"Türkiye’de Sivil Toplum" araştırmasına göre Türkiye’de faaliyet gösteren 80 bin 212 dernekten 14 bin 744’ünü cami yaptırma ve kuran kursu düzenleme gibi faaliyetler üstlenen dernekler oluşturuyor.
Türkiye genelinde faaliyet gösteren yaklaşık 80 bin 212 dernek ve 4 bin 471 vakıf bulunuyor.
Derneklerin 14 bin 744’ünü cami yaptırma ve kuran kursu düzenleme gibi faaliyetler üstlenen dernekler oluşturuyor.
İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’nın (İSMMMO) "Türkiye’de Sivil Toplum" konulu araştırması açıklandı.
İSMMMO, bu çerçevede kamu yararına çalışan kuruluşları ve gıda bankacılığı yapan örgütleri ele aldı.
Araştırmaya göre, ekonomiye katkı sağlayan üçüncü sektör olarak nitelendirilen sivil toplum kuruluşları, son dönemde şeffaflık tartışmalarının odağında yer alıyor.
Ülke genelinde sayıları 80 bin 212 olan dernekten 14 bin 744’ü cami yaptırma ve kuran kursu düzenleme gibi faaliyetlerde bulunuyor.
Kadın ve çevre konusunda faaliyet gösteren ve "Kamu yararına çalışan kuruluş statüsünü elde edebilen" sivil toplum kuruluşu ise bulunmuyor.
Araştırmaya göre, Türkiye’de bağış toplama noktasında sivil toplum kuruluşları arasında haksız bir rekabet ortamı yaratılıyor.
Sivil toplum kuruluşlarının büyük bir bölümü finansman sıkıntısı içinde kıvranırken, yapılan bazı düzenlemelerle küçük bir bölümünün bağış toplama noktasında bazı avantajlara sahip olması sağlanıyor.
Araştırmanın sonuçlarına göre, fakirlere yardım amacıyla "gıda bankacılığı" adıyla kurulan kuruluşlara yapılan bağışların tamamının gelir ve kurumlar vergisi matrahından indirilmesi, gıda bankacılığı yapan kuruluşlara bağış toplama avantajı sağlıyor.
Araştırmaya göre, Deniz Feneri Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği gibi bazı sivil toplum örgütlerinin faaliyet gösterdiği gıda bankacılığı alanına, 2004 yılında yapılan düzenlemenin ardından ilgi arttı.
İçişleri Bakanlığı’ndan gıda bankacılığı yapmak için 20 dernek izin aldı.
2007 yılı beyannamelerine göre bu 20 derneğin almış oldukları bağış ve yardım toplamı 897 bin 51 TL.
Türkiye genelinde bulunan 80 bin 212 derneğin kuruluş amacına göre dağılımında cami yaptırma, Kuran kursu açma gibi dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyetler üstlenen dernekler 14 bin 744 adet ile birinci sırada yer alıyor.
Spor alanında 13 bin 860 dernek faaliyet gösterirken, yardımlaşma, hayır işleri gelir desteği ve himaye için kurulmuş 13 bin 382 dernek bulunuyor.
Bunu hemşehrilik, kadın ve soydaş örgütleri (9 bin 108) ve mesleki dayanışma dernekleri (7 bin 913) izliyor.
Öğrenci ile ilgili 227, gençlik konusunda da 528 dernek faaliyet gösteriyor.
Türkiye’de faaliyet gösteren 4 bin 471 vakfın yüzde 42’lik bölümü (bin 906) sosyal yardım alanında faaliyet gösteriyor.
Eğitim alanında bin 105, kültür alanında 605, hayır işlerinde ise 519 vakıf görev yapıyor.
Türkiye’de kamu yararına çalışan kuruluşların sektör ve uzmanlık alanlarına göre sıralamada uzmanlık eksenli kuruluş ve sağlık örgütlerinin ağırlıkta olduğu ortaya çıkıyor. Bunu kültür ve yardım kuruluşları izliyor.
İnsan hakları, kadın, çocuk, çevre ve yaşlılar gibi belli başlı sivil toplum alanları, kamu yararına çalışan kuruluş statüsünün dışında bırakılmış gibi görünüyor.
Türkiye genelinde şu anda faaliyet gösteren 436’sı dernek yaklaşık 650 kamu yararına çalışan kuruluş var.
Kamu yararına çalışan dernek ya da vakıf statüsü kazanmak, başta vergi avantajları olmak üzere bazı avantajlar sağlıyor. Kamu yararına çalışan kuruluşlara, kamuya ve mazbut vakıflara ait arsa ve arazileri satın alma kolaylığı veriliyor.
Türkiye’de tüm dernek ve vakıfların kurumlar vergisinden muaf olduğu, ancak STK’lara ait iktisadi işletmelerin kurumlar vergisi mükellefi bulunduğu hatırlatılan araştırmada, kamu yararına çalışan vakıf ve derneklere daha çok alanda kolaylık sağlandığı kaydediliyor.
Türkiye’de izin almadan yardım toplama yetkisi verilen vakıf ve kamu yararına çalışan kuruluşlar bulunuyor. Şu anda 15 kuruluş izin almadan bağış toplayabiliyor.
Araştırmada izin almadan bağış toplayan kuruluşlar, Ankara Lösemili Çocuklar Sağlık ve Eğitim Vakfı, BM Çocuklara Yardım Fonu Türkiye Milli Komitesi Derneği, TEMA Vakfı, Ankara Tıp Fakültesi Nöroşirürji Kliniğine Yardım Derneği, Türk Hava Kurumu, Türkiye Kas Hastalıkları Derneği, İstanbul Kültür ve Sanat Derneği, Eğitim Sağlık ve Kültür Derneği, Omurilik Felçlileri Derneği, Deniz Feneri Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği, Türkiye Diyanet Vakfı, Türkiye Kızılay Derneği, Kimse Yokmu Derneği, Türk Eğitim Vakfı ve Türk Eğitim Derneği olarak sıralanıyor.
Derneklerin ülke genelindeki dağılımı
Araştırmaya göre, derneklerin en çok İç Anadolu ve Marmara bölgesinde yoğunlaştığı görülüyor.
Türkiye genelinde faaliyet gösteren derneklerin yüzde 19,57’si İç Anadolu, yüzde 19,49’u Marmara’da bulunuyor.
Dernekleşme sayısı açısından Ege ve Karadeniz yüzde 17,32 ile üçüncü sırada bulunuyor.
Akdeniz bölgesinde yoğunlaşma yüzde 12,37 iken, bu oran Doğu Anadolu’da 7,39, Güney Doğu Anadolu’da 6,53.
İller bazında değerlendirme yapıldığında dernek zengini iller İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Kocaeli olarak sıralanıyor.
Dernek fakiri iller ise Ardahan, Şırnak, Tunceli, Kilis ve Hakkari. Vakıfların illere göre dağılımında İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa ilk sıralarda yer alıyor.
Türkiye'de temsilcilik açan yabancı STK'lar
Dernekler Kanununun 5. maddesine göre Türkiye’de temsilcilik açan kar amacı gütmeyen toplam 15 Kuruluş bulunuyor.
Bunlar arasında Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odası Türkiye Temsilciliği, Alman Sanayi ve Ticaret Odaları Birliği, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği Türkiye Temsilciliği de yer alıyor.
Türkiye’de temsilcilik açan yabancı derneklerin sayısı 8’i, şube açanların ise 11’i buluyor.
Derneklerin üye sayıları
İçişleri Bakanlığı’nın 18 Aralık 2008 tarihli verilere göre 2004 yılında 5 milyon 219 bin 833 dernek üyesi varken, 2005 yılında bu sayı yaklaşık 7 milyon 376 bine, 2006’da 7 milyon 594 bine, 2007’de ise 8 milyon 595 bin 176 kişiye ulaşmış bulunuyor.
Türkiye genelinde derneklere üye olan kişi sayısının 2008 itibarıyla 8.5 milyon kişinin üzerinde olduğu tahmin ediliyor.
"Derneklerin ülke ekonomisindeki yeri ve önemi" üzerine İçişleri Bakanlığı denetçisi Murat Şah tarafından hazırlanan denetçilik tezinde, Dernekler Dairesi Başkanlığı’nın açıkladığı 2006 yılı verilerine göre 61,612 derneğin GSMH içerisindeki payı yüzde 0,8246.
Dernek harcamalarının özel tüketim harcamaları içerisindeki payı ise yüzde 1,2405.
2006 yılı için kar amacı olmayan özel hizmet kuruluşlarının GSMH içerisindeki payı yüzde 1,6385.
Kar amacı olmayan özel hizmet kuruluşlarının özel tüketim harcamaları içerisindeki payı ise yüzde 2,4648 olarak gerçekleşmiş bulunuyor.
Araştırmada yer verilen denetçilik tezine göre, 2006 yılında derneklerde ücretli tam zamanlı ile ücretli yarım zamanlı ve ücretli proje zamanlı çalışan personelin (29 bin 896), Türkiye ekonomisindeki istihdam (22 milyon 330 bin) içerisindeki payının yüzde 0,13 düzeyinde olduğu görülüyor.