Moskova'da geçen kış kendi binasından çıkarılan yürekli bir Rus tiyatro topluluğu yeniden izleyicileriyle buluşuyor. Teatr Doc, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin dahil herkesi acımasızca hicvediyor.
Teatr Doc'un sergilediği 'BerlusPutin' adlı oyunda, eski İtalya Başbakanı Silvio Berlusconi'nin beyni Vladimir Putin'e naklediliyor ve ortaya felaket bir tablo çıkıyordu.
İtalyan yazar Dario Fo'nun bir oyunundan uyarlanan güldürüde, Putin'i oynayan oyuncu vücuduna, Rus liderin sık sık çıplak göğsünü ülke televizyonunda sergilemesini taklit etmek için kauçuktan yapılma bir göğüs geçiriyor. Daha sonra da Harry Potter filmlerindeki ev cini Dobby'nin maskesini takıyor.
Böylece Putin'in yüzündeki kırışıklıklardan kurtulmak için yaptırdığı botoks tedavisi çok kötü bir sonuç vermiş görünüyor. Aslında güldürü öğeleri bir yana, oyun, çok daha kara bir mizah taşıyor.
Lucy Ash'ın BBC Türkçe'de yayımlanan habere göre, oyun Vladimir Putin ile bir manastıra atılan eski eşi Lyudmila arasındaki ilişki etrafında gelişiyor. Putin cinsel ilişkiye girmek istediğinde, Lyudmila, "Benim ırzıma geçemezsin, ben Rusya değilim." diyor.
'Kremlin'e tehdit mi?'
Teatr Doc'un binasından atılması başlangıçta bir siyasi ölüm cezası olarak görülmüştü. Olsa olsa 100 koltuklu bir tiyatro Kremlin için gerçekten de tehdit oluşturabilir miydi?
Bir zamanlar şık Puşkin Meydanı'ndaki bir bodrum katında oyunlar sahneleyen Teatr Doc, şimdi açık mavi Yelokhovskaya Katedrali'nden bir sokak ilerde, tek katlı küçük bir binada. Evsiz kalan grup, yıkıntı halindeki yapının tiyatroya dönüştürülmesi için Facebook sayfası üzerinden yardım çağrısında bulunmuştu.
Tiyatro, bugünlerde hummalı bir şekilde yeniden açılışına hazırlandı. Tiyatronun oyuncuları, yönetmenleri, mimarlar, öğrenciler ve seyirciler, yüzlerce kişi el verdi, dört koldan inşaat ve onarım işi yürütüldü. İnsanlar sandviç ve ev yemeği getirdi çalışanlara.
Grup eski mekanını Moskova kent yönetiminden kiralamış ancak geçen sonbaharda, (itfaiyenin talebi üzerine yaptırılan) ek bir acil çıkış kapısı imar planına aykırı olduğu gerekçesiyle sözleşme sonlandırılmıştı.
Teatr Doc, tahliye kararını temyize götürmüş, bu sırada binada faaliyetine izin verilmişti.
Bomba ihbarı bahane miydi?
Derken Aralık ayında bir gece Ukrayna'daki siyasi karışıklığa ve kanlı olaylara ilişkin bir belgeselden klipler göstermeye başladığında, aşırı görüşlü gruplarla mücadele eden özel polis birimi tiyatroyu bastı, herkesi avluya çıkmaya zorladı.
Önce bomba tehdidi olduğu söylendi. O gece seyirciler arasında olan Aleksey Krizhevsky, "Dışarda, biz eksi 15 derecede titrerken, uzun süre boyunca herkesin kimliği kontrol edildi. Bomba varsa bizi niye burada tutuyorsunuz, patlarsa hepimiz ölürüz diyorduk. Tuhaf bir durumdu zira bu sırada Kültür Bakanlığı'ndan bir yetkiliyle bir polis içerde saatlerce belgeselin tamamını seyretti." diyor.
Tanınmış oyun yazarı ve Teatr Doc'un yöneticisi Yelena Gremina, o gece Moskova'da değildi. Ama telefonla kendisine tiyatro çalışanlarından 3 kişinin tutuklandığı, dizüstü bilgisayarlarla diğer bazı malzemelerin alıp götürüldüğü haberi ulaştırıldı.
Gremina'ya kulak verelim:
"Tiyatro yağmalanmış gibiydi. Kapıyı tekmeleyerek açmışlardı. Botlarının izleri görülüyordu. Ofisi, soyunma odasını mahvetmişlerdi. Makyaj malzemeleri yerlere saçılmış, dekorlarımız tahrip edilmişti. Korkunç bir durum vardı."
Tiyatro ve Yelena Gremina hakkında "aşırı eğilimler benimsendiği" gerekçesiyle açılan ve sonra da düşen davayla ilgili olarak iki hafta boyunca soruşturma yürütüldü.
"Elbette yaptığımız işte aşırı eğilimli hiç birşey yoktu. Biz sadece ifade özgürlüğüne inanıyoruz. Ama erkesi gün Kültür Bakanlığı'ndan bazı şahıslar beni çağırdı ve bir dahaki sefere daha ağır şekilde cezalandırılacağımızı söyledi. Bu aptalca senaryoyu her kim hazırladıysa boyundan büyük bir işe kalkışmıştı." diyor Gremina.
'Kimsenin rol yapmadığı tiyatro'
Teatr Doc, Rusya'da günlük hayatın gerçeklerini cilalamadan yansıtıyor.
2002'de belgesel tarzı yazılarını sahneletebilecek bir tiyatro bulamayan bir grup yazar tarafından kurulmuştu Teatr Doc. Oyunların hemen hepsi gerçek insanlarla yapılan uzun mülakatlara dayalı sözlü çalışmalar.
Birçok oyunda rol alan genç oyuncu Anna Kotova, Teatr Doc'un kendisini, "kimsenin rol yapmadığı tiyatro" olarak nitelediğini anlatıyor. Ama mülakat yapılan kişinin sözlerinin kelimesi kelimesine koruyup aktarabilmenin, klasik Rus oyunlarındaki veya televizyon komedilerindeki diyalogları ezberlemekten çok daha zor olabildiğini söylüyor.
Yeni binadaki tıka basa dolu açılış gecesi sahneye çıkan sanatçılardan biri, yaşamının büyük bölümünü demir parmaklıklar ardında geçiren Marina Kleşhova.
Elinde gitarıyla sahnede ilerlerken "Ben Teatr Doc'tan korkmuyorum, tiyatro da benden korkmuyor" diyor.
Sovyet döneminden kalma, mahkumların gönderildiği bir sürgün yerinde çalınan, yılbaşı gecesine dair bol küfürlü bir ağıtı söylüyor. Seyirciler gayet memnun. Şarkı, sahnede ve ekranda müstehcen dil kullanılmasını yasaklayan yeni yasaya, alenen meydan okuyor. Kleşhova kalın sesiyle şarkı söylerken büyük tezahürat topluyor.
'Bir Saat ve 18 Dakika'
Teatr Doc oyunlarının yazarları ve yönetmenleri başlangıçta mahkumların çektiği zorluklar, göçmen işçiler, uyuşturucu bağımlıları ve HIV virüsüne yakalandıkları için dışlanan insanların hali gibi daha çok sosyal konulara odaklanmıştı.
Rusya yetkililerini sinirlendiren oyunlardan biri, vergi tahsildarlarını ve polisi 230 milyon doları zimmetlerine geçirmekle suçlayan avukat Sergei Magnitsky hakkındaki oyun olabilir. Yolsuzluğu ortaya çıkaran Magnitsky tutuklanmış ve gözaltında tutulduğu sırada büyük fiziksel acılar çektirilerek ölmüştü.
Mülakatlara ve mahkeme tutanaklarına dayanılarak hazrılanan oyunun "Bir Saat ve 18 Dakika" şeklindeki başlığı, Magnitsky'nin hücresinde tıbbi yardım verilmeden geçirdiği zamanı temsil ediyor.
Teatr Doc ne kadar ileri gidebilir?
Rusya Anayasası'nda sanat özgürlüğü resmen koruma altında. Ancak Ukrayna'daki savaş sürerken ve ruble değer kaybetmeye devam ederken Rusya belirsiz ve giderek de hoşgörüden uzaklaşılan bir dönem girmekte. Milliyetçilik tırmanırken Rus Ortodoks Kilisesi'nin etkisi de artıyor.
Tiyatronun Şubat ayında yeniden açılmasından hemen sonra Moskova kent yönetiminden, Gorki Parkı'na kablosuz internet hizmeti ve kiralık bisikletler getiren, tiyatroları onaran ve genellikle liberal muhalefetin desteğini toplayan Sergei Kapkov ile buluştum.
Kapkov, Moskova'nın "çok çeşitli görüşlere sahip yaratıcı insanlarla dolu, giderek büyüyen bir kent olduğunu" söyledi ve "yasalara uyduğu sürece" Teatr Doc'a karışmayacağını belirtti.
Israrla yeniden sordum: Hükümeti ve hatta cumhurbaşkanını eleştiren bir tiyatro bugünkü ortamda hayatta kalabilir mi?
Birden parlayarak "Ben Nostrodamus değilim; geleceği göremem" dedi.
Birkaç hafta sonra Kapkov görevini bıraktı. Nedenleri belirsiz. Ama birçok kimse Kapkov'un istifasını kötüye alamet olarak görüyor. Kapkov, Rusya'nın katı tutumlu Kültür Bakanı Vladimir Medinski'den çok daha liberal görüşlere sahipti.
Rus filmi Leviathan, Cannes ve Altın Küre'de ödüller almıştı ama, bir aileyi topraklarından atan, adı usulsüzlüklere karışmış bir belediye başkanını konu alan film, Medinski'nin hoşuna gitmemişti. "Bu tür olumsuz filmlerin bir daha asla resmi fonlardan yararlanamayacağını" söyledi.
Teslim olacak mı?
Ancak Teatr Doc hala sınır çizgilerinin zorlanabileceğine inanıyor. Geçtiğimiz haftalarda, Ukrayna'nın cepheye gönderdiği askerlere destek sağlayan bir askeri psikoloğun güncesini esas alan, Kiev'den bir sanatçının rol aldığı oyunu sahneledi. Polis baskını korkusuyla oyunun duyurusu yapılmadı.
Gelecek ay ise 2011 yılındaki Bolotnaya Meydanı gösterisine ilişkin bir oyun sahnelenecek. Bolotnaya Meydanı'nda onbinlerce kişi Vladimir Putin'in üçüncü dönem için devlet başkanlığına dönmesi aleyhinde gösteri düzenlemişti. Oyun, hapse atılan göstericilerin aileleriyle yapılmış mülakatlardan oluşuyor.
Teatr Doc küçük olabilir. Oyunları televizyondan yayınlanmıyor. Oyunun ancak bazı parçaları internetten izlenebiliyor. Ama grubun gerek ülke içinde, gerekse dışında ünü yaygın.
Tiyatronun yönetmeni Elena Gremina, küçük bir bağımsız tiyatronun bile önem taşıdığını; son birkaç aydır Rusya'nın her yerindeki insanların, Teatr Doc'un teslim olup olmayacağını dikkatle izlediğini söylüyor.
Gremina, "Yeni binamız için internette para toplarken binlerce kilometre ötede, Blagoveşçensk, Nizhniy Novgorod ve Novosibirsk'te yaşayan insanlardan 200-300 ruble (5 dolardan az) kadar bağışta bulunanlar oldu. Bu insanlar belki tiyatromuza hiç gelmedi ama bizim var olduğumuzu bilmeleri önemli." diyor.
