Anayasa Mahkemesi, Basın İlan Kurumu'nun (BİK) son yıllarda muhalif basına yönelik artan resmi ilan ve reklam kesme cezalarıyla ilgili emsal niteliğinde bir ihlal kararına imza attı. Yüksek Mahkeme, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Başbakanlığı döneminde Mersin'de bir çiftçiye yönelik "artistlik yapma lan" ifadesinin bir köşe yazısında kullanıldığı gerekçesiyle Cumhuriyet gazetesine üç günlük resmi ilan kesme cezası verilmesinin, ifade ve basın özgürlüğünün ihlali olduğuna karar verdi. Mahkeme, yerel mahkemeden ihlalin ortadan kaldırılmasını istedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2006 yılında başbakan olduğu dönemde, Mersin'de çiftçilik yapan Kemal Öncel adlı bir vatandaşla yaşadığı diyaloglar uzun süre kamuoyu gündeminde yer almıştı. Öncel'in "Çiftçinin hâli ne olacak? Hangi yüzle geliyor buraya?" diye bağırması üzerine Erdoğan ile arasında polemik yaşanmıştı. Erdoğan, bunun üzerine "artistlik yapma lan" demiş, bunu duyan Öncel alandan ayrılmıştı.
Erdoğan'ın sözüne atıf
2015 yılında hayatını kaybeden gazeteci-yazar Cüneyt Arcayürek, Cumhuriyet gazetesindeki 28 Şubat 2013 tarihli köşe yazısının başlığında Erdoğan'ın bu sözüne atfen "Artist!" ifadesini kullanmıştı.
Hicivli bir dil kullanan Arcayürek, yazısında o dönem hükümetin yürüttüğü "barış sürecini" eleştirirken, PKK'nın silahsızlandırılması çabalarının hayalden ibaret olduğunu, Başbakan'ın konuşmalarının inandırıcılıktan uzak olduğunu iddia etmişti. Yazının sonunu ise "Bu (hangi?) milletin barış ve huzuru için baldıran zehri de içermiş!.. 'Artistlik yapma lan!'" şeklinde tamamlamıştı.
BİK üç günlük ceza verdi
Basın İlan Kurumu, bu yazı nedeniyle Cumhuriyet gazetesine aynı yıl üç günlük resmi ilan ve reklam kesme cezası vermişti. Kararda, şöyle denilmişti:
"...Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'a yönelik olduğu anlaşılan 'artistlik yapma lan' cümlesinde yer alan 'lan' kelimesinin, küçüklere ve gençlere de yayın yoluyla ulaşan gazetelerde yer almaması basın etiği açısından önemli ve gereklidir. Bu açıdan, bir gazete yayınında yer alan 'lan' kelimesi basın etiğine ve ahlaka aykırı bir ifadedir."
'Erdoğan kullandı diye sorumluluktan kurtulamazsınız'
"Lan" kelimesinin hakaret suçu kapsamında olabileceği savunulan kararda, yazının Erdoğan'a yönelik eleştiri sınırlarını aşan aşağılayıcı ve incitici olduğu iddia edilmişti. Kararda, şöyle denilmişti:
"...'Artistlik yapma lan' ifadesinin daha önce Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından söylendiği gerekçesiyle bir başkası tarafından da kullanılması, o kişiyi hukuken sorumlu olmaktan kurtarmamalıdır. Bu ifade, dosyadaki mevcut bilgilere göre başbakan tarafından bir başka kişiye söylenmiş ve herhangi bir hukuk denetimine tabi olmamıştır. Dolayısıyla bu ifade nedeniyle başbakanın hukuken sorumlu tutulmaması, bu ifadeyi kendisine karşı kullanan diğer kişilerin de hukuken sorumlu tutulmamasına yol açmamalıdır. Aksinin ileri sürülmesi hukuk mantığı ile bağdaşmaz, hukukta kaos yaratır."
Cumhuriyet gazetesinin avukatları karara itiraz etti. Ancak İstanbul 1. Asliye Hukuk Mahkemesi, 2015 yılında itirazı reddetti. Gazete son çare olarak 2016 yılında bireysel başvuruda bulundu.
Karar AYM'den döndü
Anayasa Mahkemesi, 10 Mart'ta Cumhuriyet'in başvurusunu görüştü. Yüksek Mahkeme, verilen ceza nedeniyle gazetenin ifade ve basın hürriyetinin ihlal edildiğine hükmetti. Kararın bir örneğinin yerel mahkemeye gönderilmesine karar veren AYM, yeniden yargılama yapılarak ihlale neden olan kararın kaldırılmasını istedi.
Kararın gerekçesi önümüzdeki günlerde açıklanacak.
2020'de cezaların yüzde 97'si muhalif basına
Basın İlan Kurumu'nun, 2020 yılında gazetelere verdiği ilan kesme cezaları yüzde 150 artmıştı. DW Türkçe'nin daha önce gündeme getirdiği habere göre, ulusal gazetelere verilen cezaların yüzde 97'si BirGün, Cumhuriyet, Evrensel, Korkusuz ve Sözcü'ye kesilmişti. 2019 yılında verilen cezaların toplamı 324 gün olurken, 2020 yılında verilen cezaların toplamı ise 808 güne çıkmıştı.
Alican Uludağ
© Deutsche Welle Türkçe
