Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES) pazarın yüzde 24'ü şirketlerin katıldığı grup emeklilik planlarından oluşurken 586 bin 666 çalışan emeklilik sistemine girdi. Grup emeklilik planlarının fon büyüklüğü de 1.4 milyar TL'yi geçti.
Mercer Sigorta Brokerliği, ilginç iki araştırma yapmış. Aslında bir süredir bu araştırmayı sizlerle paylaşmak istiyordum ama kriz nedeniyle gündemin yoğunluğundan bir türlü fırsat bulamadım.
Mercer; Türkiye'de, 2001 yılından beri insan kaynakları danışmanlığı konusunda faaliyet gösteriyor. Bireysel emeklilik sistemi yürürlüğe girdiğinden bu yana da özel emeklilik planlarının kurumsal yapılanmasında danışmanlık ve brokerlik hizmeti veriyor.
Mercer'in yaptığı araştırmalardan biri, bireysel emeklilik sistemindeki kurumsal planlar. Daha açık bir anlatımla, şirketlerin bireysel emekliliğe katılımı. Bilindiği üzere sistem başlayalı beş yıl oldu ama ağırlıklı olarak bireysel katılımlarla büyüyor. Mercer da bu beş yıllık süreci araştırmış. İkinci araştırma ise bazı ülkelerdeki bireysel emeklilik sistemi ile Türkiye'deki sistemin mukayesesi.
Önce, kurumsal katılımdan başlayalım. Çalışan personelini bireysel emeklilik üyesi yapıp; aylık katkı payının ya tamamını şirketin ya da yarısına şirketin, yarısını da çalışanın ödediği planlara grup emeklilik planları deniyor. Bir de şirketlerde çalışanlardan 10-15 kişinin bir araya gelip, kurumun katkı payına katılmayıp, sadece çalışanların kendilerinin ödediği planlar var ki, bunlar da grup emeklilik planı içinde değerlendiriliyor. Mercer, bu çeşit planlara çalışanlar adına kurum katkısı yapılmadan gönüllü kurulan planlar diyor.
Gönüllü planlar daha yaygın
Yeri gelmişken hemen bir bilgi aktarayım. Maalesef Türkiye'de grup emeklilik planları henüz bireysel emeklilik sisteminin gelişimine büyük katkı sağlamış değil. Nitekim, sisteme katılanların takribi yüzde 24'lük kısmı grup emeklilik planlarından oluşuyor.
Mercer'ın yaptığı araştırmaya göre Türkiye'de grup emeklilik planlarına katılanların toplam sayısı, 2008'in ekim ayı itibariyle 586 bin 666 kişi. Grup emeklilik planlarının toplam fon büyüklüğü ise 1.4 milyar TL. Bunun 360 bin 678 kişisi ve 675.8 milyon TL'lik fon tutarı gönüllü kurulan planlardan oluşuyor. Yani, şirketlerde çalışan 10-15 kişilik grupların kendi aralarında bir araya gelip, sisteme katıldıkları planlardan.
Kurum katkısı yapılan grup emeklilik planlarındaki katılımcı sayısı ise 225 bin 988. Fon toplamı ise 796 milyon TL. Mercer Sigorta Brokerliği Danışmanı Barış Tişli, şirketlerin bireysel emeklilik planlarını çalışanlarına bir yan hak olarak sunmasının her yıl katlanarak büyüdüğüne dikkat çekiyor ve bankaların kurumsal müşterilerine, onların çalışanları için emeklilik planı hizmeti sunmasının bu artışta büyük katkısı olduğunu söylüyor. Ancak başka ülkelerle mukayese edildiğinde ise kurumsal pazarın halen küçük olduğuna da dikkat çekiyor Tişli.
Vergi teşviki artmalı
Barış Tişli, Hazine'nin kurumsal katılımın artması için 2008'in ağustos ayında "hakediş" uygulamasını yürürlüğe koyduğuna da değinerek "Özetle, kurum katkı payının çalışan ayrıldığında kurumda kalması esasına dayalı bir yönetmelik. Ancak bunun sonuçlarını görmek için erken. Çünkü, şirket bütçeleri genelde haziran, temmuz aylarında yapıldığından 2008'in ağustosunda yürürlüğe giren bu uygulamanın etkilerini 2010'daki kurumsal planlarda görebileceğiz" diyor.
Kurumsal katılımın artması için daha fazla vergi teşviki gerektiğine de dikkat çeken Tişli, sözlerini şöyle sürdürüyor: "Emeklilik planları için yüzde 10'luk vergiden muafiyet oranı müşterilerimiz tarafından düşük bulunmaktadır. İspanya'da bu oran yüzde 100'dür. Türkiye'de bu oranın yüzde 20'ye çıkarılması kanunda yer almaktadır. Bizim beklentimiz bu kararın alınmasıdır."
Şirketlerin katılımı yetersiz
Mercer'ın yaptığı bir diğer çalışma da Brezilya, Güney Afrika, Polonya, Macaristan, Türkiye ve Çek Cumhuriyeti'ndeki bireysel emeklilik sisteminin detaylı bir şekilde mukayesesi.
Barış Tişli, Polonya'da özel emeklilik planlarında, pazarın yüzde 95'inin grup emeklilik planlarından oluştuğunu belirterek aynı şekilde Çek Cumhuriyeti'nde de durumun farklı olmadığını, pazarın yüzde 61'inin kurum katkılı planlardan oluştuğunu vurguluyor. Tişli, son olarak şu açıklamaları yapıyor:
"Pazar uygulamalarına da bakarsak bizden farklı yönlerini görebiliriz. Mesela, Polonya'da çalışan brüt maaşının yüzde 7'sini veriyor. Çek Cumhuriyeti'nde ise bizdeki gibi yüzde 3, Macaristan'da yüzde 4, Brezilya'da ise yüzde 9,95."
Grup emeklilik planları
(Ekim 2008 itibariyle)
Kurum Katkısız Gönüllü Planlar
Grup plan sayısı 5.636
Grup plan içindeki yerli firma sayısı 4.890
Yabancı/Yabancı ortaklı firma sayısı 710
Katılımcı sayısı 360.678
Fon büyüklüğü (TL) 675.885.102
Kurum Katkılı Planlar
Grup plan sayısı 1.990
Grup plan içindeki yerli firma sayısı 1.522
Yabancı/Yabancı ortaklı firma sayısı 450
Katılımcı sayısı 225.988
Fon büyüklüğü (TL) 796.002.538
Toplam
Toplam grup plan sayısı 7.626
Toplam fon büyüklüğü (TL) 1.471.887.640
Toplam katılımcı sayısı 586.666
Bazı ülkelerdeki emeklilik sistemleri
Brezilya: Tüm çalışanlar işe başladıkları andan itibaren sisteme dahil oluyor. Emeklilik yaşı erkeklerde ve kadınlarda 60. Vefat ve maluliyet yan hakları emeklilik planında genellikle toplam hesap bakiyesinin geri ödemesi şeklinde sağlanıyor. Hakediş uygulaması; plana dahil olduktan 3 ve 5 sene sonra şeklinde uygulanıyor. Sisteme çalışanın katkısı mutlaka gerekiyor. Bu da baz maaşın yüzde 2'sinden yüzde 6'sına kadar. Genellikle tüm plan maliyetinin üçte birini ya da ikide birini üstleniyor. İşveren ise çalışan katkısının yüzde 100 ile yüzde 200'ü kadarını karşılıyor.
Güney Afrika: İşe başlandığı andan itibaren plana dahil olunuyor. Erkekte ve kadında emeklilik yaşı 60. Ölüm ve vefat emeklilik planına dahil ediliyor. Sistemden çıkıldığında bekleme süresi (Hakediş) olmadan toplu paranın tamamı alınıyor. Çalışanlar plana, maaşlarının yüzde 5,95 ile yüzde 7,5 arasında değişen oranlarda katılıyor. İşveren katkısı ise ortalamada yüzde 9,95 olup, yüzde 5-13 arasında değişerek emekliliğe baz brüt maaş üzerinden hesaplanıyor.
Polonya: Tüm çalışanlar sisteme katılıyor. Genellikle de üç aya kadar hizmet süresi gerekiyor. Emeklilik yaşı kadınlarda ve erkeklerde 60. Ölüm ve sakatlık halleri hayat sigortası şeklinde şartlı planın içinde bulunuyor. Sistemden çıkıldığında bekleme süresi olmadan toplu paranın tamamı alınıyor. Çalışan katkısı; gönüllü katkı payı maksimumda yılın ekonomisinde öngörülen ortalama aylık maaşın yüzde 450'sine kadar mümkün. İşveren katkısı ise çalışan ücret paketinin yüzde 7'sini geçemiyor. İşverenin çalışan katkı payı kadar katkı payı sağlamasına kanunen izin verilmiyor.
Macaristan: Herkes emeklilik planına katılıyor. Emeklilik yaşı kadında ve erkekte 62. Vefat ve maluliyet genellikle grup hayat sigortası tarafından kapsama alınıyor. Sistemden çıkış olduğunda bekleme süresiz toplu paranın tamamı hakediliyor. Çalışan katkısı çoğu planda gerekli değil. Gerekli olması durumunda brüt maaşın yüzde 1-2'si kesiliyor. İşveren katkısı ise brüt maaşın yüzde 3-5'i arasında değişiyor. Şirketlerin çoğunluğu yüzde 4 ödüyor.
Türkiye: Çalışanlar 18 yaşından itibaren plana dahil olabiliyor. Emeklilik yaşı kadınlarda ve erkeklerde 56. Vefat ve maluliyet plana dahil değil. Sistemden çıkış olduğunda 3-4-5 yıllık hakediş süresi uygulanıyor. Çalışanın katkısı yüzde 2-3 arasında değişiyor. Katkı paylarının eşleştirilmesi genel bir uygulama. Çalışanların yaptıkları yüzde 3 katkı payı oranı, işverenler tarafından eşdeğerde karşılanarak sağlanıyor. İşveren katkısı ise brüt maaşın yüzde 3'ü şeklinde.
Çek Cumhuriyeti: Üç aylık hizmet süresi olan tüm çalışanlar sisteme katılabiliyor. Emeklilik yaşı kadınlarda ve erkeklerde 62. Vefat ve maluliyet yan hakları sunulmuyor. Sistemden çıkış olduğunda bekleme süresiz toplu paranın tamamı alınabiliyor. Çalışan katkısı; yıllık ortalama katkı payı düz oranlı olarak 6 bin Çek Kronu. Yıllık maksimum vergi-etkin kâr payı 18 bin Çek Kronu. İşveren katkısı ise çalışanın brüt maaşının yüzde 3'ü kadar.
Sisteme katılan bazı şirketler
Bosch, Coca-Cola, Demirdöküm, Dupont, HP, İzocam, Johnson Diversey, MasterCard, National Power, Unimar, Sandvik, Mako, Singer, TomTom, Visa.
