Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İran'ın nükleer anlaşma kapsamında gerekli adımları tamamladığını onayladığını duyurdu. Anlaşmanın yükümlülüğe girmesinin ardından ABD, AB ve BM, İran'a yönelik yaptırımları kaldırma kararı aldı.
İran ve P5+1 ülkeleri arasında geçen yılın Temmuz ayında varılan anlaşma gereği Tahran'ın nükleer faaliyetlerini kısıtlamasına karşın İran'a uygulanan yaptırımların kalkması kararlaştırılmıştı.
Avusturya'nın başkenti Viyana'ya giden İran Dışişleri Bakanı Cevat Zarif, Tahran'la Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi ve Almanya (P5+1 ülkeleri) arasında varılan nükleer anlaşmanın bugün yürürlüğe konulacağını söylemişti.
Zarif, Viyana'ya girişi sırasında yaptığı açıklamada, "Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun raporunun ardından İran'ın nükleer programı nedeniyle uygulanan zalimce yaptırımlar, bugün kalkıyor. Bugün İran halkı için güzel bir gündür" demişti.
İranlı Bakan, "Bunun yanı sıra bugün bölge halkı için de güzel bir gün. Çünkü bölge gereksiz bir çatışmanın gölgesinden kurtulmuş oldu. Dünya için de güzel bir gündür, çünkü dünya sorunların baskı ve tehditle değil diplomasiyle çözüşebileceğini gördü" ifadelerini kullanmıştı.
UAEA, İran'ın nükleer anlaşma kapsamında gerekli adımları tamamladığını onayladığını duyurdu. Avrupa Birliği kaynakları, Tahran yönetimine yönelik yaptırımların kaldırıldığı bilgisini verdi.
4 soruda İran'ın nükleer anlaşması
İran anlaşmayla nelere izin verdi, nelere hakkı var?
Tahran anlaşmayla BM'nin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun askeri üslere "kontrollü girişine" izin vermiş oldu.
Şüpheli nükleer etkinlik olduğu düşünülen üslere giriş, P5+1 için en önemli taleplerden biriydi. Ancak Tahran, bu denetimlerin İran'ın askeri sırlarını ifşa edecek casusluk faaliyetlerine dönüşmesi endişesi taşıyordu.
Anlaşmayla BM'ye kapsamlı denetim izni veriliyor ancak İran'ın giriş izni taleplerine itiraz hakkı bulunuyor.
İran'a uygulanan silah ambargosunun beş yıl daha devam etmesi bekleniyor ancak Rusya'ya göre BM Güvenlik Konseyi'nin özel izniyle silah teslimatları mümkün olabilir.
Tahran uranyum zenginleştirmede kullanılacak santifrüj sayısını anlaşmayla üçte iki oranında azaltmayı da kabul etti.
Ancak önümüzdeki ilk 10 yıl içinde zenginleştirilmiş uranyum biriktirmeme şartıyla, uranyum konusunda geliştirme ve araştırma yapmasına izin verildi.
İran'a uygulanan yaptırımların kalkmasıyla ne olacak?
İran medyasında yer alan haberlere göre petrol, doğal gaz, finans, havacılık ve deniz taşımacılığı alanlarında yaptırımlar kalkacak, İran yurtdışındaki milyarlarca dolarlık varlığına yeniden ulaşabilecek.
Image captionNükleer tesislerin denetimi konusunda iki tarafı da tatmin eden bir formül bulundu.
ABD'li yetkililere göre malvarlıklarının serbest bırakılmasıyla İran 100 milyar dolardan fazla değerdeki varlığa erişim kazanacak.
Anlaşmanın uygulanmaya başladığı gün, AB'nin İran'a uyguladığı petrol ambargosu da kalkacak.
AFP'de yayınlanan bir analize göre, yaptırımların kalkmasıyla İran'ın ticaret hacminin de artması bekleniyor -- ancak anlamlı ekonomik kazançların elde edilebilmesi için milyar dolarlık yatırımlar gerektiği ve aylara ihtiyaç duyulduğu yorumu yapılıyor.
Anlaşmaya Ortadoğu'da etkili ülkeler nasıl bakıyor?
İran ile Batılı güçler arasındaki nükleer anlaşmazlık 13 yıldır devam ediyordu.
AFP'ye göre ABD-İran ilişkilerindeki yumuşama, Sünni güç Suudi Arabistan'ı ve Sünni yönetimlerin bulunduğu diğer Körfez ülkelerini endişelendiriyor.
Bu ülkeler Şii İran'la ilgili derin şüphelere sahip; Suriye, Yemen ve başka yerlerdeki savaşları İran'ın körüklediğini düşünüyorlar.
Bölgenin nükleer silaha sahip tek ülkesi olarak nitelendirilen İsrail de anlaşmadan dolayı memnuniyetsiz. Başbakan Netanyahu, uzlaşmayı "tarihsel boyutları olan kötü bir hata" olarak niteledi.
Türkiye ise anlaşmadan dolayı memnuniyet duyduğunu dile getirdi.
Başbakan Ahmet Davutoğlu, "İran'a yönelik ambargoların kalkması da bizim için olumlu bir gelişmedir. Hem Türkiye-İran ilişkilerinin seyri bağlamında hem de biz bu tür ambargoların kalıcı etki yapma bakımından sınırlı olduğu kanaatini hep gündeme getirdik. O bakımdan hayırlı olmasını diliyorum. Her zaman Türkiye, küresel ve bölgesel barışı destekleyecek adımların yanında olacaktır" diye konuştu.
İran petrolü uluslararası piyasalara ne zaman ulaşmaya başlar?
Yaptırımların kalmasıyla birlikte İran'daki en önemli değişimlerden biri, yeniden petrol piyasasına tam kapasiteyle girmesi olacak.
ABD kaynaklı tahminlere göre, nükleer anlaşmazlık nedeniyle konan yaptırımlar sonucu İran'ın petrol ihracatı yarı yarıya düşmüş, ekonomisi yüzde 20 kadar küçülmüştü.
Anlaşmaya varıldığının açıklanmasının hemen ardından dünyada petrol fiyatları varil başına 1 dolar kadar düştü ve son üç ayın en düşük seviyesine ulaştı.
Ancak aslında İran petrolünün piyasalara hemen ulaşması beklenmiyor.
Londra merkezli enerji danışmanlığı firması Energy Aspects'ten Amrita Sen, Reuters haber ajansına İran petrolünün piyasaya dönmesinin gelecek seneyi bulacağını söylüyor.
Amrita Sen "Büyük olasılıkla 2016'nın ikinci yarısında" diye tarih veriyor. Sen, şu anda piyasanın Suudi Arabistan petrolü ile şişmiş olduğunu da hatırlatıyor.
