T24 - Sağlık Bakanlığı, “sperm bankasından alınan sperm ve yumurtalık” ile çocuk sahibi olunmasını yasakladı. Bakanlık, yasağı, Türk Ceza Kanunu'nun “çocuğun soy bağının” korunmasını düzenleyen ve 3 yıla kadar hapis cezası öngören 231. maddesine dayandırdı.
Sağlık Bakanlığı, 6 Mart'ta Resmi Gazete'de yayımlanan “Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik” ile çocuk sahibi olamayanların, sperm bankasından sağlacak sperm ve yumurtalık ile çocuk sahibi olmalarına engel getirdi. Bakanlık, bu yöntemi kullananlar, kullanılmasına aracı olanlar ve teşvik edenler hakkında savcılıklara suç duyurusunda bulunulacağını da yönetmeliğe ekledi.
Yönetmelik uyarınca, hastalarını yurtdışındaki sperm bankalarına yönlendiren ya da teşvik eden tüp bebek merkezleri kapatılacak. Yönlendirme veya aracılık yapan klinik ilk seferinde üç ay, aynı eylemi ikinci kez yaparsa süresiz kapatılacak. Hastasını teşvik eden hekimlerin de tüp bebek çalışmasına ilişkin sertifikaları Sağlık Bakanlığı tarafından iptal edilecek ve haklarında ceza davası açılacak.
'Kendilerine ait hücrelerle üreyebilirler'
Tartışmalara neden olan yasak, “Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik”in “Yasaklar ve Sorumluluklar ile Denetim ve İdari Müeyyide” başlığını taşıyan 6. Bölüm'de düzenlendi. Bu bölümde yer alan 18. madde “Üremeye Yardımcı Tedavi (ÜYTE) Uygulamaları ile İlgili Yasaklar” başlığını taşıyor. 18. maddenin, sperm bankası aracılığıyla üremeyi yasaklayan 5. fıkrası ile devam eden fıkraları şöyle:
(5) ÜYTE uygulanacak eşlere sadece kendilerine ait üreme hücreleri uygulanır. Herhangi bir şekilde donör kullanılması, donör kullanılarak embriyo elde edilmesi, adaylardan alınan yumurta ve spermler ile elde edilen embriyoların başka adaylarda, aday olmayanlardan alınanlar da adaylarda kullanılması ve uygulanması yasaktır. Bu yasaklara aykırı olarak elde edilen gebeliklerin herhangi bir aşamada tespit edilmesi durumunda, merkez süresiz kapatılarak bu işlemi yapan kişilerin sertifikaları iptal edilir ve ilgili tüm çalışanların da süresiz olarak ÜYTE merkezlerinde çalışmalarına izin verilmez.
(6) Yurt içinde veya yurt dışındaki ÜYTE uygulaması yapan yerlere beşinci fıkradaki işlemler için Yönetmeliğe aykırı olarak hasta sevk etmek, yönlendirmek, teşvik etmek ve bu konularda aracılık etmek gibi eylemlere katılan merkezler ve/veya merkez personellerinin tespiti halinde ilkinde üç ay, tekrarında süresiz olarak merkezin faaliyetine valilikçe son verilir. Merkez personeli olmamakla birlikte bu hususlarda aracılık ettiği tespit edilen kişi ve kişilerin varsa sertifikaları Bakanlıkça iptal edilir.
(7) (4), (5) ve (6) ncı fıkralarda belirtilen hususlara aykırı uygulama yapıldığının herhangi bir aşamada tespit edilmesi halinde, bu uygulamayı yapan, hasta sevk eden veya aracılık eden kişiler ile gebe kalan kişi ve donör cumhuriyet savcılığına bildirilir.
Bakanlık: Çocuğun soy bağı için
Bakanlıktan dün (16 Mart 2010) yapılan açıklamada, yönetmelikteki yasak TCK'nın 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası öngören “Çocuğun Soy Bağını Değiştirme” başlıklı 231. maddesine dayandırıldı. Yönetmelikteki yasakla ilgili yanlış yorumlar yapıldığı belirtilen açıklama şöyle:
“1. Bakanlığımız söz konusu bu yönetmelikle herhangi bir hapis cezası getirmemekte veya hapis cezası ile ilgili bir düzenleme yapmamaktadır. Zaten yönetmelikle hapis cezası düzenlemesi yapmamız mümkün değildir. Bu husus çok açık olmasına rağmen, konu medyamız tarafından yönetmelik ile 3 yıl hapis cezası getirildiği şeklinde ele alınmaktadır. Bakanlığımızın bu konudaki düzenlemesi, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 231. maddesine paralel olarak tüp bebek uygulamaları ile ilgili hatalı, kanun dışı ve insanımızı suiistimale yönelik iş ve işlemleri kapsamaktadır.
2. TCK’nın 231. maddesi söz konusu yönetmeliğimizden çok daha önceden var olan bir maddedir. Bu maddedeki cezai hükümler ve yaptırımlar Sağlık Bakanlığı’nın değil, savcılık ve mahkemelerin konusudur. Sağlık Bakanlığı yönetmeliği ile sağlık kurum ve kuruluşları ve sağlık çalışanları için idari düzenleme ve yaptırımlar düzenlenebilmektedir. Bu madde ile ilgili yeni bir düzenleme getirilmediği gibi özel kişilerin tasarrufları da doğrudan Bakanlığımızın konusu değildir.
3. Başkalarına ait ya da sahibi belirsiz sperm ve yumurtalar ile gebelik elde etmek birçok gelişmiş Batılı ülkede olduğu gibi ülkemizde de kanunlarımız ile yasaklanmıştır. Ancak bu yasağı ülke içinde veya ülke dışında doğrudan veya dolaylı olarak çiğnemeye çalışan, bebek sahibi olmak isteyen insanımızı bu konuda özellikle maddi açıdan suiistimal etmek isteyen bazı kişi ve merkezlerin olduğu bilinmektedir. Kanunları ve toplumun etik kurallarını çiğneyerek kendilerine maddi getiri elde etmek isteyenlerin önüne geçmek için Bakanlığımız söz konusu yönetmelikle uygulama detaylarını düzenlemiş ve netleştirmiştir.
4. Yönetmeliğin içinde ya da gerekçesinde asla yer almayan “ırkın korunması” gibi bir konu hatalı bir şekilde ön plana çıkarılmakta ve bununla ilgili yorumlar yapılmaktadır. Oysa bu konu kanunda geçtiği şekilde “soy bağını” yani babalığın belli olmasını esas almaktadır. Sağlık hizmetlerinin düzenlenmesinde, yönetiminde ve sunumunda ırk, dil, din gibi unsurların ön plana çıkarılması veya korunması asla mümkün değildir. Bu sebeple, bu husustaki “babanın belli olması” veya TCK’nın 231. maddesinde geçtiği şekliyle “soy bağı” kavramının “ırk korunması” şeklinde sunulması çok vahim bir hatadır.
Kamuoyumuzun bu gerçekler paralelinde doğru bilgilendirilmesi istirhamı ile medyamızın dikkatine sunarız.
Not: TCK MADDE 231. - (1) Bir çocuğun soy bağını değiştiren veya gizleyen kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
TCK'nın 231. maddesi ne diyor?
Sağlık Bakanlığı'nın işaret ettiği TCK'nın 231. maddesi, yasanın “Aile Düzenine Karşı Suçlar”ı düzenleyen sekizinci bölümünde yer alıyor. “Çocuğun soybağını değiştirme” başlığını taşıyan 231. madde şu hükmü taşıyor:
MADDE 231. - (1) Bir çocuğun soybağını değiştiren veya gizleyen kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Özen yükümlülüğüne aykırı davranarak, sağlık kurumundaki bir çocuğun başka bir çocukla karışmasına neden olan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Güner Özkul bu yöntemle çocuk sahibi olmuştu
Türk sinemasının büyük aktörlerinden Münir Özkul'un kızı, bir dönem CNN Türk'teki “Afiş” programını hazırlayıp sunan Güner Özkul, yurtdışyında bir sperm bankasına başvurarak hamile kalmış ve geçen yıl “Süreyya” adını koyduğu bir bebek sahibi olmuştu. Özkul, bu yöntemle çocuk sahibi olmak istemesini, “Hayatımda kimse yok. Ama anne olmak da istiyorum. Yaşım geçiyor, sağlık sorunlarım var. Sperm bankasına başvurdum. Aylarca sıra bekledim. Çünkü çok talep var” sözleriyle açıklamıştı.
Güner Özkul'dan önce, aktris Leyla Kömürcü Bilginel de, aynı yöntemle hamile kaldığını açıklamıştı.
