Ukrayana’nın başkenti Kiev yakınlarındaki Çernobil nükleer santralinin dördüncü ünitesinde 26 Nisan 1986'da meydana gelen kazanın etkileri on yıllarca sürdü. Hatta bölgedeki olumsuzlukları bugün bile hissediliyor. Dünya Sağlık Örgütü, facianın dünya genelinde en az 4 bin kişinin ölümüne neden olduğunu tahmin ediyor. Radyoaktif sızıntı nedeniyle başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yakalananlarının tam sayısı bilinmiyor. Orta ve uzun vadede telef olan hayvanlar ile hava ve çevre kirliğinin gerçek boyutlarını kestirmek de neredeyse imkansız.
Radyoaktif sızıntıyı kontrol altına alabilmek için Rus mühendisler kısa sürede reaktör ünitesini çelik-beton karışımı bir konstrüksiyonla kapladı. Ancak alelacele yapılan bu kaplama, zaman içinde zorlu hava koşulları nedeniyle aşındı. Metal bölümler büyük ölçüde paslanırken, çatıda delikler oluştu. Hatta bu kaplamanın günün birinde çökme ihtimali olduğu bile dillendirildi.
Devasa seyyar çadır
Aslında bu kaplamanın üstünün bir süre sonra kapatılması, 30 yıl önce de öngörülmüştü. Ancak gerek ekonomik gerekse teknik koşulların yetersizliği nedeniyle bu yıllarca mümkün olmadı. Ta ki G7 ülkeleri devreye girene kadar. Önde gelen Batılı sanayileşmiş ülkelerden oluşan topluluk, 1997 yılında Çernobil’deki reaktör ünitesinin üzerinin bir kalkanla kaplanmasına karar verdi. Bu amaçla geliştirilen projeye 40’tan fazla ülke finasman desteği sağladı. 2010 yılında da yapım çalışmalarına start verildi.
Ancak yeni muhafazanın, radyoaktif sızıntıyı önleme işlevinden çok daha fazlasına sahip olması gerekiyordu. Uzun vadede nükleer santralin tümüyle ortadan kaldırılması öngörülüyor. Dolayısıyla yeni kalkan, aynı zamanda reaktörün sökülme çalışmalarının da yapılmasına imkan tanıyacak bir yapıda olmalıydı. Bu da ancak dev bir hangar ya da çadır benzeri bir yapının içine gerekli ünitelerin entegre edilmesiyle sağlanabilirdi.
Sökme ve temizlik faaliyetleri için, çelik çadırın içine 100 metre uzunulğunda iki köprü sistemi yapılıp, üzerine ray döşendi. Böylece vinç yarıdımyla sökülecek reaktör parçalarını vagonlarla dışarı taşımak mümkün olacak. Reaktörün gövde ve parçalarının yanı sıra yaklaşık 150 ton nükleer yakıtın da dışarı çıkarılıp bertaraf edilmesi gerekiyor.
Teknoloji ve ihtişam birarada
108 metre tavan yüksekliğiyle bugüne kadar yapılan en yüksek hangar olma özelliğini taşıyan yapı, Berlin yakınlarındaki zeplin hangarından bir metre daha yüksek. Çernobil kalkanının genişliği 257, uzunluğu ise 162 metre. 36 bin tonluk çelik mazlemenin kullanıldığı yapı, 6 büyüklüğünde depreme ve üçüncü kademeye kadar şiddetli hortuma karşı dayanıklı. Yaklaşık 1,5 milyar Euro’ya malolduğu belirtilen dev kalkanın yapımında 10 bine yakın işçi çalıştı.
Kalkanın seyyar olması da bir başka ilginç özelliği. Doğrudan enkazın üzerine inşa edilmesi çok tehlikeli olduğundan, yakın bir yerde yapılıp, dev hidrolik çekiciler yardımıyla dört numaralı ünitenin üstüne törenle yerleştirildi. Törende konuşan Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko, izole işlemini Ukrayna ve dünyayı nükleer tehditten koruyacak tarihî bir olay olarak nitelendirdi.
© Deutsche Welle Türkçe
Fabian Schmidt
