Merkez Bankası'ndan analiz: En belirgin yavaşlama yüksek gelirliye hitap eden ürünlerde yaşanıyor

T24 Ekonomi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Merkezin Güncesi blog sayfasında "Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları" başlıklı bir analizde, "Parasal sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamaları tüm gelir gruplarında yavaşlıyor. En belirgin yavaşlama ise parasal sıkılaşma öncesinde diğer gruplara kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yaşanıyor" denildi. 

Merkez Bankası'nın (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi'nde, "Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları" başlıklı analiz yayımlandı. Analizde yüksek gelir grubundaki hanelerin tasarrufa yöneldiği, parasal sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamalarının tüm gelir gruplarında yavaşladığı belirtildi.

TCMB Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, TCMB'de Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve TCMB'de Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından hazırlanan analizin ilgili bölümü şöyle:

"Sıkı para politikası, hanehalklarının tüketim harcamalarını gelir düzeylerine bağlı olarak farklı biçimlerde etkiliyor. Tasarruf imkânı daha fazla olan bireylerin yüksek mevduat getirileri sonucu harcamalarını azaltması beklenirken, talebi krediye duyarlı bireylerin harcamalarının ise yükselen kredi maliyetleriyle yavaşlaması beklenir. Bu yazıda, son dönemdeki parasal aktarım mekanizmasını daha iyi anlamak amacıyla farklı gelir gruplarındaki tüketim harcamalarını inceliyoruz.

Gelir gruplarına göre harcama kalıplarını TÜİK tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi verileri ile izleyebiliyoruz. Ancak bu veriler yıllık olarak yayımlanıyor ve son veri 2023 yılına ait. Dolayısıyla, gelir gruplarına göre harcamaları zamanlı bir şekilde ve yüksek bir frekansta doğrudan gözlemleyemiyoruz. Bu nedenle, 2024 yılına da ışık tutacak dolaylı bir yöntem izliyoruz. 

İlk olarak, TÜFE sepetinde yer alan ürünlere tüketicilerin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir ürün için temsili tüketici gelirini hesaplıyoruz. Ardından her bir ürünü ilgili sektör ile eşleştiriyoruz ve ürünlere yönelik talebi ölçmek amacıyla incelenen dönemdeki perakende sektörü ciro ve satış hacmi verilerini kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüketici gelirini kullanarak perakende alt sektörlerini yüksek, orta ve düşük gelir grubuna hitap eden ürünler olarak üç kategoriye ayırıyoruz. Son olarak, sektörlerin cirolarını bu kategorilere göre toplulaştırıp gelir grubu bazlı ciroları ve satış hacimlerini elde ediyoruz 

"Yüksek gelir grubundaki haneler tasarrufa yöneldi"

Ciroların zaman içindeki seyri detaylı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın parasal sıkılaşmayla birlikte tüm kategorilerde gerilediği gözleniyor.

Bu gerileme yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde daha belirgin. Sıkılaşmanın başlamasından hemen önce -2023 yılının ikinci çeyreğinde- yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yıllık ciro artışı düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken parasal sıkılaşma ile birlikte her iki ürün grubundaki artış oranları benzer seviyelere geriliyor. Ayrıca, parasal sıkılaşma ile birlikte, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde ciro artışları düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın altına iniyor. Bu durum, özellikle yüksek gelir grubundaki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ediyor. 

Satış hacimlerine bakıldığında da benzer bir resim karşımıza çıkıyor.

Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki değişim parasal sıkılaşma öncesinde düşük gelir gruplarındaki yıllık değişimin yaklaşık üç katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın seviyelere geriliyor. Diğer bir ifade ile yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki satışlar, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlere göre parasal sıkılaşmadan reel olarak daha fazla etkileniyor. Ancak cirodan farklı olarak, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki artış oranı diğer ürünlerin bir miktar üzerinde. Bu gözlem, ürün gruplarının göreli fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret ediyor.

Özetle, parasal sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamaları tüm gelir gruplarında yavaşlıyor. En belirgin yavaşlama ise parasal sıkılaşma öncesinde diğer gruplara kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yaşanıyor."