Türkiye genelindeki 17 milyon öğrenci, pazartesi günü ders başı yapacak. Çocuklar eğitimin ilk gününü heyecanla beklerken, aileler artan masraflar karşısında sıkıntı yaşıyor. Zira asgari ücretin 457 YTL olduğu Türkiye'de kıyafet, kırtasiye, servis ve yemek parası derken bir öğrencinin okul masraflarının toplamı 489 YTL'den 1807 YTL'ye kadar çıkıyor. Geçen yıla göre yüzde 16 zamlanan okul masrafları, özellikle çok çocuklu ve dar gelirli ailelerin elini kolunu bağlıyor.
İlköğretim çağına gelmiş çocukların okul masrafları karşısında bunalan veliler, çareyi kredi kartına yüklenmekte buluyor. Önlük ve kırtasiye ürünleri gibi okul alışverişlerini kredi kartı kullanılan mağazalardan yapan veliler, okul ürünleri satan esnafı da zor durumda bırakıyor.
Okul masraflarına nakit yetiştiremeyen vatandaşlar, uzun yıllardır okul alışverişiyle özdeşleşen Mahmutpaşa piyasasının da bu alanda yavaş yavaş sonunu getiriyor. Mahmutpaşa'da fiyatlar geçen yıla göre düşmesine rağmen yaprak kıpırdamıyor.
Son yıllarda Metro, Real ve CarrefourSA gibi marketler hem kırtasiye hem de okul kıyafetlerinde uygun fiyat ve çok çeşit imkânlarıyla öne çıkıyor. Okullarla anlaşan bazı mağazalar nedeniyle velilerin alışverişlerini daha yüksek fiyatlarla bu mağazalardan yaptıklarını anlatan Mahmutpaşa esnafı, çareyi "ayakkabı alana çanta bedava" gibi promosyonlarda arıyor.
Bağış ve servis ücreti
Okul harcamalarının bu yıl velileri oldukça zorlayacağının altını çizen Türk Eğitim-Sen Genel Başkanı İsmail Koncuk, anasınıfına başlayacak bir öğrenci için 38, ilköğretim birinci sınıfa başlayacak bir öğrenci için 37, genel liseye başlayacak bir öğrenci için 40 ve meslek lisesine başlayacak bir öğrenci için 36 ayrı kalemde masraf yapılması gerekeceğine dikkat çekiyor.
Koncuk, okul harcamalarının cepleri alev alev yakacağını ifade ederek, "Okul masrafları ne yazık ki dar gelirliyi daha da zorluyor. Çocuklarını okutmak isteyen aileler büyük güçlük çekmekte, kimi zaman bu masraflara yenik düşüyor" diyor. Yaptıkları araştırmada bir okul maliyeti için en büyük kalemi bağış ve servisin tuttuğunu da anlatan Koncuk, "Ama artık insanlar bu yüksek fiyatlar nedeniyle ya bazı gerekli ürünleri almıyor. Ya da kardeşlerden kalanlarla idare ediyor. Geçen gün bir mağaza sahibi ile görüştüm. Kendisi bana okul alışverişi için gelenlerin evlilik yüzüğünü bile sattığını söyledi" şeklinde konuşuyor.
Mahmutpaşa 'kredi kartı'
Artan maliyetler vatandaşın belini bükerken, esnafın da sıkıntısı artıyor. "Bu yıl sattığımız okul önlüklerinde geçen yıla göre yüzde 60 oranında düşüş var" diyor Mahmutpaşa'da tek bir tezgah ile 25 yıldan bu yana önlük satan Halit Tanyel. Bir başka esnaf Ahmet Aktaş ise, "Eskiden bir tezgahta günde 100 önlük satardık. Şimdi sezonda 20-50 önlük ancak satabiliyoruz. Artık herkes kredi kartı ile alışveriş yapılan mağazaları tercih ediyor" yorumunu yapıyor.
Bu yıl Ramazan ayı ile birlikte aynı zamana denk gelen okul alışveriş sezonu Mahmutpaşa esnafının yüzünü güldürmedi. Eskiden okul alışveriş dendiği zaman ilk akla gelen yerler arasında olan Mahmutpaşa'da şimdilerde okul alışverişine çıkmış velileri görmek çok mümkün değil. Tabii bu rakamlara bakarak velilerin gözünü korkutmayalım. Dar ve orta gelirli ailelerin değişmez adresi Mahmutpaşa'da, okula başlayacak bir çocuğun her türlü ihtiyacını 200-250 YTL'ye karşılamak da mümkün. Ama uygun fiyatlara rağmen Mahmutpaşa esnafı, bu yıl okul sezonunda alışverişlerin eskisi gibi olmamasından şikâyetçi.
Geçtiğimiz yıla göre satışlarında yüzde 60 oranlarında düşüş olduğunu belirten Mahmutpaşa esnafı Halit Tanyel, durumu şöyle anlatıyor: "İnsanların artık hepsinin mutlaka ya kredi kartı borcu ya da ev borcu var. Bu da okul sezonunda alışverişlerin birçok kalemi ertelemelerine neden oluyor. Özellikle kredi kartları burayı mahvetti. 1971 yılından beri burada esnaflık yapıyorum. Böyle durgunluk görmedim. Biraz geçen hafta ilköğretime başlayanlar nedeniyle bir hareketlilik oldu. Ama şimdi o da durdu. Burada bir öğrencinin önlüğü, çantası, gömleği ayakkabısı, pantolonu dahil 75 YTL'ye kıyafetlerini tamamlanabilir."
Esnafın umudu promosyonlu üründe
Eskiden okul sezonunda bir firmanın bin 500'e yakın gömlek sattığı Mahmutpaşa'da artık tüm sezonda satılan önlük sayısı ancak 300'e yaklaşıyor. Bu yıl özellikle okul sezonu için kıyafet satışlarının durgun olduğunu belirten esnaf Ahmet Aktaş, "Artık okullar firmalarla anlaşıyor ve piyasanın iki katına velilere forma satıyorlar. Veliler daha hesaplı bir forma veya önlük aramak için buraya geliyor. Fakat istenilen formaları bulamadığı için mecburen anlaşılan yerlere gidiyor" diyor.
"5 yıl önce ben de önlük satıyordum ama artık kazak satmaya başladım" diyen Mahmutpaşa esnaflarından Ali Uzun ise, "Bu pastadan pay alan okullarla anlaşan firmalar. Normalde bir öğrenci buradan giyindiği zaman 60-70 YTL'ye çıkabilecekken, anlaşmalı mağazalardan formaları nerdeyse 2 katına fiyatına alıyor. Artık marketlerde bu işin içine girdi. Bunların hepsi bizim piyasayı batırdı" diye konuşuyor.
Artık kimsenin nakit ürün almadığını ve bu nedenle herkesin taksit yapan mağazalara gittiğini belirten esnaf Nuri Karakuş ise, "Burada önlük işi bitti. Artık okullar özelleştirildi. Her okul başka bir firmaya yüksek fiyatlarla formasını yaptırıyor. Bu durumdan zararlı çıkanlar ise veliler" şeklinde konuşuyor.
Ayakkabıya çanta hediye
Yine de esnaf Mahmutpaşa'da pazarı hareketlendirmek için promosyon kampanyalarına devam ediyor. Bir mağaza, ayakkabı fiyatları yüksek olduğu için yanında okul çantası hediye ediyor. Geçtiğimiz yıla göre ayakkabı ve çanta satışlarında yarı yarıya düşüş yaşandığını belirten ayakkabı mağazası sahibi Cemal Karakuş, "Artık kimse kaliteli ayakkabı da almıyor. Gidip pazarlardan alışveriş yapmayı tercih ediyorlar" diye konuşuyor.
Öte yandan, yapılan satışlardan yüzü gülenlerde yok değil. 65 yıldır özel okul formaları tasarlayan Akaylar Tekstil, geçen yıla göre satışlarında yüzde 100'e varan artışlar olduğuna dikkat çekiyor. Forma fiyatlarının 59 YTL'den başladığını belirten Akaylar Forma'nın sahibi Mazlum Akay, "Biz okullara yönelik özel kıyafetler hazırlıyoruz. Forması belli olmayan okullara da dizayn yapıyoruz. Fiyatlarımız 200 YTL'ye kadar çıkıyor" diyor.
Velinin cebinden en az 489 YTL çıkıyor
Okul alışverişi dendiği zaman akla okul kıyafetinden, kırtasiye ürünlerine, servisinden yemek ücretine kadar oldukça büyük bir sektör akla geliyor. Her yıl artan fiyatlar nedeniyle çocukların okula başlama maliyetleri de yükseliyor. Bugün bir çocuğunu ilköğretime kayıt yaptırmak isteyen bir veli, tüm masraf kalemleri dikkate alındığında en az 500 YTL'lik harcama yapmak zorunda.
Türk Eğitim-Sen'in de 2008-2009 yılı eğitim sezonu için yaptırdığı araştırmanın sonuçları velilerin bu sezon yapacakları harcamanın büyüklüğünü ortaya koyuyor. Geçtiğimiz yıl çocuğunu ilköğretime yeni kayıt yaptıracak aileler ortalama 450 YTL harcama yaparken, çocuğunu okula "eksiksiz" göndermek isteyen ailelerin masrafı bin 585 YTL'ye kadar çıkıyordu. Bu yıl ise rakamlarda yüzde 16'ya yakın bir artış söz konusu. Türk Eğitim-Sen'in 2008-2009 yılı eğitim sezonu için yaptırdığı araştırmaya göre, ilköğretim okullarına bağlı anasınıfına başlayan bir öğrencinin okula ilk adımının maliyeti 388 YTL ile bin 225 YTL arasında değişiyor. Çocuğunu ilköğretime yeni kayıt yaptıracak aileler ise en az 489 YTL, en fazla bin 807 YTL'yi gözden çıkarmak zorunda.
Özel okulda sadece yemek 2 bin YTL
Velilerin önlük ve kırtasiye ürünlerinin yanında en çok harcama yaptığı diğer kalemleri ise servis ve yemek ücretleri oluşturuyor. Bugün özel okulların neredeyse tümünde ve bazı kamu okullarında öğrenciye verilen yemekler, gelişme çağındaki çocuklar için hazırlanan özel menülerden oluşturuluyor. Ancak okulların aylık yemek ücretleri, "Çocuğum okulda sağlıklı besleniyor" diyen velilerin cebini yakıyor.
Bugün özel okullarda bir öğrencinin yıllık yemek ücreti bin 500-2 bin 500 YTL arasında değişirken, devlet okullarında bu rakam 300-400 YTL arasında değişebiliyor. Bu yıl özellikle birçok temel gıda maddesine gelen zamlar, okullardaki yemek ücretlerine de yüzde 20-25 oranında yansımış durumda. İstanbul Yemek firmasının danışmanı Hüseyin Bozdağ, devlet okullarında yemeğin fiyatının 3.5 YTL'den başladığını, özel okullarda bu rakamın 5.5 YTL'den 7 YTL'ye kadar çıktığını, şunları söylüyor: "Ancak özel okullarda yemekler çok fahiş fiyatla satılıyor. Bu noktada yemek sektörü belirleyici değil. Örneğin 160 gün üzerinden hesaplandığında özel okulda yemek ücretleri 10 YTL'ye denk geliyor. Normalde yemek firmalarının bu okullara verdiği yemeklerin fiyatı ise 4.5-5.5 YTL arasında değişiyor. Okullardaki yemek sektörü oldukça büyüdü. 15 milyondan fazla öğrenciyi düşünecek olursak pazarın büyüklüğü 150 milyon YTL'ye ulaşıyor. Artık Anadolu'nun yüzde 80-85'i taşımalı eğitime geçtiği için devlet okullarında öğle yemekleri veriliyor."
Servis ücretlerine yüzde 14 zam geldi
Bugün İstanbul'da okuluna servisle gitmek isteyen bir öğrenci için en yakın mesafede 125 YTL bedel ödenirken, en uzak mesafe için belirlenen rakam ise 290 YTL. Bu yıl belirlenen servis fiyatları geçen yıla göre yüzde 14 zamlandı. Velileri kara kara düşündüren servis ücretlerindeki artışın en büyük sebebi ise, uluslararası piyasalarda artan enerji fiyatlarının ardından akaryakıta yapılan zam. Servis ücretlerinde geçtiğimiz yıl 100 YTL olan en yakın mesafe ücretinin bu yıl 125 YTL'ye çıktığını belirten İstanbul Servisçiler Odası Başkanı Musa Çakrak, "Türkiye genelinde 200 bin, İstanbul'da ise 50 bin servis aracı var. Sektör olarak İstanbul'da her yıl 1 milyon öğrenci taşıyoruz. Ama bazen fiyatları yüksek bulan veliler, korsan servislere yöneliyor. Bu konuda çocukların güvenliği daha ön planda olmalı" uyarısında bulunuyor.
2008-2009 Öğretim yılı İlköğretim 1'inci sınıfa başlama maliyeti
Harcama En az ücret(YTL) En fazla ücret(YTL)
Bağış-kayıt ücreti 100 700
Servis Ücreti 125 291
Okul Kıyafeti 56 130
Ayakkabı 39.90 129.00
Spor ayakkabı 43.50 95.00
Çorap 3.5 19.90
Türkçe defter 2.28 2.70
Matematik def. 1.62 11.90
Hayat bilgisi def. 1.14 1.35
Resim defter 0.72 6.40
Müzik defter 0.95 7.96
Fiş dosyası 1.00 2.00
Makas 1.00 3.50
Abaküs 1.55 6.00
Plastik Fasülye 0.75 2.00
Kuru boya 1.88 14.00
Sulu boya 1.32 5.00
Parmak boya 7.25 8.75
Pastel boya 3.00 10.00
Guaj Boya 4.50 8.65
Kurşun kalem (4) 1.00 6.84
Kırmızı kalem 1.40 10.44
Hikaye kitabı 2.00 15.00
Silgi (2) 0.56 10.60
Bant 0.37 2.16
Yapıştırıcı 1.20 3.96
Cetvel 0.60 3.80
Beslenme çantası 3.00 40.00
Eşofman 40.00 79.00
Suluk 3.00 20.00
Kalem Kutusu 3.50 32.50
Kaplık 3.00 10.00
Etiket 0.60 5.00
Islak mendil 2.99 7.30
TOPLAM 489.58 1.807.61
2007-2008 Eğitim Öğretim yılı Öğrencinin İlköğretim 1'inci sınıfa başlama maliyeti
En az ücret (YTL) En Fazla Ücret(YTL)
Bağış-Kayıt ücreti 70 600
Servis Ücreti 75.88 113,77
Okul Kıyafeti (kız) 62.00 130.00
Ayakkabı 37.90 129.00
Spor ayakkabısı 41.00 77.00
Çorap (2 adet) 6 22
Türkçe defteri 2.00 6.00
Matematik Def. 2.75 10.00
Hayat Bilgisi def. 1.00 2.50
Resim def. 0.75 9.00
Müzik def. 1.00 3.00
Güzel yazı def. 0.75 2.00
Fiş dosyası 1.00 2.00
Makas 1.00 2.75
Abaküs 2.00 6.00
Plastik Fasülye 0.75 2.00
Plastik Çubuk 0.75 2.00
Oyun hamuru 3.50 15.00
Kuru boya 2.50 10.00
Pastel boya 3.50 18.00
Sulu boya 3.00 8.50
Kurşun kalem (2 adet) 0.50 3.00
Kırmızı kalem(2 adet) 0.70 2.50
Kalemtraş 0.30 7.00
Silgi 0.30 3.00
Bant 0.50 2.00
Yapıştırıcı 1.50 4.50
Cetvel 0.60 2.00
Okul Çantası 22.90 90.00
Beslenme çantası 4.50 25.00
Eşofman 43.00 69.00
Suluk 3.00 20.00
Beslenme Seti 2.50 25.00
Kalem kutusu 2.50 15.00
Kaplık (12 adet) 3.00 12.00
Etiket (12 adet) 2.50 6.00
Islak mendil 0.65 2.60
TOPLAM 484.98 1.585.12