Sokağa çıkma yasağının sürdüğü ve çatışma ortamının yaşandığı Diyarbakır’ın Sur ilçesinde ekonominin ağır darbe aldığını belirten Diyarbakır İş Konseyi, Ankara’da Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek ve Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz’la bir araya geldi. Sur’da yaşanan olaylar nedeniyle 361 işyerinin kapandığını ve bölge insanının işsizlik tehdidiyle karşı karşıya kaldığını belirten Konsey üyeleri, iki bakana sundukları raporda 8 maddelik çözüm önerisinde bulundu.
Diyarbakır’ın Sur ilçesinde 2 Aralık’ta ilan edilen sokağa çıkma yasağı, 11 Aralık Cuma günü 17 saat kaldırılmış, ardından yasak tekrar ilan edilmişti. Sokağa çıkma yasağının, 17 saat arayla 18. gününe girdiği ilçede, çatışmalar devam ediyor.
22 kurumdan oluşan Diyarbakır İş Konseyi, Ankara'da bakanlarla perşembe günü yaptıkları görüşmelerinde tespit ve önerilerini bir rapor halinde sundu. Sokağa çıkma yasaklarının bölge ekonomisine ağır darbe vurduğunun ve bölgede ticaretin durduğunun belirtildiği raporda, Sur’da çatışmaların yaşanmaya başladığı dönemden itibaren 361 işyerinin kapandığı ve binlerce kişinin işsiz kalma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu tespitlerine yer verildi.
"İşsizlik arttı"
Raporda, “Türkiye’de yüzde 18,7 işsizlik oranı (TÜİK, 2014) ile 5. sırada olan ilimizde, Sur ilçesinde bulunan işletmelerde çalışan birçok vatandaşımız işyerlerinin kapanması ile birlikte bu oranı daha da yukarılara çıkaracaktır” denerek, bölgedeki işletmelerin iş yapamamalarından dolayı personel maaşı, vergi, sigorta prim ödemelerinde önemli sıkıntılar yaşandığı belirtildi.
Bölgede turizm sektörünün son yaşanan olaylarla bittiğinin ifade edildiği raporda, “Diyarbakır'ın 5 yıldızlı otelleri de dahil Sur ilçesinde 20'nin üzerinde otel kapalı durumdadır. Bu otellerin çözüm sürecinde doluluk oranları yüzde 80 - 85 civarındayken şu an kapalı olmaları nedeniyle sıfıra (0) inmiştir” dendi.
"Devlet alacakları 1 yıl ertelensin"
Sorunun çözümü için diyalog sürecine geri dönülmesinin altının çizildiği raporda, “Olayların yaşandığı bölgelerde, Vergi, Stopaj, SGK ödemeleri gibi devlet alacaklarının en az 1 yıl süre ile faizsiz ertelenmesi ve başta sokağa çıkma yasağının olduğu ilçelerde olmak üzere, bölgede faaliyet gösteren ve olaylardan etkilenen bütün KOBİ'lere faizsiz ve ön ödemesiz uzun vadeli kredi verilmesi önerilerinde bulunuldu.
T24’e konuşan Diyarbakır Ticaret Odası Başkanı Ahmet Sayar, ekonomik tedbirlerin yanı sıra kalıcı çözümün, diyalog kapılarını yeniden açmak olduğunu söyledi. Ankara’da perşembe günü yapılan görüşmede Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz, AKP Diyarbakır Milletvekilleri Ebubekir Bal ve M. Galip Ensarioğlu, Diyarbakır İş Konseyi adına Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ahmet Sayar, Diyarbakır Ticaret Borsası Başkanı Engin Yeşil, Diyarbakır Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanı Alican Ebedinoğlu, OSB Yönetim Kurulu Başkan Vekili Abdulkadir Karavil, DOGÜNSİFED Başkanı Şah İsmail Bedirhanoğlu, DOSİAD Başkanı Aziz Özkılıç, DİSİAD Başkanı Burç Baysal, TESDER Başkanı M. Veysi Araç ile Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri Ferdani Gökdere vardı. Diyarbakır İş Konseyi’nin toplantı kapsamında sunduğu tespit ve önerileri de içeren rapor şöyle:
Bilindiği üzere 7 Haziran seçimlerinden sonra bölgede başlayan şiddet ve çatışma ortamı, zaman zaman uygulanan sokağa çıkma yasakları bölge ekonomisine ağır bir darbe vurmuş, ticaret durmuş, esnaf ve tüccar ödemelerini yapamaz duruma gelmiş ve kepenk kapatmak zorunda kalmıştır. Tabiri yerindeyse bölge ekonomisi hali hazırda dibe vurmuş durumdadır.
Bu kapsamda daha büyük ve ağır tahribatların yaşanmaması için alınması gereken önlemleri ve taleplerimizi aşağıda sizlerin takdirlerine sunuyoruz.
Olayların ekonomik etkileri
1) Sokağa çıkma yasağının ilan edilmesiyle birlikte, Sur ilçesinde bulunan küçük esnaf ve tüccarlar için ticaret durmuş, tüccar sıkıntıya girmiş ve kepenk kapatma noktasına gelmiştir. Bu süreçte şu ana kadar Sur ilçesinde 361 işyeri kapanmış; 41 işyeri de bölgeden nakil ile ayrılmıştır. Ayrıca sokağa çıkma yasağının devam ediyor olması ilçedeki net rakamların daha yüksek olacağını göstermektedir.
2) Çözüm süreci ile bölgemizde ve ilimizde özellikle dış kaynaklı firma yatırımlarının ivme kazandığı 2014’te ve 2015’te ilimizde kurulan 50 firma, yaklaşık 1 yıl gibi kısa bir süre içinde ticaretten çekilmiştir. Bunların 26’sı ilimizde şube açan firmaların şubelerini kapatarak ilimizden çekilmesi ile sonuçlanmıştır.
3) Kapalı olan işletmelerde çalışan binlerce kişi işsiz kalma ile karşı karşıyadır. Türkiye’de yüzde 18,7 işsizlik oranı (TÜİK, 2014) ile 5. sırada olan ilimizde, Sur ilçesinde bulunan işletmelerde çalışan birçok vatandaşımız işyerlerinin kapanması ile birlikte bu oranı daha da yukarılara çıkaracaktır.
4) İşletmeler iş yapamadığından dolayı personel maaşı, vergi, sigorta primleri ödemelerinde ciddi boyutlarda sıkıntılar çekmektedir. Esnaflarımız aldıkları malların ödemelerini de yapamaz duruma gelmiştir.
5) Bölgemizde yaşanan olayların seyrinin belirli olmamasından dolayı büyük ölçekli işletmelerimiz iş planlarını yapamaz durumdadırlar. Genel ticaret döngüsünde önemli oranda iş hacmi düşmüş; temel ihtiyaçlar dışında satın almalar askıya alınmıştır.
6) Başta olayların yoğun olarak yaşandığı yerler olmak üzere, bölgemiz genelinde gayrimenkul satış fiyatları dip seviyelere inmiştir. Kiracılar kiralarını ödeyememektedir. Kiraya bağımlı kredi ödemeleri olan gayrimenkul sahipleri ise banka kredi ödemelerinde sıkıntılar yaşamaktadırlar.
7) Özellikle UNESCO süreci ile büyük umutlar yaratan Turizm sektörü son yaşanan olaylarla bitmiş durumdadır. Restorasyonu yapılan tarihi yerlerdeki işletmeciler iş yapamaz durumdadırlar. Diyarbakır'ın 5 yıldızlı otelleri de dahil Sur ilçesinde 20'nin üzerinde otel kapalı durumdadır. Bu otellerin çözüm sürecinde doluluk oranları yüzde 80 - 85 civarındayken şu an kapalı olmaları nedeniyle sıfıra (0) inmiştir.
8) Bankalar da uygulamaları ile olaylardan dolayı sıkıntı yaşayan firmalarının sorunlarını daha da derinleştirmektedir. Bankalar, bölge firmalarının kredilerini kapamaları için çağrı yapmakta, vadesi gelen kredileri kapaması yapıldıktan sonra yeniden kullandırmamakta veya kullandırması durumunda batı illerimize göre daha yüksek faiz oranları uygulamaktadır. Bankalar ayrıca, ipotek aldığı gayri menkulün ekspertiz fiyatını genel merkezde düşürmektedir.
9) Özellikle sokağa çıkma yasakları ile birlikte Göç Edenler Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (GÖÇ-DER) tarafından açıklanan son rakamlarda sokağa çıkma yasağı ilan edilen bölgelerde 200 bin, sadece Sur ilçesinde 20 bin kişinin göç ettiği belirtilmektedir.
Ekonomik açıdan çözüm önerileri
1. Başta sokağa çıkma yasağının olduğu ilçelerde olmak üzere, bölgede faaliyet gösteren ve olaylardan etkilenen bütün esnafa ve KOBİ'lere faizsiz ve ön ödemesiz uzun vadeli kredi verilmelidir. Bu kredinin tabanı 100 bin TL olmak üzere limiti firmaların büyüklüklerine göre belirlenmelidir. Ayrıca ihtiyacı olan firmalar için "Kredi Garanti Fonu" şartları esnetilerek devreye sokulmalıdır.
2. Olayların yaşandığı bölgelerde, vergi, stopaj, SGK ödemeleri, esnaf ve sanatkarın Bağkur ödemeleri gibi devlet alacakları en az 1 yıl süre ile faizsiz ertelenmeli ve 1 yıl sonrasında ise taksitli ödeme imkanı sağlanmalıdır.
3. Olayların yaşandığı bölgede, firmaların kullandığı kredi, karşılıksız çekler, SGK primlerinde yaşanan sorunlar nedeniyle oluşan ve kurumlarda negatif etki yaratan kayıtların göz önüne alınmaması ve bu negatif kayıtlarında silinmesi
4. Bankaların kredi kapama çağrıları, vadesinde kapatılan kredilerin tekrar kullandırılmaması veya yüksek faizle kullandırılması, gayrimenkul ipotek değerlerinin düşürülmesi ve yasal mevzuatlarda yer alan müşteri mahremiyetlerinin bankalar arasında paylaşılması gibi konuların tespiti ile bu konuda çalışma yapılması ve bölge firmalarının uğradığı haksızlığın da giderilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca, bölgede kullanılan tüm kredilerin bir yıl yapılandırılarak faizinin hazine Tarafından karşılanması gerekmektedir.
5. 6111 Sayılı yasanın bölgede etkilenen bütün işletmeleri kapsayacak şekilde yeniden düzenlenerek vergi borçlarının yeniden yapılandırılması, taksitlendirilmesi, faizlerin silinmesi gibi kolaylıkların sağlanması gerekmektedir. 2016 yılı ile yürürlüğe girecek olan, Akıllı Yazar Kasa uygulaması, E-Tebligat gibi diğer tüm kurumlara verilmesi gereken beyan ve bildirimlerin ertelenmesi gerekmektedir. Ticaret ve Sanayi Odaları ile Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği üyelerinin yaşanan olaylardan dolayı, yıllık aidat ve munzam aidat alacaklarının yeniden yapılandırılması ve faizlerinin silinmesi için gerekli yasal düzenlemenin ivedilikle yapılması gerekmektedir.
6. Ayrıca bölgenin içinde bulunduğu koşullar göz önüne alındığında Vergi incelemelerinin tam bu dönemde yüksek ve geniş kapsamlı vergi incelemelerinin yapılıyor olması bölge iş camiasını demoralize etmekte ve olumsuz etkilemektedir. Bu kapsamdaki incelemelerin belirli bir süre durdurulması için gerekli düzenlemenin yapılması gerekmektedir.
7. Bölgede sokağa çıkma yasağı ile etkilenen işletmelerin 6. bölge teşviklerinden faydalanmasını sağlayacak yasal bir düzenleme yapılmalıdır.
8. Göçder’in açıklamış olduğu rakamların artacağı da göz önüne alınmalı, mağduriyet yaşayan ailelere ilişkin, barınma gıda vb. ihtiyaçların karşılanmasına yönelik çalışma yapılmalıdır.
Ayrıca tüm bu ekonomik tedbirlerin yanında asıl kalıcı çözüm; diyalog kapılarını açarak, kalıcı bir barışın sağlanması için çözüm sürecine dönerek sorunlarımızı çatışarak değil, konuşarak, tartışarak diyalog içinde çözmektir.