Türkiye’de de gündeme gelen ‘mahkumlara seks izni’, Müslüman ülkeler de dahil pek çok ülkede ‘eş ziyareti’ adıyla yıllardan beri uygulanıyor.
Mahkumların eşleriyle birlikte olabilmelerine olanak sağlayan ‘Eş Ziyareti’, bazı ülkelerde bir hak olarak kabul edilirken bazılarında ise mahkumların rehabitasyonuna yardımcı olan ve kurallara uymasına teşvik bir ödül olarak görülüyor.
Uygulama, ABD’den Kenya’ya, Mısır’dan İsveç’e kadar pek çok ülkede uzun süredir yürürlükte. Kısıtlı süreler için belli kıstasları yerine getiren mahkumların yararlanabildiği uygulama, pratikte çok farklı biçimde yerine getiriliyor. ABD gibi pek çok ülkede bu konuda katı sınırlar çizilmişken, Filipinler’de mahkumlar aileleri ile birlikte yaşayabiliyor. Uygulamayı olumlu ve gerekli gören pek çok kişi var ancak muhaliflerinin sayısı da az değil. Haberin devamı
Özel daireler
‘Eş Ziyareti' (Conjugal Visit) olarak adlandırılan uygulama ile bu izni kullanmaya hak kazanmış mahkumlar, hapishane içinde özel olarak ayrılmış odalarda ya da bölmelerde eşleriyle birlikte olabiliyor. Bazı ülkelerde bu iznin kullanılması için hapishane yakınında kurulan apartman daireleri yapılmış. Bu konuda en ilginç örneklerden bir Filipinler’deki uygulama… Burada mahkum hapishanede ailesi ile birlikte kalabiliyor.
Eş ziyaretine benzer bir uygulama da ‘Uzun Aile Ziyaretleri' (Extended Family Visits) adıyla yapılıyor. Bu uzun ziyaretlerde mahkum, genellikle apartman dairleri ya da müstakil konutlar olarak hazırlanmış yerlerde izin verilen süre içinde eşinin yanı sıra diğer çocukları ve diğer aile fertleri ile de vakit geçirebiliyor. Ziyaretçiler, ziyaret sırasında mahkuma günlük bazı eşyalarını getirebiliyor. Bazı ülkelerde mahkum, ‘Uzun Aile Ziyaretleri’ni kendi evinde de geçirebiliyor.
Bazı ülkelerde 'resmi eş' şart değil
Ülkelere göre farklılıklar gösterse de eş ziyareti her ülkede belirli kurallar ve kıstaslara göre uygulanıyor. Genellikle ağır cezası olan ya da altı ay gibi belirli bir süre içinde hapishanede şiddet ya da suç olaylarına karışanlar bu izinden yararlanamıyor. Hemen tüm uygulamalarda eş ziyareti yalnızca resmi eş ile birlikte olmayı kapsıyor. Bazı ülkelerde ise bu şart değil, mahkum kız arkadaşı ile de birlikte olabiliyor. Bu konuda bazı ülkeler eşcinsel mahkumları da uygulama kapsamına alıyor.
Prezervatif bile veriyorlar
Genellikle ziyaretler hapishane içinde ayrılan özel bölümlerde gerçekleşiyor ancak bazı ülkelerde hapishane içinde ya da dışında bu amaçla yapılan apartman daireleri bulunuyor. Ziyaret öncesinde çiftlere havlu, çarşaf, kondom ve sabun veriliyor. Ziyaretlerin uzunluğu ülkeden ülkeye farklılık gösteriyor.
Ödül mü hak mı?
Eş ziyareti uygulaması uzun bir dönem öncesine dayanıyor. Bilinen ilk uygulamalardan biri 1918 yılında ABD’nin Mississippi Eyalet’inde yürürlüğe konuldu. Ancak bu dönemdeki uygulamanın amacı mahkumun rehabilite ya da teşvik edilmesi değildi. Bu dönemde mahkumlar kol gücü olarak da kullanıldıklarından, verimlerinin arttırılması için bu yöntem uygulanmaya başlandı.
Daha sonraki dönemlerde eş ziyaretleri mahkumların rehabilitasyonunu sağlamak, onların topluma yabancılaşmasını engellemek ve hapishane kurallarına uymalarını teşvik etmek amacıyla uygulandı. Bu tür izinler dünyanın bir çok ülkesinde, mahkumlara ödül olarak verilen ayrıcalıklar olarak algılanıyor ancak İsveç, Danimarka ve İspanya gibi bazı Avrupa ülkeleri tüm bu olumlu etkilerinin ötesinde eş ziyaretlerini mahkumun doğal bir hak kabul ediyor.
Tecavüz ve AIDS
Eş ziyareti uygulamasının bir başka gerekçesi de hapishanelerde yaşanan tecavüz ve diğer cinsel suçların önlenebilmesi. Bununla ilgili ABD’de yayınlanan bazı raporlar, uygulamanın yapıldığı hapishanelerde mahkumlar arasında işlenen cinsel suçlarda azalma olduğu bildiriyor. Ancak bu azalmanın anlamlı olup olmadığı ve ne ölçüde eş ziyaretleri ile bağlantılı olduğu tartışmaları devam ediyor.
Eş ziyaretleri uygulamaları için ileri sürülen diğer bir diğer gerekçe de AIDS ile mücadele. Bu gerekçe özellikle hastalığın çok görüldüğü ülkelerde uygulamanın temel nedeni.
'Kurallara daha çok uyarlar'
Pek çok ülkede yaygın olarak uygulansa ve bazı ülkelerde hak olarak görülse de eş ziyaretleri tartışmalı bir konu. Uygulama taraftarı olanlardan bazıları bunun bir insan hakkı olduğunu, mahkuma verilen cezanın onun eşi ile olan en mahrem ve duygusal ilişkisine indirgenemeyeceğini savunuyor.
Hapishanede kapalı tutulmanın mahkumun cezalandırılmasının yanında rehabilte edilmesi ve topluma tekrar kazandırılmasını da amaçladığını vurgulayanlar, eş ziyareti ve uzun aile ziyaretlerinin bu amaç için olumlu olduğunu savunuyor. Uygulamaları daha pragmatik gerekçelerle savunanlar ise bunun mahkumların kurallara daha çok uymalarını sağlayacak bir ödül olarak algılanması gerektiğini, ayrıca eş ziyaretleri ile hapishanede yaşanan tecavüz olaylarının ve görünen AIDS vakalarının engellenebileceğini savunuyorlar.
Uygulamaya karşı çıkanlar ise bu tür uygulamaların, temelde amaçlanan cezayı sulandıracağı ve caydırıcılığını azaltacağını gerekçe göstererek eş ziyaretlerini eleştiriyor. Uygulama ile hapishanelerde yaşanan şiddet ve tecavüz olaylarındaki azalmayı gösteren raporların, yapılan uygulama ile yaşanan iyileşmeler arasında doğrudan bir ilişki anlamına gelmediğini ayrıca buna ters raporların da olduğunu ileri sürüyorlar.
Uygulamaya yöneltilen bir başka eleştiri de, hapishanelerde yaşanan tecavüzlerin temel sebebinin cinsel güdüler değil, cinsel şiddetin mahkumlar arasında bir güç gösterisi ve iktidar kurma yöntemi olduğu ya da diğer mahkumları aşağılama biçimi olduğu yönünde. Bu nedenle bazı çevreler eş ziyaretleri ile tecavüz olayları arasında bağlantı olduğuna karşı çıkıyor.
DÜNYADAN ÖRNEKLER:
Eş ziyareti ve uzun aile ziyareti uygulamalarının yapıldığı bazı ülkeler şunlar:
ABD: California, Connecticut, Mississippi, New Mexico, New York ve Washington eyaletlerindeki orta ve daha düşük güvenlik seviyesindeki hapishanelerinde eş ziyareti uygulaması yapılıyor. Bu haktan yararlanabilecek mahkumların, son altı ay içinde hapishanede hiçbir şiddet ya da suç olayına karışmaması gerekiyor. Ayrıca iyi hal gibi bazı kıstaslara da önem veriliyor. Mahkum kadar ziyaretçinin de uyması gereken kurallar var.
Öncelikle ziyaretçinin mahkumun resmi eşi olması gerekiyor. Bunun dışında ziyaret sırasında tahrik edici ya da dekolte kıyafetler giyemiyor. Ayrıca ziyaret öncesi ve sonrasında mahkum ve ziyaretçi sıkı şekilde aranıyor. Bu arada HIV taşıyıcısı kişiler bu haktan yararlanamıyor. Eşcinseller için uygulama da şu anda tartışılan bir konu. Bu 6 eyalette, yalnızca eyalet hapishanelerinde eş ziyareti söz konusuyken federal hapishanelerin hiç birinde bu uygulamaya yer verilmiyor.
İngiltere ve İskoçya: Bu iki ülkede eş ziyareti uygulaması yok ancak uzun süreli aile ziyaretleri uygulanıyor.
İsveç: Bir hak olarak uygulanan eş ziyareti uzun yıllardan beri var. Ziyaret süresi 9 saat.
Danimarka: Uzun yıllar eş ziyareti uygulamasının olduğu bu ülkede son inşa edilen Jutland Eyalet Hapishanesi’nde, bu amaçla özel apartman daireleri hazırlandı. 8 yıldan fazla süreli hapse mahkum olmuş tutuklular 47 saatlik ziyaret haklarını buralarda kullanabiliyor.
İspanya: Eş ziyaretlerinin hak olarak görüldüğü İspanya’da mahkumlar, her ay düzenli olarak eşleri tarafından ziyaret edilebiliyor. Ayrıca mahkumlar aile fertleri ve arkadaşlarını da hapishaneye çağırabiliyor.
Fransa: Genellikle eş ziyaretleri, hapishane dışındaki apartman dairelerinde yapılıyor.
Rusya: 2001’deki yasal düzenlemeden beri, iyi hal gösteren mahkumlara yakınlarını görebilmeleri için 18 gün izin veriliyor.
Kanada: Uzun süredir eş ziyaretine izin veriliyor.
Küba: Uzun yılardır devam eden uygulamaya göre mahkumların yılda 4 kez eş ziyareti hakkı var.
İsrail: İsrail’de eş ziyareti uygulaması uzun yıllardır gündemde. Ancak özellikle 2006 yılında, eski İsrail Cumhurbaşkanı Isak Rabin’e suikast düzenlemekten hüküm giyen Yigal Amir’in bu haktan yararlanması, ülkede kimlerin eş ziyareti izninden yararlanabileceği tartışmalarını alevlendirdi.
Brezilya: Eş ziyaretleri genellikle haftada bir gün yapılıyor. Ziyaret için resmi nikah şart değil.
Meksika: 2003’deki yasal düzenlemeler sonrasında, hapishanedeki özel hücrelerde eş ziyaretleri gerçekleştiriliyor.
Filipinler: Hapishane içinde yer alan apartman daireleri ya da müstkail ev biçimli alanlarda mahkumlar aileleri ile birlikte yaşayabiliyor. Televizyon seyretmeye de izin veriliyor.
Kenya: Kenya’daki uygulamaların gerekçesi, bu ülkede sık görülen AIDS’in önüne geçilmesi. Yetkililer bunda başarılı olduklarını belirtiyor.
Mısır ve Suudi Arabistan: Eş ziyaretinin uygulandığı Müslüman ülkelerden en bilinen iki ülke Mısır ve Suudi Arabistan. (NTVMSNBC)