Uçaklar uçuşuna devam ederken nadir de olsa bazı sebeplerle zorunlu iniş yapmak zorunda kalabilirler. Acil iniş, zorunlu iniş, ihtiyati iniş, İngilizcesi ile 'emergency landing' gibi kavramlarla tanımlanan bu durumlara sebep olabilecek faktörler bu yazının konusu.

Temel olarak uçaklar 2 sebepten dolayı zorunlu iniş planlarlar. Bunlardan biri uçakta ortaya çıkan teknik problemler, diğeri ise yolcular veya uçuş ekibi ilgili problemlerdir. Yani makine ve insan iki önemli sebebi oluşturur.

Teknik problemler neler?

Uçak açısından baktığımızda, önemli veya önemsiz sayılabilecek bazı arızalar pilotların iniş kararı almasına sebep olur. Bu arızalar uçak için yolculuğu riskli olmayan bir sensör problemi olabileceği gibi, motorlardan birinin veya hepsinin durarak görevini yapmaması, iniş takımlarında ortaya çıkan problemler, uçakların uçmasını sağlayan hareketli parçalarda veya hidrolik sistemlerinde ortaya çıkan çok ciddi ani problemler de olabilir.

Yolcuların ve pilotların en çok endişe edeceği durum motorların bir sebepten çalışmasının tamamen durmasıdır. İki motorlu bir yolcu uçağının iki motorunda da sorun çıkma ihtimali çok düşük olsa da imkânsız değil. Özellikle inişler ve kalkışlar esnasında motora kuş girmesi olaylarına sıkça rastlanıyor. Kuş çarpması da motorlara belli ölçüde zarar veriyor. 15/01/2009 yılında ABD'de gerçekleşen kazada, kalkıştan hemen sonra iki motora da kuş girmesi sonucunda motorların bozulması ve kaptan pilotun uçağını Hudson Nehri'ne sorunsuz olarak indirmesi hala akıllarda.  

İki motorlu bir uçakta tek motorun arızalandığı durumda, çalışan diğer motor uçağı belli bir sürede sorunsuz şekilde uçuracak ve inişi yapabilecek şekilde tasarlanmıştır. Günümüzde motor teknolojileri o kadar gelişmiştir ki; motor üreticisi firmalar motor arıza durumlarında çalışan diğer motorun 3 saatten fazla bir sürede sorunsuz çalışacağını garanti etmekte.

Uçaklar uzun mesafelerde süzülebilir.

En kötü senaryo olan tüm motorların çalışmadığı durumda ise uçaklar süzülme dediğimiz yöntemle çok uzun mesafeler kat edebilir ve iniş gerçekleştirebilir. Bazen kuşların kanat çırpmadan havada uzun zaman süzüldüğünü görürüz. Benzer şekilde uçakların aerodinamik yapıları uçaklara uzun süreli süzülme imkânı verecek şekilde tasarlanır. Standart uçuş yüksekliğinde ve hızda seyreden bir yolcu uçağının motorlarında bir sorun çıkması durumunda yaklaşık 100 mil sorunsuz olarak süzülebileceğini söyleyebiliriz. 45 dakikalık süzülme sonucunda sorunsuz olarak iniş gerçekleştirmiş örnekler biliyoruz.

Uçaklar suya inebilir.

Uçağı süzüleceğini ve uygun bir piste inebileceğini söyledik. Okyanus aşırı uçan yolcu bazen deniz üzerinde de endişe yaşayabilir. Örneğin: Avrupa kıtasından Amerika kıtasına yapılan bir uçuşta uçak karayı terk edip deniz üzerinde seyretmeye başladığında, endişeli yolcunun kafasında soru işaretleri oluşmaya başlar. Bu yolcuyu da iki sebeple rahatlatabiliriz. Bunlardan birincisi uçaklar daha önce söylediğimiz gibi denize zorunlu iniş yapabilirler. İkincisi ise deniz üzerinde seyrederken bile bizim bilmediğimiz, görmediğimiz kara parçaları güzergâh üzerinde yer alabilir. Tüm bu olasılıklar uçuş planlamasında dikkate alındığı için risk doğurma olasılığı düşüktür. Yukarıda bahsettiğimiz Hudson Nehri'ne iniş yapan uçak, uçakların en zor şartlarda bile denize iniş yapabildiğinin iyi bir örneğidir.

Bazen yolcunun aklına gelebileceği gibi, “acaba uçağın yakıtı biter ve düşer mi?” benzeri bir endişe gerçekleşme olasılığı olmayan bir yersiz bir endişedir. Uçağın yakıt yükleme planlamaları her türlü olasılığı düşünerek ihtiyatlı olacak şekilde yapılır ve sonrasında uçağa yakıt ikmali yapılır. Teknik açıdan uçağın yakıt kaybetmesine sebep olacak bir problem olmadığı sürece yakıt seviyesi zorunlu iniş yapmayı gerektirecek seviyeye inmez.

Yolcu veya uçuş ekibi ile ilgili problemler neler?

İnsan açısından baktığımızda ise yolculardan veya uçuş ekibinden bir kişinin ciddi sağlık sorunu yaşaması pilotu zorunlu iniş kararı almaya mecbur bırakır. Kalp krizi, beyin travması, inme, felç gibi durumlar pilotların hızlıca zorunlu iniş yapmasını gerektiren durumlar. Bazen psikolojik sebeplerle de yolcular fiziksel rahatsızlıklar yaşayabilir. Her durumda sağlık sorunu yaşayan kişiye ilk müdahaleyi uçuş ekibi veya uçakta şans eseri bulunan bir sağlık mensubu yapar. Hasta stabil duruma getirilir. Pilotlar da bu sırada zorunlu inişi ve iniş yapılan limanda hastaya müdahale edecek sağlık ekibini organize eder.

En kötü senaryoda pilotlardan birinin de sağlık problemi yaşaması olası olsa bile yapılan düzenli sağlık kontrolleri ve sıkı düzenlemeler bu ihtimali devre dışı bırakır. Buna rağmen ortaya çıkabilecek pilotlarla ilgili sağlık problemleri uçuş için risk yaratmaz. Tüm pilotlar uçaklarını tek başına uçurabilecek ve indirebilecek yetkinliklere sahiptir.

Sağlık dışında yolculardan kaynaklanan bazı durumlar da olabilir. Yolcular arasında çıkan yatıştırılamayan şiddetli kavga, alkol problemi yaşayan bir yolcunun çevreye verdiği rahatsızlık, uçuş ekibine karşı şiddet kullanma eğilimi gibi sebepler gene pilotları zorunlu iniş yapmaya mecbur bırakabilir. Bu durumda iniş yapılan havalimanında kolluk güçleri uçağa çağırılarak ilgili yolcu teslim edilir.

Acil iniş kararını alan pilotlar ne yapar?

Yaptığı durum değerlendirmesi sonucunda iniş kararı alan pilotlar için artık yoğun bir işi yükü başlamış demektir. İki pilotun koordine olması ve gerekli prosedürün yerine getirilmesi için zaman baskısının üstesinden gelinmesi gereken anlar yaşanmaya başlamıştır. Uçağın acil iniş kontrol listelerinin (check-list) tamamlanması, ilgili kontrol merkezleriyle inişin koordine edilmesi, iniş yapılacak yere karar verilmesi ve inişin başlaması, kabin ekibinin koordinasyonu, yolcunun bilgilendirilmesi, gerekli güvenlik önlemlerinin alınması gibi çok sayıda kritik görev gerçekleştirilir. Tüm görevler, pilotlar arasında pilotlardan biri uçağı uçuracak, diğeri ise operasyonel görevleri yapacak şekilde paylaştırılır. Konunun aciliyetine ve önemine bağlı olarak daha deneyimli olan kaptan pilot tüm sorumluluğu üstlenir.

Özetle uçakların acil iniş yapmak zorunda olduğu durumlar uçak ve yolcular için önemli bir risk oluşturmaz. Uçakların teknik imkânları, pilotların acil iniş eğitimleri ve yetkinlikleri bu tür sorunları aşabilecek şekilde tasarlanmıştır.