Soru: Merhabalar, 1,5 yaşında bir oğlum var ve kendi yaşındaki çocuklara, daha büyük olanlara vuruyor bu davranışını nasıl unutturabilirim? Eline geçeni dışarıya atıyor. Yardımcı olursanız sevinirim.
Gönderen: Şeref T.
Cevap
Sevgili Şeref Bey,
Çocuğunuzun vurma davranışı gösterdiğinden bahsetmişsiniz. Zaman zaman çocuklar bizim istemediğimiz bu tarz davranışlar gösterebilirler. Önemli olan bu tür hareketlerin onların davranışlarına tamamen yerleşmeden önce önlem alabilmek, bu tür davranışlarını azaltmak/ yok etmek için çaba göstermektir. Olumsuz, istenmeyen davranışlarla ilgili yapılabilecekleri şu başlıklar altında incelemek mümkündür: Davranışın nedenini anlamak, davranış öncesi yapılabilecekler, davranış anında yapılabilecekler ve davranış sonrasında yapılabilecekler. Oğlunuzun vurma davranışı da bu başlıklar altında inceleyeceğiz.
Olumsuz/istenmeyen davranışın nedenini anlamak: Bu yaş grubu çocuklar; karşı gelme ve itiraz davranışları gösterirler, bağımsızlaşma sergilerler, başkalarının davranışlarını taklit ederler, kıskançlık gibi çeşitli duyguları göstermeye başlarlar. Bütün bu gelişimsel özelliklere bakacak olursak, oğlunuz bunlardan dolayı bu vurma davranışını sergiliyor olabilir. Ancak bu sorunu engellemek için önce neden bu davranışı yapıyor onu anlamanız gerekiyor. Kıskandığı için, kendisini güvende hissetmediği için ya da başkasından gördüğü için vurma davranışını sergiliyor olabilir. Tabi ki çocuğunuzun içinde bulunduğu gelişim dönemi özelliklerinin yanı sıra onun kişisel özelliklerini de dikkate almak gerekir.
Olumsuz davranışın neden kaynaklandığını anlamaya çalışırken, çocuğun gelişim seviyesi, yaşı, davranışın ortaya çıktığı zaman gibi farklı verilere bakmak gerekir. Her çocuk için, onun kişiliğini de göz önüne alarak farklı yöntemleri kullanmak daha doğru olacaktır.
Tüm bunların yanı sıra sorun olan bir davranışla karşılaşıldığında izlenebilecek bazı basamaklar vardır; Bunu vurma davranışı üzerinden incelersek;
Olumsuz/istenmeyen davranış öncesi yapılabilecekler: Öncelikle sorun olan davranışı tanımlamak gerekir: "Çocuğun sorun olan davranışı nedir?". Bu davranışın ifade edilmesi ve bu tanımın çocuğun etrafındaki tüm yetişkinler için aynı olması önemlidir. Örneğin; çocuk arkadaşlarına vuruyor. Vurmak o çocuktaki öfkenin/kızgınlığın başka birisi üzerindeki ifadesi şeklinde gelişiyor.
Davranışı tanımladıktan sonra o davranışı gözlemlemek gerekir: Uygun olmayan davranışa yönelik bir yöntem izlemeye karar vermeden önce, o davranışa ilişkin tüm verileri toplamak gerekir. Davranış ne zaman, nasıl, nerede, kimlerle ve neden oluşmakta. Davranışa yönelik bir hareket planı oluşturmadan önce birkaç gün gözlem yapmak, sağlıklı verilerin elde edilmesi için önemlidir. Örneğin; "Genelde ne zaman vuruyor?" – sabahları, anne-babadan ayrıldığında, kendisine birşey yapıldığında vb. "Davranışı tetikleyen nedir?"- istediği birşeyin yapılmaması, annenin hayır demesi vb. "Zarar gören kim?" – büyükler, küçükler. "Vurduktan sonra ne oluyor?"- Vurduğunu inkâr ediyor, kendisine geri vuruluyor, gülüyor. özür diliyor vb.
Olumsuz/İstenmeyen davranış anında yapılabilecekler: Öncelikle çocuğun hiçbir vurma davranışı gözardı edilmemeli ve buna izin verilmediği, bunun istenmeyen bir davranış olduğu ona hissettirilmeli. Eğer çocuk kendinden küçük birine vurduğunda buna kızılıyor, kendinden büyüğe vurduğunda buna gülünüyorsa bu tutarlı bir tutum değildir. Bu nedenle durum ne olursa olsun çocuğun hiçbir zaman başkasına zarar vermesine fırsat verilmemeli ve bu hoş görülmemelidir. Ayrıca çocuğun ne zaman, hangi durumlarda vurduğu gözlemlenip; bunun yerine kullanabileceği daha uygun yöntemleri/ davranışları göstermek gerekmektedir. Daha öncede bahsettiğimiz gibi özellikle bu yaşlarda çocuklar başkalarını taklit ederler; bu nedenle çocuğun yanında asla bu davranışları göstermemek ve bu davranışların sergilendiği film, video, dizi, klip, poster, kitap, resim, gibi materyallerden de çocuğunuzu uzak tutmanız faydalı olacaktır.
Olumsuz/istenmeyen davranıştan sonra yapılabilecekler:Tüm gözlemlerden sonra sonuçlar değerlendirilmelidir: Sorun olan davranış değişmediğinde, anne babalar bazen sorun olan davranışa eğilmede kendilerini savunan/ ısrarcı bir yaklaşım sergilerler. Böylelikle geri dönülmez bir döngü içine girilebilir ve durum daha da kötüleşebilir. Örneğin; çocuk başkasına vurduğu zaman anne babanın çocuk her vurduğunda onunla birkaç dakika geçirecek, yaptığının yanlış olduğunu ve neden başkalarına vurulmaması gerektiğini ona açıklamaya çalışacaktır. Anne babanın bu ilgisi olumsuz da olsa, çocuk için bir ilgidir. Belli bir süre sonra anne babanın bu ilgisi (eğer çocuğun başka olumlu davranışlarına ilgi gösterilmiyorsa) çocuğa, ‘vurma’ davranışının dikkat çekmenin etkili bir yolu olduğunu öğretebilir.
Daha sonra bu olumsuz davranış yerine istediğimiz olumlu davranışın hedefini belirlemek gerekir: "Olumsuz davranış yerine çocuğun hangi davranışı yapması isteniyor? Bu beklenti gerçekçi mi?" değerlendirmenin yapılabilmesi (kaydedilen gelişmenin saptanması) için bu amacın konulması önemlidir. Örneğin, çocuğun başkalarına vurmaması isteniyor. Olumsuz davranışı yoketmek ve olumluyu geliştirmek için uygulanacak adımları belirlemek: "Sorun olan davranışı değiştirmek için hangi yöntemler uygulanacak?" Çocuktaki davranışı değiştirmeye yönelik adımları belirlemek. Örneğin: Vurmayı tetikleyen durumları önlemek, uygun davranışı (vurmadığında) gösterdiğinde onu takdir etmek, birisine vurduğunda onu oradan uzaklaştırmak.
Tabii ki bu davranışın değişimi farketmek için ölçülebilir olması/dayanağın belirlenmesi gerekir: Değişikliklerin ölçülebilir olması (kaydedilen gelişmenin saptanması) için, olumsuz davranışın gün içindeki sıklığının veya süresinin bilinmesi önemlidir. Örneğin: "Gün içinde kaç kez vuruyor, ne kadar sıklıkta bu davranışı gösteriyor?"
Bu davranışı ortadan kaldırmak için belirlenen adımları uygulamak gerekir.
Ve son olarak unutulmaması gereken değişimin sürekliliğini takip etmek gerekir: Çocuğun davranışında gözlenen her değişikliğin ve olumlu davranışın içselleştirilmesi için yetişkin pekiştirmesinin ötesinde çocuğun içsel bir motivasyon geliştirmesine yardımcı olmak gerekir. "Ben niye böyle davranmamalıyım? Bu bana ne kazandırıyor?" Örneğin: Vurma davranışı azaldığında, çocuğun olumlu sosyal davranışlarına dikkat etmek, vurma davranışı yerine geliştirdiği olumlu davranışları yapmadaki isteğinden dolayı onu takdir etmek gerekir. Olumlu davranışının kendisi ve diğerleri üzerindeki etkileri hakkında konuşmak önemlidir.
Bütün bu süreçte çocuğun çevresindeki herkes ile işbirliğinde olup, herkesin tutarlı ve kararlı bir şekilde aynı davranışları göstermesine dikkat edilmesi gerekir.
Çocuğunuzun olumsuz, istemediğiniz davranışını değiştirmek amacıyla yapacaklarınızı bir bütün olarak düşünmeniz işinizi kolaylaştıracaktır. Bir başka deyişle bir davranış sonrasında kullandığınız yöntem, bir sonraki davranış için davranış öncesi yöntem olacaktır.
İlginize teşekkür eder, mutlu günler dileriz.
AÇEV
