mal ve hizmet üretimi ölçülemez. Onun için cari fiyat enflasyondan arındırılır. Bu yapılırken tüm malları içeren özel bir fiyat endeksi (deflatör) kullanılır.

Büyüme sabit fiyatla izlenir. Türkiye İstatistik Kurumu da (TÜİK) milli gelir hesaplarını 1987 yılını esas alarak, sabit fiyata dönüştürür.