AKP AR-GE Başkanlığı'nın bilgi notundan: Koalisyon 'zorunlu birliktelik', ittifak 'güç birliği'dir

AKP AR-GE Başkanlığı, seçim ittifakı, koalisyon ile ittifak tanımları konusunda ‘Koalisyon Ve Seçim İttifakı Tanımları Ve Arasındaki Farklar’ başlıklı bir bilgi notu hazırladı. Bilgi notunda, koalisyon için 'zorunluk birliktelik', ittifak ise bir 'güç birliği' olarak nitelendirildi.

İttifakın da koalisyonun da bozulma riski taşıdığının ifade edidiği çalışmada, “İttifak bozulursa hükümet krizi söz konusu olmaz, ancak koalisyonun bozulması başta hükümetin dağılması olmak üzere erken seçim şartlarını doğurabilir” dendi. Bilgi notunda, “2019’daki seçimle geçeceğimiz Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde hükümet Cumhurbaşkanı tarafından kurulacak. Meclis’e hükümet programı sunulmayacak. Dolayısıyla hükümet Meclis’ten güvenoyu almak zorunda olmayacaktır. Yani koalisyon hükümetlerindeki en büyük sıkıntılardan birisi 2017’deki referandum ile birlikte tarihe karışmış oldu” değerlendirmesi yapıldı.

AR-GE Başkanlığı’nın, 'Koalisyon Nedir? Seçim İttifakı/Seçim Öncesi ittifak, Koalisyon Hükümeti ile Seçim İttifakı arasındaki Farklar, Seçim İttifaklarının Önünü Açan Kanun Teklifinin Önemli Noktaları' başlıklarında yaptığı çalışmada şu bilgiler yer aldı:

Koalisyon Nedir?
Parlamenter sistemlerde hükümet parlamentonun içinden çıkmakta ve güvenoyu almak zorundadır. Yapılan genel seçimlerde bir siyasi partinin, parlamentoda tek başına çoğunluğu sağlayacak oy oranını alamaması durumunda, kabineyi kurmak için meclisteki diğer siyasi partilerle anlaşarak ortak bir hükümet kurma yoluna gider. Parlamenter sistemlere sahip ülkelerde, yapılan genel seçimlerde bir partinin tek başına iktidar olmasını sağlayacak çoğunluğu elde etmesi her zaman mümkün olmamaktadır. Buna bağlı olarak koalisyon hükümetleri parlamenter sistemde sıkça görülen bir durumdur.
Koalisyon yönetimlerinde parlamentoda ve hükümette birden çok partinin olması siyasi krizlere ve istikrarsızlıklara yol açabilmektedir. Bu durum hükümetlerin sürekli risk altında olmasına yol açar. Parlamenter sistemde kurulan koalisyon hükümetinin her zaman meclis çoğunluğun desteğine ihtiyaç duyması sistemin zayıf yönlerinden biri olarak karşımıza çıkar. Farklı dünya görüşündeki ve farklı siyasi programa sahip olan koalisyon partilerinin birçok meselede uzlaşma sağlaması ve etkili bir yönetim uygulaması mümkün olmamaktadır. Ayrıca halkın hükümeti doğrudan belirlemiyor olması, koalisyon hükümetlerinde yaşanacak başarısızlıklarda hesap sorulacak partinin teşhisinin zor olması ve seçim esnasında seçmenin hükümete ilişkin tercihlerinden emin olamaması, parlamenter sistemin demokratik niteliğini zayıflatan kusurlar olarak sayılmaktadır.

Türkiye siyasi tarihi incelendiğinde yukarıda dile getirdiğimiz sıkıntılar defalarca kez yaşanmıştır. Uzun süren koalisyon görüşmeleri ve kısa sürede dağılan hükümetler birçok kez ülkemizde siyasal istikrarsızlığa ve krizlere yol açmıştır. Koalisyon hükümetlerinin en uzunu (V. Ecevit Hükümeti) yaklaşık olarak 3,5 yıl görev yapmıştır. Kurulan koalisyon hükümetlerinin neredeyse yarısı 1 yıldan daha kısa ömürlü olmuştur.

Seçim İttifakı/Seçim Öncesi İttifak
Birden çok siyasi partinin veya bağımsız adayların seçim öncesi bir araya gelerek seçimlerde işbirliği yapmasına Seçim ittifakı/Seçim Öncesi İttifak denir. Bir diğer tanımı ise; birden çok partinin iktidara gelebilmek için seçim stratejilerinin üzerinde koordineli bir şekilde çalışmasıdır.

Seçim ittifaklarının belli başlı biçimleri bulunmaktadır. Seçim ittifakları bazen sadece ittifakın dayanak noktalarını anlatan bir ilan ile şekillenirken, bazen de partiler üstü bir platform oluşur.
İttifak yapan partiler bu platform altında toplanır. Seçim ittifakının bir diğer formu ise ortak liste şeklinde seçime girilmesidir. Son olarak ittifaklarda karşılıklı çekilme anlaşması yaparak ittifak yapan iki partinin aynı yerde birbirine rakip aday çıkarmaması şeklinde düzenlenen ittifaklar vardır.

Genellikle seçim öncesinde ittifak yapan partiler, ittifakın hususlarını belirten bir anlaşma yaparlar ancak bu seçim ittifakları için bir zorunluluk değildir. Seçim öncesi ittifaklar özellikle batı demokrasilerinde çok yaygındır. Avrupa’da 1946 yılından sonra 200’ün üzerinde seçim öncesi ittifak gerçekleşmiştir. Norveç, Portekiz, Fransa, İsveç, İrlanda, Yunanistan, Avusturya, Lüksemburg, Danimarka, Almanya, Hollanda, Belçika, İtalya, Finlandiya, Birleşik Devletler, İsviçre, Macaristan ve İspanya gibi ülkelerde 1950 yılından sonra siyasi partiler seçim öncesi ittifaklar yapmıştır.

Seçim ittifakının avantajlarına baktığımız zaman; Siyasi partilerin seçim öncesinde yaptıklarıittifakların kar veya zarar getireceğini yapacağı saha araştırmalarıyla önceden tahmin edebilme şansı vardır. Diğer bir deyişle partiler siyasi ittifakların sokağa ne şekilde yansıyacağını kestirebilir. Bu avantaj siyasi partilere ittifak konusunda ne şekilde tavır alacakları hakkında yol gösterebilir. Ayrıca seçmenler ittifakların genel hatlarını, kırmızıçizgilerini ve yol haritasını seçim öncesi dönemde bilir ve buna göre oy verme davranışı gösterir. İkinci olarak seçim öncesi ittifak seçmenlere hükümet belirlemede alternatifler sunar. Böylelikle seçmen tercihleriyle şeffaflığın, temsiliyetin ve meşruiyetin arttığı hükümetler kurulabilir.

Siyasi partiler seçim sonrası belirsizliğin olmaması için ve ayrıca hükümet kuracağı partiyi/partileri önceden belirleme ihtimallerini göz önünde bulundurarak seçim öncesi ittifaklara gidebilir

Koalisyon Hükümeti ile Seçim İttifakı arasındaki Farklar
Son günlerde seçim ittifakı ve koalisyonu benzer şeylermiş gibi göstermeye çalışan bazı çevreler tekrardan koalisyon dönemlerine dönüldüğü gibi bir algı oluşturmaya çalışmaktadır.
16 Nisan Halkoylaması sürecinde “koalisyonun iyi bir şey olduğu” tezini işleyenlerin bugünseçim ittifakını eleştirmek adına koalisyon ile eşitlemeye çalışması, bu çevrelerin siyaseten düştükleri çaresizliği de çok açık resmetmektedir. Ancak koalisyon ve seçim ittifakı kavramları incelendiğinde bunların birbirinden farklı olduğu çok açık anlaşılacaktır.
Koalisyon zorunlu bir birlikteliktir. Sağlıklı işlemesi mümkün olmayan bir ortaklıktır. Seçim döneminde kıyasıya mücadele eden, birbirleriyle rekabet eden, farklı politikaları savunanların, seçimlerden tek parti iktidarı çıkmadığında kurmak zorunda oldukları birlikteliğin adı koalisyondur. Koalisyon bu yapısı itibariyle, tarafları arasında hep çıkar çatışmasına sebebiyet vermiştir.

İttifak ise, bir güç birliğidir. Gönüllü olarak gerçekleştirilen, zorunlu olmayan, milletin rızası gözetilerek belli ortak değerler altında meydana gelen bir mutabakatın nihayetidir.

Seçmenler oy verdikleri partilerin oluşturduğu koalisyonlardan mutlu olmayabilir. Çünkü siyasi partiler seçim sürecinde verdiği vaatleri koalisyonla iktidara geldiğinde icra etme imkânlarından yoksun olabilirler veya siyasi partiler seçmenlerinin arzu etmediği bir partiyle koalisyon yaparak onları hayal kırıklığına uğratabilirler. Ancak seçim öncesi oluşan ittifaklarda genellikle birbirine yakın siyasi partiler ittifak altında bir araya geldikleri için oy veren seçmenler aşağı yukarı nasıl bir hükümet ile karşılaşacağının farkındadırlar. Seçmenler yol haritası daha önce belirlenmiş bir oluşuma oy vereceklerinden sürprizlerle karşılaşma olasılıkları daha azdır. Ayrıca ittifak partilerinin oluşturacağı hükümetlerin temsiliyet oranı daha yüksek olacağından halk gözünde daha fazla meşruiyete sahip olacaktır.

İttifakın da koalisyonun da bozulma riski mevcuttur. İttifak bozulursa hükümet krizi söz konusu olmaz, ancak koalisyonun bozulması başta hükümetin dağılması olmak üzere erken seçim şartlarını doğurabilir. 2019’daki seçimle geçeceğimiz Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde hükümet Cumhurbaşkanı tarafından kurulacak. Meclis’e hükümet programı sunulmayacak.

Dolayısıyla hükümet Meclis’ten güvenoyu almak zorunda olmayacaktır. Yani koalisyon hükümetlerindeki en büyük sıkıntılardan birisi 2017’deki referandum ile birlikte tarihe karışmış oldu.

Seçim ittifaklarının önünü açan kanun teklifinin önemli noktaları şu şekilde olacaktır:

• Milletvekili Genel Seçimlerinde ülke seçim barajı değişmeyecektir. Bununla birlikte ittifak yaparak seçime giren siyasi partiler bakımından baraj, ittifakın aldığı oy toplamına göre belirlenecektir. İttifak halinde ayrıca farklı bir baraj oranı söz konusu olmayacaktır.
• Seçim sistemine ilişkin bir değişiklik olmayacaktır.
• İttifak yapan siyasi partiler seçime ayrı aday listeleriyle girecektir.
• İttifak halinde milletvekili dağılımı önce ittifakın toplam oyu üzerinden yapılacaktır.
• İttifak içindeki partiler için milletvekili dağılımı ise partilerin aldığı oylara göre ayrıca yapılacaktır.
• İttifak durumunda ittifaka dâhil partilerin aldıkları oy toplamı, kendi aldıkları oylar ile ittifakın ortak oyunun aldıkları oy oranları ile partilere dağıtılması sonucu çıkan payın toplanması sonucu belirlenecektir.
• Partilere verilmiş oylar hem partinin oyu, hem de aynı zamanda ittifakın oyu sayılacaktır.
• İttifaka dâhil partiler oy pusulasında yan yana yer alacaktır.
• İttifak alanı içinde her hangi bir yere evet mührü basılması halinde bu oy, ittifakın geçerli oyu olarak kabul edilecektir.
• Partilerden herhangi birine verilmemiş ama ittifaka ait alan içerisinde kalmış evet mühürleri de ittifakın “ortak oy”u kabul edilecektir. İttifaka dâhil partilerin birden fazlasına evet mührünün basılması halinde bu oy ittifakın ortak oyu kabul edilecek, siyasi partilere yazılmayacaktır.
• Hem ittifakın milletvekili sayısının belirlenmesi hem de ittifak içerisindeki siyasi partilerin milletvekili dağılımı, bugüne kadar uygulandığı gibi d’Hont usulüne göre yapılacaktır.