Faizlerdeki düşüş nedeniyle artık faizden para kazanılmıyor. Elinde üç kuruş parası olan dahi farklı yatırım projelerine yöneliyor. Parasının değerinin erimesinden korkan mahalenin Ayşe Teyzelerine Milliyet gazetesi yazarlarından Güngör Uras, paranın yol haritasını çizdi:
Beni sokakta yakalayan artık dolar yerine, “Hocam, faizler çok düştü. Paramızı ne yapalım?” diye soruyor. Üç kuruş parası olan için dahi ‘parasını ne yapacağı’ önemlidir. Kimse parasının değerinin erimesini istemez. Bu yüzden herkesin ‘Paramı ne yapayım?’ diye sorgu sual eylemesi normaldir. Ayıplanamaz. İftar sonu, ramazanını kutlamak için Ayşe Hanım Teyzem’in kapısını çaldım. Baktım, mahalleliyi iftara çağırmış. Ayşe Hanım Teyzem “Hocam mahallelinin ortak derdi var. Faizler indi, bankalar mevduata bir şey ödemiyor. Altın ve döviz inip çıkıyor. Emlak için herkes başka şey söylüyor. Söyle bakalım biz ne yapalım?” ‘Umumi ısrar üzerine’ bildiğim kadarıyla sorularını cevaplamaya çalıştım.
Dolar alınır mı?
Küçük tasarrufu olanların dolar alıp satarak para kazanmaları mümkün değildir. Dolar satın alanlar genelde parası bol olanlar, parasını yatıracak yer bulamayanlardır. ‘Dolarda dursun... Getirisi olmasa da, hiç olmazsa erimez...’ diye düşünenlerdir.
Dolar satın alanların da satanların da yüreği devamlı ‘güm güm’ atar. Alan pahalı aldığına, satan ucuz sattığına yanar. Ama sonuçta dolar hastalığına tutulanlar, afyon bağımlısı gibi bu dertten kurtulamaz.
Altın alınır mı?
Krizin en yoğun döneminde vatandaş elindeki altınların gramını 47 - 48 liradan sattı. Şimdilerde altının gramı 44 lira dolayında. Sonbaharda 35 liraya kadar düşebilir. Şimdilerde altın almak pek akılcı görünmüyor ise de, altın Anadolu kadını için önemli güvencedir.
Altın alacak iseniz işçiliği olan bilezik, zincir gibi işlenmiş, üzerinde işçilik olan altın almayınız. Cumhuriyet altını alınır. Alım satım değeri arasındaki fark küçüktür.
Hisse senedi alınır mı?
Hisse senedi de kısa sürede kazanç sağlamak için alınamaz. Eğer bilenlere danışarak istikbali olan birkaç hisseye para bağlayarak bunları unutabilecek yüreğe ve paraya sahip olan var ise hisse satın alır.
Günümüzde borsada hisse alıp satmak uzmanlık gerektiriyor. Küçük tasarruf sahipleri illa da hisseye para bağlamak istiyor ise, bu işe aracılık eden bankalar uzmanlarının tavsiyelerine göre hareket etmelidir.
Ev, dükkân, arsa alınır mı?
Parası olan için ev, dükkân ve arsa almak her zaman için alternatif bir yatırımdır. Şimdilerde konut stoğu var. Ancak yatırım için konut ve dükkân satın almak isteyenler iyi düşünmelidir.
Kira tahsili bir derttir. Konut ve dükkânların bulundukları muhitlere göre değeri ve talebi çok değişiyor. Beklenen ölçüde kira getirmeyebilir.
Değer kazanacak yerde değer kaybedebilir. Uzun süre için arsaya para bağlayanlar ise her zaman kazançlı çıkar.
Bonoya yatırım yapılır mı?
Hazine’nin değişik vadeli ve değişik tür bonoları var. Bazı bono ve tahviller döviz cinsi. Bazıları enflasyona endeksli. Bazıları sadece yurtdışında işlem görüyor. Küçük tasarruf sahiplerinin bu tür bonolara para bağlaması çok zor. Ortanın üzerinde tasarrufu olanlar bankanın uzman personelinin tavsiyesi ile bonoya ve tahvile para bağlayabilir.
Bu tür yatırımı denemek isteyen küçük birikim sahipleri, bazı bankalar tarafından işletilen, içinde farklı tür bono ve tahvil olan fonlardan katılım payı satın alabilirler.
Mevduat hesabına TL yatırılır mı?
Uzun süre yüksek Ayşe Hanım Teyzem gibiler, üç kuruşlarının faiziyle geçimlerine destek sağlamaya alıştı.
Derken mevduata yüzde 22-24 faiz veren bankalar faizi yüzde 10’un altına çekti. Giden yüksek faizin arkasından ağlamak ile ele bir şey geçmez... Eskiden üç - beş kuruşunu faize yatıranların şimdi ne yapacaklarını düşünmelerinden doğal bir şey olamaz.
Bugünlerde bankalar paraya yüzde 8 dolayında net faiz veriyor. Enflasyon yüzde 5 - 8 olduğuna göre, reel faiz geliri yüzde 2’lere düştü.
Merkez faiz indirimine devam edecek görünüyor. Bu durumda faiz enflasyonu ancak karşılayacak. Ancak yapılacak bir şey yok. Bankalar para talep edinceye kadar mevduata para yatırmayı sürdürecekler.
Otomobil alınır mı?
İkinci el fiyatları çok aşağıya indi. İmkânı olan yeni araç alırsa iyi olur. Onun da zevki başkadır. Ama iyi durumda ikinci el otomobili olanların, model yenilemek için yeni araca para bağlamaları tavsiye edilmez. Çünkü eski aracı ucuz satacak olanlar, yeniye yüklü para ödeyecekler.
Ev eşyası, TV fiyatları nasıl?
İhtiyacı olanlar için ev eşyası, TV, buzdolabı, bilgisayar fiyatları oldukça iyi... Taksit şartları cazip. Gazete ilanlarını izleyerek seçim yapanlar, iyi bir alım yapmış olur.
Kredi kartıyla borçlanmak iyi mi?
Kart ile borçlanmayı düşünmek çok yanlıştır. Tabii ki insanın bazı dönemlerde eli daralır. Ama bu duruma düşen öncelikle bankalardan ihtiyaç kredisi almaya bakmalıdır. İhtiyaç kredisinin faizi düşük, taksit imkânı iyidir.
Bunları anlattım, anlattım... Ayşe Hanım Teyzem de mahalleli de anlattıklarımdan tatmin olmadı... “Hoca efendi... Yuvarlak laflar ettin... Lafı dolandırdın durdun... Ne yapmamız gerektiğini söylemedin” dediler...
Bir kere daha anladım. Parasızlık dert ama, para da dert. Üç kuruş parası olan bile, parasını ne yapacağının derdine düşüyor.
İşte Ayşe Teyze için paranın yol haritası:
FAİZ: Giden yüksek faizin arkasından ağlamakla ele bir şey geçmez. Yeni yatırım fırsatlarına bakılmalı.
DOLAR: Küçük tasarrufu olanların dolar alıp satarak para kazanmaları mümkün değil.
ALTIN: Şimdilerde altın almak pek akılcı görünmüyor.
BORSA: Hisse senedi kısa sürede kazanç sağlamak için alınmasın.
HAZİNE BONOSU: Küçük yatırımcılar bankalardan, içinde farklı tür tahvil olan fonlardan katılım payı satın alabilir.
EMLAK: Şimdilerde konut stoğu var. Bu nedenle konut ve dükkân satın almanın zamanıdır.
KREDİ KARTI: Kartla borçlanmayı düşünmek çok yanlış. İlla ki borç alınacaksa, bankalardan ihtiyaç kredisi almak daha iyi olur. İhtiyaç kredisinin faizi düşük, taksit imkânı iyidir.
