Kalp ve damar hastalıklarından korunmak için kolesterol değerlerimiz normal seviyede olmalı. Ancak iyi kolesterol, kötü kolesterol derken kafalar karışabiliyor. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Zeki Öngen, Formsante dergisinin kolesterolle ilgili sorularını cevaplandırdı.
Kolesterolün yaşı yokİyi kolesterol nasıl yükseltilir?1. Kolesterol sağlığımız üzerinde nasıl bir role sahip? Kolesterol, kan ve vücudun bütün hücrelerinde bulunan yağımsı bir madde. Bu yağımsı madde, kanda çözülmesi ve taşınması için karaciğerde bir protein ile birleştiriliyor. Kolesterol ile protein birleşimi yoluyla da lipoproteinler oluşuyor. Lipoproteinlerden ikisi kalp damar hastalıkları üzerinde son derece önemli bir fonksiyona sahip: Kötü kolesterol olarak bilinen düşük yoğunluklu lipoproteinler LDL (Low-Density Lipoproteins) ve iyi kolesterol olarak nitelendirilen yüksek yoğunluklu proteinler HDL (High-Density Lipoproteins).
2. Kötü kolesterol yükseldiğinde vücudumuz bundan nasıl etkileniyor? LDL’nin fonksiyonu, kolesterolü vücudumuzun her yerine dağıtmak. Vücut hücreleri de ihtiyaç duyarsa bu kolesterolü kullanıyor. Ancak fazla olan kolesterol kanda dolaşmaya devam ediyor ve miktarı yükseldiğinde özellikle kalbi ve beyni besleyen damarların duvarlarında birikmeye başlıyor. Bunun sonucunda damarlar giderek daralıyor ve damar sertliği gelişiyor. Eğer bu daralmanın üzerine pıhtı oturursa, tıkanan damarın konumuna göre
kalp krizi ya da inme tabloları ortaya çıkıyor.
3. HDL neden iyi huylu kolesterol olarak adlandırılıyor? HDL’nin görevi, kullanılmayan kolesterolü vücudun çeşitli yerlerinden topladıktan sonra karaciğere taşımak. Karaciğer de kendisine ulaştırılan kolesterolü ürettiği safranın içine geçiriyor ve ardından bağırsaklara gönderiyor. Bunun sonucunda kolesterol bağırsaklar yoluyla vücuttan dışarı atılıyor. HDL, bu fonksiyonu ile kolesterolün damar duvarında birikmesini önlediği için iyi kolesterol olarak adlandırılıyor. Dolayısıyla HDL’nin kandaki değerinin yüksek olması kişiyi kalp damar hastalıklarından koruyor.
4. Yüksek kolesterol ülkemizde hangi sıklıkta görülüyor? 2000 yılında yapılan TEKHARF (Türk Erişkinlerde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri) Çalışması’na göre; ülkemizde erişkin yaştaki kişilerin 12 milyonunun kolesterolü yüksek. Erkeklerin üçte birinde, kadınların ise dörtte birinde kötü kolesterol LDL değerinin yüksek olduğu saptanmış. Bu oran 40 yaşın altında yüzde 20’lerden düşükken, 40 yaşından sonra ise yüzde 30’ların üzerine çıkıyor. Bu yaştan sonra oran erkeklerde neredeyse değişmiyor. Ancak
kadınlarda değerler menopoz ile birlikte giderek yükseliyor.
5. Kolesterol değerleri nelerden etkileniyor? Kolesterol düzeyinden kalıtım ve yaşam biçimi sorumlu tutuluyor. Karaciğer hücreleri işi biten kolesterolü kandan alıp vücuttan uzaklaştırıyor. Kalıtsal olarak bu işlevlerinde bir yetersizlik varsa, kanda kötü kolesterol değeri yükseliyor. Yüksek kalorili ve kolesterolden zengin besinleri tüketmek, LDL düzeyini yükseltiyor. Sigara ve şişmanlık da iyi kolesterol olan HDL düzeyinin düşük olmasının en başta gelen nedenlerinden.
Hipertansiyon, diyabet, böbrek, karaciğer ve tiroid hastalıkları da kötü huylu kolesterolün kandaki değerini yükseltiyor. Ayrıca, menopoz öncesi kadınlarda LDL kolesterol düzeyi erkeklere oranla daha düşükken, bu süreçten sonra genellikle yükselmeye başlıyor.
6. Kolesterol düzeyleri hangi değerler arasında olmalı? Sağlıklı bir yaşam için toplam kolesterol değeri 200 mg/dl’nin altında olmalı. LDL kolesterol 100 mg/dl’yi aşmamalı. Kalp krizi geçirmiş olanlar gibi yüksek riskli kişilerde bu rakamın 70 mg/dl’nin altına çekilmesi hedefleniyor. İyi kolesterol HDL’nin de erkeklerde 45 mg/dl, kadınlarda da 50 mg/dl’nin üzerinde olması isteniyor.
7. Kötü huylu kolesterolün yükseldiğini nasıl anlayabiliriz? Kötü kolesterolün yüksek olması herhangi bir şikâyete neden olmuyor. Bu nedenle, herkesin
20 yaşında kolesterol ölçümü yaptırması ve bunu her 5 yılda bir tekrarlaması gerekiyor.
Ancak damar sertliğine yakalanma riski yüksek olanlara bu ölçümler doktorun önerileri doğrultusunda daha sık yapılmalı.
8. Kolesterol değerlerini normal seviyeye ulaştırmak için neler yapmak gerekiyor? Kolesterol içeriği yüksek besinlerden uzak durmak, ideal kiloya ulaşmak, göbeklenmemek, düzenli egzersiz yapmak ve sigara içmemek, kolesterol düzeyini düşük tutmanız için alabileceğiniz en etkili önlemlerden. Ayrıca egzersizi de yaşam alışkanlığına dönüştürmelisiniz. Her gün en az 30 dakikalık bir fiziksel aktivite uygulayın. Ayrıca stresle başa çıkmayı öğrenin.
9. Kolesterol düzeyi yediklerimizden nasıl etkileniyor? Vücudumuzda dolaşan kolesterol iki kaynaktan sağlanıyor: Karaciğer tarafından üretim ve besinlerle dışarıdan alınma. Bu nedenle kolesterol değerini düşürmek için kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri, tereyağı, margarin, sakatat, şarküteri ve kızartmalar gibi doymuş yağ asidi içeriği yüksek besinlerden kaçınmak gerekiyor. Tavuk ve hindi göğsü gibi beyaz ete ağırlık vermek yerinde. Yemek pişirirken katı yağlar yerine ayçiçeği, mısırözü ve zeytinyağı bitkisel yağlar kullanılmalı.
10. Kolesterolün tedavisinde nasıl bir yol izleniyor? Kişinin sağlığı için risk oluşturuyorsa, kolesterol düzeyinin düşürülmesi gerekiyor. Kolesterol tedavisi; yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaç tedavisi olarak iki şekilde gerçekleştiriliyor.
Daha önce kalp ve damar hastalığı geçirmemiş olan kişilerde öncelikle yaşam tarzı değişiklikleri deneniyor. Yaşam biçimi değişikliği ile elde edilebilecek en büyük kolesterol düşüşünün yüzde 20 civarında olması önemli.
Eğer bu düşüşe rağmen ulaşılması hedeflenen rakamın üzerinde kalınıyorsa, tedaviye ilaç kullanımı ekleniyor. Kalp krizi gibi ani bir olay geçirenlerde ise kolesterol düzeyine bakılmadan ilaç tedavisine başlanıyor. Tedavide unutulmaması gereken nokta ise ilaca başlansa bile diyetten asla vazgeçilmemesi. Ayrıca, ilaç tedavisi de kesinlikle doktor denetiminde olmalı.
