Küresel krizin etkisiyle geçen yılın son çeyreğinde hız kesen tüketim ve derinleşen resesyon (durgunluk) DPT raporuna da girdi. Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) raporunda yurtiçi talebe ilişkin göstergeler, özellikle beyaz eşya ve otomobil üretim ve satışlarında yaşanan düşüşlerin “tehlike” sınırında olduğunu ortaya koydu.
Tüketimdeki düşüşler, sanayi sektöründe siparişler ve toplam ciroya da yansıdı. Ağustostan itibaren hız kesen siparişler, Kasım ve Aralık’ta önceki yılın altında kaldı. Ciro artışı Kasım’da hız kesti, Aralık’ta ise yerini düşüşe bıraktı.
DPT yayımlanan Ekonomik Gelişmeler Raporu’nda yer alan verilere göre, başlıca yurt içi talep göstergeleri arasında yer alan beyaz eşya sektöründe çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, fırın ve buzdolabından oluşan “dört ana ürün”de toplam satışlarda Ekim’den itibaren başlayan düşüş, Aralık’ta rekor düzeye ulaştı. Aralık ayında önceki yılın aynı ayına göre dört beyaz ana ürünün üretimi yüzde 18.6, ihracatı yüzde 14.5, ithalatı yüzde 21.6 ve yurt içi satışları yüzde 30.8 düşüş kaydetti.
Özellikle son çeyrekte giderek hızlanan düşüşler sonucunda 2008 yılının tümünde ise dört beyaz ana ürünün üretimi yüzde 1.7, iç satışları yüzde 3.5 ve ithalatı yüzde 6,2 azalırken; ihracatı sadece yüzde 0.7 oranında bir artış gösterdi.
Otomotiv verileri çöküş sinyali veriyor 2008’in ilk beş ayında önceki yılın aynı aylarına göre artışlar kaydeden otomobil satışları; Haziran-Aralık döneminde ise sürekli ve giderek artan oranda azalışlar gösterdi. Özellikle, Ekim’de yüzde 39.2, Kasım’da yüzde 56.6 ve Aralık’ta yüzde 58.1’le son çeyrekte çok hızlı düşen satışlar, yılın tümünde de yüzde 14.4 azaldı.
Aralık ayında, yüzde 54.7 oranında azalan ithal otomobil satışlarında Ocak-Aralık döneminde de yüzde 12.6 oranında bir düşüş gerçekleşti. 2007 yılının tamamında yüzde 66.2 olarak gerçekleşen ithal otomobil/toplam otomobil satış oranı, 2008 yılında yüzde 67.6 oldu.
Otomobil üretimi de Ekim ayında yüzde 24.2, Kasım’da yüzde 53.8, Aralık ayında ise yüzde 63.4 oranında düşüş kaydetti. Otomobil üretiminde Ocak-Aralık döneminde de yüzde 2.8 oranında bir düşüş yaşandı.
Aralık ayında otomobil ihracatı, 2007 yılının aynı ayına göre yüzde 44.1 oranında azalırken, Ocak-Aralık dönemi itibariyle yüzde 4.2 oranında bir artış gösterdi. Otomobilde 2007 yılının tümünde yüzde 79.4 olarak gerçekleşen ihracat/üretim oranı, 2008 yılında yüzde 84.5 olarak gerçekleşti.
Sanayi siparişleri ve cirolarında keskin düşüş Yurt içi talepte yaşanan daralma, sanayi sektöründe siparişler ve toplam ciroya da yansıdı. Ağustos’tan itibaren hız kesen siparişler, Kasım’da önceki yılın yüzde 5.4 ve Aralık’ta yüzde 9.9 altında kaldı. Ciro artışı Kasım’da hız kesti, Aralık’ta ise yüzde 4.2 ile yerini düşüşe bıraktı.
Sanayi sektörünün siparişleri ve cirosundaki azalmanın nedeni olan talep daralması, sektörün kapasite kullanımı ve üretimine de yansıdı. İmalat sanayiinde önceki yılın tümünde yüzde 81.8 olan, geçen yıl Eylül’de yüzde 79.5 olarak gerçekleşen kapasite kullanımı, Ekim’de yüzde 76.7’ye, Kasım’da yüzde 72.9’a, Aralık’ta yüzde 64.7’ye düştü. Kapasite kullanımı bu yılın Ocak ayında da yüzde 63.8’e kadar indi.
2007’nin tümünde yüzde 6.9 artış gösteren toplam sanayi üretimi geçen yıl Ağustos’tan itibaren düşüşe geçti. Sanayi üretiminde önceki yılın aynı aylarına göre Ağustos’ta yüzde 3.6, Eylül’de yüzde 4.3, Ekim’de yüzde 6.8 olan düşüş, Kasım’da yüzde 13.3’e, Aralık ayında ise yüzde 17.6’yı ulaştı.
Tüketimdeki düşüş devletin dolaylı vergilerini de düşürdü İç talepteki daralmaya bağlı olarak devletin tüketim üzerinden elde ettiği KDV, ÖTV gibi dolaylı vergi kalemlerinden sağlanan gelirde de düşüş baş gösterdi. Dolaylı vergi tahsilatı 2007 yılının
tümünde önceki yıla göre yüzde 7.3 artmıştı. Dolaylı vergi gelirinde geçen yıl haziran ayında önceki yılın aynı ayına göre yüzde 13.3, Temmuz’da yüzde 22.5 olan artışın oranı, Ağustos’ta yüzde 2.4’e geriledi. Dolaylı vergi geliri Eylül’de ise önceki yılın aynı ayındaki tutarın yüzde 1.2 altına indi. Dolaylı vergi önceki yılın aynı aylarına göre Ekim’de yüzde 8.2 yüksek çıkarken, Kasım’da yüzde 11.2, Aralık’ta yüzde 5.9 geriledi.
Söz konusu gerileme bu yılın Ocak ayında da sürdü. Geçen yılın aynı ayına göre toplam dolaylı vergi geliri yüzde 8.8 azaldı. Dolaylı vergi kalemlerine bakıldığında da talep daralmasının Özellikle otomotiv ve dayanıklı tüketimde kendini hissettirdiği gözlendi. Motorlu taşıt satışlardan alınan ÖTV Ocak ayında yüzde 37.9, dayanıklı tüketim mallarının ÖTV’si yüzde 34, akaryakıt ve doğal gazdan sağlanan ÖTV yüzde 11.4 geriledi. Dahilde alınan KDV’de toplam tahsilat geçen yılın aynı ayına göre yüzde 5.5 düşerken, ithalden alınan KDV’deki düşüş yüzde 30.2’ye ulaştı.
