"Para iyi ve kötü zamanlarda hep sanata doğru akar." Yatırımcı için Güzel Sanatlar Endeksi hazırlayan Sanat Ekonomisti Michael Moses, küresel krizin sanat piyasasına etkilerini Art Magazine'de yayımlanan söyleşisinde bu sözlerle özetliyor.
Nitekim Moses bu öngörüde bulunduğu günlerde iflas eden yatırım bankası Lehman Brothers'ın Yönetim Kurulu Başkanı Richard Fuld, resim koleksiyonunu Christie's müzayede evinde 20 milyon dolara sattı. Fuld için bu, karlı ama acı bir kayıp olsa da çoğu koleksiyoner için bulunmaz bir fırsattı.
Kriz 6-8 ay sonra etkiler
Sanat piyasasının tüm aktörleri krizi dikkatli gözlerle izliyor. Zira, küresel müzayede devleri Sotheby's'in 7 milyar dolar, Christie'sin 6.2 milyar dolarlık cirolara ulaştığı bir dönemde krizin yeni fırsatlar doğruracağını dünüşünüyorlar. Michael Moses, tarihsel olarak sanat piyasasının finansal krizleri 6-8 ay gecikmeli takip ettiğini söylüyor.
Herhangi bir yatırım aracındaki veya piyasadaki çöküş sanatı olumsuz etkilemiyor. Hatta yatırımcılar için sağlam bir fiyatlamaya sahip olduğundan dolayı paranın aktığı mecra resim oluyor. Ancak bir lüks piyasası olmasından dolayı da küresel servet birikimindeki azalma sanatı sarsıyor elbette.
Uzmanlara göre, önümüzdeki dönemde küresel sanat fiyatlarında bir düzeltme yaşanacak. Nitekim fiyatlar inanılmaz boyutlara erişti. Geçen ay Damien Hirst'ün 54 çağdaş eseri Sottheby's'in Londra'daki müzayedesinde 70 milyon sterline satıldı. Böylece Hirst, 1993'te 88 resmi 32 milyon dolara satılan İspanyol ressam Pablo Picasso'ya ait rekoru da alt üst etti.
Türkiye çok avantajlı
Büyüme hızı bakımından çoğu gelişmekte olan ülkeye göre hayli hızlı ilerleyen Türkiye çağdaş sanat piyasası ise krizden dolayı hiçte umutsuz değil. Hatta krizin Türkiye piyasasını güçlendireceğini düşünenlerin sayısı bir hayli fazla. Çağdaş sanat piyasasının güçlü isimlerinden Beyaz Müzayede'nin sahibi Aziz Karadeniz oldukça iddialı.
"Herkesin krizi konuştuğu bir zamanda biz 25 Ekim'de en büyük müzayedemizi yapacağız ve çok umutluyum" diyor. Karadeniz'in iddialı sözlerinin altında finans piyasalarını da resim piyasasını da çok yakından tanıması yatıyor kuşkusuz. Salomon Brothers, Lehman Brothers, Finansbank, Interbank'ta çalıştı, 1996'da Alfa Menkul Değerleri kurdu. Şimdi Aşada Karadeniz Yatırım Holding'in başında. 2006'da kurulan Beyaz Müzayede holding bünyesinde faaliyet gösteriyor. Kişisel olarak resmi sadece yatırım amaçlı görmeye karşı ama yine de gerçekçi bakıldığında sanatın en güvenilir yatırım araçlarından olduğunu düşünüyor.
Karadeniz, krizin Türkiye çağdaş sanat piyasasını kürsel piyasaya göre çok az etkileyecek. Bunun en temel nedeni fiyatların hala makul düzeyde olması ve gelişmiş ülkelere göre fazla likit olmaması. Karadeniz kriz döneminde sanat piyasasında yaşanacak gelişmeleri şöyle özetliyor: "Çok iddialı söylüyorum ki, ben en iyi eserlerimi tam da böyle dönemlerde satın aldım. Kimisi ihtiyaçtan kimisi karamsarlıktan elindeki iyi eserleri piyasaya çıkarıyor. Fiyatlar çok fazla düşmese bile koleksiyonerler için kriz önemli bir fırsat sunuyor. Önemli ressamların önemli eserlerinde el değiştirmeler hızla yaşanacak. Yani bence krizde ve önümüzdeki dönemde Türk resim piyasası çok daha olumlu bir tabloyla karşı karşıya bulunacak. Bu yüzden cebinde parası olan için sanat eseri almak için çok çok iyi bir dönem."
Yurtdışından ilgi artıyor
Karadeniz, Türk resim piyasası için bir başka olumlu gelişmenin de yurtdışından kendilerine danışmanlık taleplerinin artması olduğunu vurguluyor. Özellikle Londralı koleksiyonerlerin çağdaş Türk resmine ilgisinin arttığını belirterek, "Oradaki birkaç ciddi koleksiyoner Türk resmini kendi koleksiyonlarına katmak istiyorlar. Bir kesim yurtdışında resmi yatırım olarak görüyor ve Türk resminin fiyatları da gelişmiş piyasalara göre çok düşük. Bu da yatırım için uygun bir ortam sunuyor" diyor.
Türkiye'de çağdaş sanatın temellerini atan galericilerden birisi olan Galeri Baraz'ın sahibi Yahşi Baraz da krizden Türkiye resim piyasasının olumlu çıkacağını düşünenlerden. Krizlerin koleksiyonerler ve ileriyi düşünen yatırımcılar için bulunmaz fırsatlarla dolu olduğunu ifade eden Baraz şu örneği veriyor:
"1940'ta Henri Gans diye bir koleksiyoncu Picasso'nun eserlerini 3 bin dolara aldı sonrasında ise 37 milyon dolara sattı." Baraz'a göre, sanat eseri kendini her zaman korur. Kriz döneminde herşey değer kaybetse de sanat eserleri kendini çabuk toparlar. Buna dair de Türkiye'nin yaşadığı en ciddi kriz olan 2001 yılını örnek veriyor Baraz: "Türkiye'de en güzel eserler 1995 ile 2002 arasında satıldı. Onları alanlar şimdi çok kar ettiler. Krizlerde bilinç düzeyi yüksek koleksiyoncular inanılmaz koleksiyonlar yaratır. 2001'de en güzel eserler yok pahasına satıldı. 4-5 sene içinde 50 misline çıktı değerleri. Mesela Zeyd'in 15 resmi Erol Aksoy Vakfı'na 600 bin dolara satıldı. Bugün her biri 1 milyon dolar ediyor. İstanbul Modern'de sergileniyor."
Türkiye sanat piyasası krizden nasıl etkilenir?
Aziz Karadeniz / Beyaz Müzayede
Dubai pazarından büyük pay alabiliriz
Dubai de yeni bir sanat pazarı oluşuyor. Gelişmekte olan ülke sanatı diye finansal piyasalarda olduğu gibi bir kategori var. Gelişmiş ülkelerin sanat kuruluşları pay almak niyetinde. Bunu yaparken de Türk resmi cazip hale geliyor. Birinci sebep fiyat. İkinci sebep ise bu ülkenin dini kültürel motifleri Türkiye ile yakın. Bu da büyük avantaj. Türkiye sanırım Dubai pazarında başı çekecek ülkelerden birisi olacak.
Murat Plevneli / Galerist
2001'deki gibi büyük çöküş yaşanmaz
Sanat piyasası krizlere 14 ay içinde tepki verebiliyor. Türkiye'de bunu çok fazla hissetmeyeceğiz. Kısa vadede büyük bir düşüş olmaz. Sadece hafif duraklama olabilir.
2001 krizinde Türkiye'de sanat piyasası çok ciddi zarar gördü. Türkiye şimdi farklı ve fazla alıcı var. Müzeler ve galeriler bu kadar yoğun değildi. Sotheby's ve Christie's müzayedeleri uluslararası koleksiyonerlerin ilgisini çekebilir. Fiyatlar çok makul.
Yahşi Baraz / Galeri Baraz
Getiri hisse senedinin üzerine çıkar
Sanat her türlü felakette bir süre için değer kaybetse de diğer yatırım araçlarından farklı olarak kendini toparlar. Ekonomik krizlerde panikleyen yatırımcılar ilk önce sanat eserlerini satarlar. Fiyatlar düşer. Ama zaman içinde banka faizlerinin, hisse senetler ve gayrimenkulun üstüne çıkar. Bir çok sanat meraklısı bu gibi dönemlerde büyük koleksiyonlar yaparlar.
Kerimcan Güleryüz / Galeri X-İst
Genç ressamlar krizde odak haline gelir
Sanat piyasası kendini ispatladı. Yapılan harcamanın çok fazlasına elden çıkarmak mümkün. Kriz özellikle genç sanatı odak noktası haline getirecek. Mart'taki Sotheby's mezatı çok ciddi yeniden fiyatlandırma sürecini getirecek. Türk ressamların fiyatları artacak. Koleksiyonerler daha yeni yeni bunu görüyor. Kriz sonunda koleksiyon küçültme olmaz. Daha çok Asya piyasasına yönlenmeliyiz aslında.
Türkiye piyasasının 5 avantajı
- Fiyatlar küresel fiyatlara göre hala çok düşük, ciddi bir balon oluşmadı
- Yurtdışındaki yüksek fiyatlar koleksiyonerleri Türk piyasasına çekebilir
- Dubai pazarı Türkiye için önemli bir fırsat yaratabilir
- Sotheby's ve Christie's'in Türk resmine yönelmesi pazarı canlandırır
- Körfez ülkelerindeki alıcılar için Türk resmi giderek cazibesini artırıyor
Türkiye piyasasının 5 dezavantajı
- Hala içine kapalı, küresel piyasaya tam entegre değil
- Eser sayısı fazla değil, kaliteli eserlerin dolaşımı az
- Yurtdışına Türk ressamı lansmanı yeterince yapılmıyor
- Gelişmiş ülkelee göre devlet desteği neredeyse yok
- Fiyatlama YTL üzerinden, evrensel bir fiyatlama olmuyor
Sotbey’s ve Christie’s Türk resmine yöneldi
Batı piyasalarında fiyatların yükselmesi ve finansal krizin etkileri, müzayede şirketlerini daha yeni pazarlara yöneltiyor. Küresel devler Sothby's ve Christie's de Batılı yatırımcılar ve koleksiyonerler için Türk resmine yönelmeye başladı. Sotheby's 2009 yılının mart ayında Londra'da tamamen Türk çağdaş resimlerinden oluşacak bir müzayede yapacak. Christie's ise önümüzdeki ay Dubai'deki müzayedesinde Türk resmine ağırlık yer verecek.
