'Bayan’ı benimsemedik'

Dil Yâresi’ne gelmiş bir mektupta, okurum Seryal Olçay Hanım diyor ki: «Hakkı Bey, bu konu daha önce ele alındı mı, bilmiyorum. Alındıysa da tekrar etmekte fayda var. Konu, kadın/kız ikileminde kalıp, güya kibar olmak adına olur olmaz her yerde «bayan» kelimesinin yaygın bir şekilde kullanılır olması.

«Bayan, bay ile birlikte kullanılır. Halbuki bakıyoruz «erkek ve bayan» diyorlar. Hayır «erkek ve kadın» olması lazım. Kadın, sanki utanılacak bir kelime. Tuvalet kapılarına bakıyoruz «bayan/erkek» yazılı.

Spor karşılaşmaları söz konusu olunca eskiden kadınlar voleybol/basketbol takımları denirdi; bakıyoruz bayan voleybol takımı olmuş.»
– Haklısınız. Aslında bey biraz daha dayanıklı çıktı; ben mesela «Hakkı Bey!» diye onurlandırılıyorum. «Bay Hakkı» diyen olmuyor.

Spor terimi olarak benim çözemediğim bir düğüm de bayan voleybol takımı mesela... Kadın voleybol takımı dendiğini hatırlamıyorum; kızlar voleybol takımı deseniz, aralarında evli kadınlar var itirazıyla karşılaşırsınız.

Spor dışında ben pek sıkıntı çekmem. Bayan yurdu denmiyor, mesela; kız yurdu, kız lisesi’dir. Büyük küçük bir yaşa kadar, hele benim yaşımda «Kızım!» hitabı hoş görülür. Genç kız, genç kadın; erkekler için genç adam, delikanlı, evlat hitapları geçerli. Ben çoğuna «Çocuk» demeyi severim, sevimli bulduklarıma sesle; sahiplenme, benimseme ifadesidir. Hanım, hanımefendi; bey, beyefendi hitapları hamdolsun henüz yadırganmıyor; hiç değilse benim çevremde.

Özetlersek, birbirimize hitap konusunda da ne diyeceğimizi şaşırmış durumdayız.
Daha tuhafı şudur: Türkçe’de bay kelimesinin eski anlamı «zengin, mal-mülk sahibi adam» demek. Ve -an ekiyle kelimenin cinsiyetini değiştirmek gibi bir gramer kuralımız kesinlikle yok.
Seryal Hanımefendi Dostum, uydurmaca arada bir işe yarasa da, yeni kelime üretmenin makbul yollarından biri değil. Bay ve Bayan kelimelerinin, birbirimize nasıl hitap edeceğimizi de bilemez hale gelişimizin simgesi olmak gibi bir işlevi yoktur, denemez.

Uydurulmalarından hemen sonra, «Bay bayansız olamaz» diye bir tangonun pek moda olduğunu ve biraz da alaya almak için söylendiğini hatırlarım.