* Doç. Dr. Murat Batı
1) Kıdem tazminatı fonu nedir?
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, 10 Nisan 2019 tarihinde Yeni Ekonomi Programı (YEP) kapsamında "Yapısal Dönüşüm Adımları" paketini açıkladı.
Bu açıklamalardan işçileri en çok ilgilendiren husus ise işçilerin alacağı kıdem tazminatları ile alakalı bir “kıdem tazminatı fonu” kurulmasıydı. Söz konusu fonun işleyişi, denetlenmesi, yapısı hakkında henüz çok fazla fikir sahibi değiliz.
İlerleyen zamanlarda bu daha da fazla bilgileneceğimizi umuyorum. Buna göre Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlanacak olan kıdem tazminatı fonu, Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ile de entegre edilerek Hazine’ye bağlı faaliyet gösterecek.
BES’te olduğu gibi kıdem tazminatı fonuna devletin de destek olacağı düşünülüyor. Ancak hemen belirtelim ki bu ifadeler Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın 10 Nisan 2019 tarihinde yaptığı reform konuşmasına dayalı olarak hazırlanmıştır.
Yoksa şu an halihazırda bununla alakalı mevcut bir düzenleme bulunmamaktadır.
2) Şuan geçerli olan kıdem tazminatı müessesesi nasıl işlemektedir?
Kıdem tazminatı, bir işçinin işverene bağlılığı ve emeği karşılığı çalıştığı sürelere karşılık gelen hakkı olan bir tazminattır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 120’nci maddesi uyarınca eski 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’üncü maddesi kapsamında ödenen özel bir tazminat şeklidir.
Buna göre kıdem tazminatı işyerinde en az 1 yıl çalışmış işçilerin İşveren tarafından
-İş Kanunu’nun, 25/II. maddesinde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan sebepler hariç olmak üzere işten çıkarılması,
-Askere gitme zorunluluğu nedeniyle erkek işçinin işten ayrılması,
-Yaşlılık, emeklilik gibi nedenlerle işi bırakması,
- Kadın işçilerin evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde kendi isteği ile işten ayrılması
-Ve işçinin ölümü nedeniyle işi bırakanlara İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
3) Alınacak kıdem tazminatı ne kadardır?
İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya ara ara yeniden sözleşme yapılmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.
4) Kıdem tazminatından vergi kesilir mi?
Gelir Vergisi Kanunu’nun 25/7’nci maddesi uyarınca eski 1475 sayılı İş Kanunu’na, 854 sayılı Deniz İş Kanunu’na göre ödenecek kıdem tazminatlarının tamamı ile 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a tabi ödenecek kıdem tazminatının 24 aya kadar olanından gelir vergisi ödenmeyecektir.
5) Kıdem tazminatı fonu nasıl işleyecek?
Fonun nasıl işleyeceği konusu ile ilgili belirsizlik hala devam etmektedir. Ancak büyük ölçüde çalışanların aylık maaşlarının belli bir oranı bu fona aktarılmak üzere kesilecektir. Bu da yıllık brüt ücretin 15 günlük tutarına isabet edecektir. Fonda biriken para Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çeşitli amaçlar için değerlendirile bilecektir. Ancak burada ciddi endişelerden biri de İşsizlik Fonu’nda olduğu gibi bankaları fonlaması gibi kıdem tazminatı fonunun da bu amaçla kullanılmasıdır.
6) Kıdem tazminatı fonundan tazminat ne zaman ve nasıl çekilecek?
Şu ana kadar anlatılanlardan bir sıkıntı olmadığı görülmektedir. Ancak asıl problem kıdem tazminatına hak kazanan çalışanın kıdem tazminatına isabet eden yıllık brüt ücretinin çalışma süresi ile ilgili olan kısmını nasıl alacağıdır. Mevcut uygulamaya göre 10 yıllık çalışan bir işçi kıdem tazminatı alacak şekilde hizmet akdi feshedilirse kendisine en son yılda aldığı 30 günlük brüt ücretin varsayalım 5.000 TL olsun çalıştığı yıl ile ki 10 yıl çalıştığı için 10 ile çarpılması sonucu net 50.000 TL işten ayrıldığı an kıdem tazminatı ödenecektir. Bu paradan herhangi bir vergi de kesilmeyecektir.
Ancak Bakan Albayrak’ın bahsettiği kıdem tazminatı fonunun devreye girmesi sonucunda ise durum bambaşka olacaktır. Şöyle ki yukarıdaki örneğe bağlı kalarak işten ayrıldığı tarihte hak ettiği tutarın yarısı hemen ödenecek yani 25.000 TL ancak kalan diğer yarısını ise fonda bırakmak zorunda ve en erken 56 yaşında ve emekli olduğu zaman fondaki bu parayı alabilecektir. Ya da işçi ölürse mirasçıları yararlanabilecek.
Buna ek olarak da fonda en az 15 yıl kalmak şartı ile gayrimenkul veya menkul bir kıymet alma vaadiyle fonda biriken paranın yarısı kullanılabilecektir.
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Anabilim Dalı Başkanı
