IŞIL ÖZ
Habertürk’ün “Gaziantep'i ayağa kaldıran kuş!” başlığı ile yayımladığı haberde, “Gaziantep’te arıcılık yapan vatandaşlar, dün sabah, ayağındaki demir halkada seri numarasıyla birlikte ‘Israel Tel Aviv’ yazılı ölü bir ‘arıkuşu’ buldu. İl Tarım Müdürlüğü’ne teslim edilen kuşun incelenmesinin ardından ‘casus’ olacağı endişesiyle Emniyet’e bilgi verildi. Kuşun, istihbarat birimlerine verileceği öğrenildi.” diye bilgi verilmiş. Zaytung haberleri ile yarışacak nitelikte olan bu haber sonrası KuzeyDoğa Derneği Başkanı ve Utah Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Çağan Şekercioğlu’na ulaştım.
Dr. Şekercioğlu konu ile ilgili şöyle konuştu: “Kuş halkalama çalışmaları, Orman ve Şu İşleri Bakanlığı Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün izniyle ülkemizde de yapılmaktadır. KuzeyDoğa Derneği, Kars Kuyucuk Golü ve Iğdır Aras Nehri kıyısında iki kuş halkalama istasyonu yürütmektedir. Türkiye’nin düzenli araştırma çalışması yürütülen üç kuş halkalama istasyonundan biri olan Iğdır ili Tuzluca ilçesi Yukarı Çıyrıklı köyündeki KuzeyDoğa Derneği-Kafkas Üniversitesi Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi çalışmalarında yedinci yılına girdi.
Öte yandan 2006 yılından bu yana Aras İstasyonu’nda halkalanan kuşlar, şimdiye kadar Güney Kıbrıs, Macaristan ve Zambiya’da bizim gibi başka kuş araştırmacılarının ağlarına yakalandı. Aynı şekilde, İsrail, Rusya ve Güney Afrika’da halkalanan kuşlar ise merkezimizde yeniden yakalandı. Örneğin, Aras İstasyonu’nda 2007 yılında İsrail halkalı bir şahin yakalanmıştır. Merkezde halkalanan 156 türden 32 binden fazla kuşun 3 kıtadaki 6 ülkeden geri bildiriminin gelmiş olması, 6 yıldır çalıştığımız bölge olan Aras Vadisi’nin kuşlar için ne kadar önemli olduğunu ve bu çalışmaların ne kadar emek gerektirdiğini gösteriyor bizlere. Ama maalesef tüm çabalarımıza rağmen bu kritik alanın resmi koruma statüsü yoktur.
Nasıl KuzeyDoğa Derneği ve Kafkas Üniversitesi ekibi Iğdır ve Kars’ta 2005’ten bu yana yaklaşık 40 bin kuşu halkaladıysa, İsrail’de de benzer bilimsel çalışmalar olmaktadır. Bu belli ki İsrail bilim insanları tarafından halkalanmış bir kuştur. Türkiye kuş halkalarının üstünde KAD, Ankara, Turkey yazar. Aynı şekilde başka ülke halkalarında da ülkenin ismi ve halkanın yollanabileceği bir adres vardır. Bu şekilde, kuşun nereden geldiği bilinir. Bilgi paylaşımı imkânı sağlanır. Yani casusluğun tam tersi. Bu kuşların herhangi bir istihbarat değeri olsa (ki bu mantıkdışı), haliyle İsrail’den geldikleri bilgisi üzerlerinde olmazdı. Soğuk savaşın zirvesi olan 1950’li yıllarda da gazetelerimizde “Rus halkalı casus kuş yakalandı” şeklinde bir haber çıkmıştı. Ama benzer haberlerin 60 yıl sonra halen çıkıyor olması, ülkemizde doğa bilim araştırmaları konusunda çok daha fazla eğitim ihtiyacı olduğunu göstermektedir. Tüm dünyanın uydularla takip edildiği bir çağda, nereye gideceği belli olmayan bir göçmen kuşu kullanarak nasıl ve neden casusluk yapılabileceği de ayrı bir soru işaretidir. Bu haberin tek güzel tarafı, bu halkalı kuşun bilgisinin bize ulaşmış olmasıdır. KuzeyDoğa Derneği olarak bu bilgiyi Türkiye Halkalama Koordinatörü İlker Özbahar’a ulaştırdık. O da İsrail’deki meslektaşlarına iletecek. Bu şekilde, biz bu kuşun Gaziantep’e nereden geldiğini öğreneceğiz. Başka halkalı kuşları bulan vatandaşlarımız, bu bilgiyi mutlaka Türkiye Halkalama Koordinatörü İlker Özbahar’a ulaştırmalıdır: [email protected], Vatandaşlarımızın vereceği bu bilgiler kuşların göç yollarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.”
Kuş 2 yaşında halkalanmış
Ulusal Halkama Programı Yürütücüsü İlker Özbahar'dan aldığımız bilgiye göre, 6 Mayıs 2012’de Gaziantep’te bulunan İsrail halkalı arıkuşu 22 Nisan 2008’de İsrail’in Elat bölgesindeki bir halkalama istasyonunda 2 yaşındayken halkalanmış. 4 yıl boyunca hayatta kalan kuş ne yazık ki 6 Mayıs 2012’de Gaziantep’te ölmüş. Öldüğünde en az 6 yaşında olduğu tahmin ediliyor. Halkalandığı günden ölene kadar 1475 gün geçiren bu arıkuşu, halkalandığı noktadan yaklaşık 871 km kuzeyde ölmüş.
Kuş halkalama nedir?
Kuşların, halkalama lisansına sahip eğitimli araştırmacılar tarafından güvenli yöntemlerle yakalanmasını, bacaklarına halka takılmasını ve tür, yaş, cinsiyet gibi gerekli bilgilerin kaydedilmesinden sonra serbest bırakılmasını içeren işlemlerin tümüne birden “halkalama” adı verilir.
Kuş halkalamayı arabalara plaka vermeye benzetebiliriz. Halkaların üzerinde ülkelere özgü bir adres ve her birey için farklı olan bir kod numarası vardır.
Tüm halkalarda aynı adres yer almakta, kod numarası ise bireylere göre değişmektedir. Kuşların bacak kalınlıklarına uygun olarak farklı çapta halkalar takılır. Halkalar genellikle aluminyumdur ve çok hafif oldukları için kuşların doğal davranışlarında değişikliğe yol açmazlar. Kod numarası kuşların bireysel olarak tanınmasını, adresler ise tekrar yakalanan ya da ölü olarak bulunan halkalı bir kuşun halkalanma bilgilerine ulaşılabilmesini sağlar. Bu adres sayesinde kuş ölü bulunduysa halkası ya da tekrar yakalandıysa kuş ile ilgili bilgiler halkalandığı merkeze ulaştırılır ve kuşun nerede, ne zaman halkalandığı öğrenilir.
Neden kuş halkalama yapılır?
Halkalama çalışmaları, kuşların yaşamları ile ilgili birçok bilinmezi ortaya çıkarmak üzere tüm dünyada yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan yaygın bir yöntemdir.
Bu yöntemle, temelde kuşların göçleri; kuş türlerinin göç rotaları, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç takvimleri ve popülasyon dinamikleri; kaç yıl yaşadıkları, üreme ve hayatta kalma başarıları, araştırılmaktadır.
Ayrıca, tüm dünyada standart yöntemlerle yapılan ve her yıl tekrarlanan halkalama çalışmaları ile kuş popülasyonlarındaki değişimler takip edilebilmekte ve türlerin korunmasına yönelik kararlar alınabilmektedir.
Kaynak (kuş halkalama çalışmaları): www.halkalama.net
